Bijdrage Kostic aan debat over Landbouw, klimaat en voedsel

Voorzitter,

We weten al decennialang dat er grote problemen zijn: rond water, milieu, klimaat, natuur, bodem. We willen ook allemaal gezond voedsel, voedselzekerheid en een gezond verdienmodel voor de boeren. Dan moeten we rationeel kijken wat de meest effectieve oplossingen zijn. En het is dan goed om te beseffen dat er een stapel aan onderzoeken ligt van prominente instellingen die allemaal dezelfde conclusie trekken:

Overschakelen naar een meer plantaardig en minder dierlijk voedselsysteem is de meest effectieve manier om de huidige problemen op te lossen. We besparen daarmee ook veel grond, die nu gebruikt wordt voor veevoer. De enorme vraag naar veevoer zorgt wereldwijd ook nog voor hogere voedselprijzen. Ziet de minister ook dat dit anders moet?

Ik citeer even Universiteit Leiden (2022): “Door ons dieet plantgerichter te maken, kunnen we ons beter weren tegen bedreigingen als oorlogen, overstromingen, droogte en tegelijkertijd het waterverbruik verminderen, uitstoot verlagen, onze gezondheid verbeteren, meer natuurgebieden creëren enzovoorts. ‘Een plantaardig dieet kan blijkbaar ook onze voedselzekerheid verbeteren. Zelfs een kleine vermindering van onze dierlijke consumptie zou helpen.’ Op welke manier gaat de minister dit wetenschappelijke advies meenemen in zijn beleid voor bijv. voedselzekerheid?

Voorzitter, de minister wil meer richting plantaardig en minder dierlijk, maar laat wel beleid in stand dat het tegenovergestelde stimuleert. Zo bleek uit een recent rapport over afschaffing van fossiele subsidies weer dat de veehouderij hele hoge maatschappelijke kosten met zich meebrengt. En toch worden de veehouderijemissies helemaal niet beprijsd. Het rapport geeftaan om die kans wel te pakken, omdat er met huidig beleid geen kans is om de klimaat- en milieudoelen te halen. Voorzitter, kan de minister toezeggen dat hij aan de stappen maakt in beprijzing van de veehouderijemissies?

Voorzitter, boeren zijn kostbare jaren afgenomen om de omschakeling te maken, doordat kabinetten decennialang wegkeken en doorschoven. Daarom moeten we nu doorpakken. Maar in plaats van door te pakken trekt de Europese Commissie belangrijke stappen richting een gezond voedselsysteem in. Wat vindt de minister hiervan en wat hij gaat doen. Wat heeft de minister al tegen zijn Europese collega’s en Europese Commissie gezegd hierover? Ziet de minister de noodzaak dat, nu de EC het laat afweten, we op nationaal niveau actie moeten ondernemen, door zelf concrete reductiedoelen voor landbouwgif te stellen? In 2023 hadden een aantal concrete doelen behaald moeten zijn op het gebied van landbouwgif, uit de Nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst (uit 2013). Kan de minister aangeven of die doelen ten minste zijn bereikt?

De EC schrapt ook de wetenschappelijke aanbeveling om gedragsverandering te stimuleren, zoals minder vlees, eten. Tegelijkertijd zijn er nog steeds EU subsidies voor het promoten van vlees- en zuivel. Gewoon belastinggeld voor ordinaire reclame. Dat is toch absurd, voorzitter? Deze subsidies gaan rechtstreeks in tegen de kabinetsdoelen. Gaat de minister bij de eerst volgende gelegenheid weer vragen om die subsidies af te schaffen?

Voorzitter, de politiek zegt vaak “de verandering moet van consument komen’. Maar als de politiek wil dat mensen een eigen keuze kunnen maken, dan is eerlijke informatievoorziening van belang. Maar uit alle onderzoeken blijkt dat burgers constant worden misleid. Ze kunnen daarom vaak geen weloverwogen echt eigen keuze maken. Wat ook uit onderzoek blijkt: het huidige systeem van duurzaamheidslabels voor voedsel werkt niet. De labels geven namelijk alleen aan wat goed is (zoals biologisch), maar niet wat slecht is voor onze planeet. Mensen zien dan weinig verschil met de gangbare producten.

Wat wel goed werkt volgens gedragswetenschap is een label zoals het Energielabel is. Die is heel succesvol geworden, juist omdat de burger in 1 oogopslag kan zien wat goed is (groen), maar ook wat slecht is (rood). Niemand wil rood kiezen, dus het label werkt goed. Is de minister bereid om ook te verkennen hoe consumenten beter overal kunnen worden geïnformeerd over de impact van voedselproducten op milieu en klimaat, bijvoorbeeld via zo’n label? En supermarkten spelen hierbij een belangrijke rol. Zo moet prijsstunten en stapelkortingen op dierlijke producten zo snel mogelijk worden verboden. Maakt de minister hier werk van?

Voorzitter, boeren met lef, biologische boeren, laten al jaren zien dat het anders kan, maar zij zijn ook al jaren verwaarloosd door de overheid. Recent bleek uit onderzoek van Investico dat Nederlandse bioboeren niet alleen minder Europese subsidie krijgen dan hun collega’s uit andere lidstaten. Ze krijgen zelfs minder steun dan de gangbare boeren in Nederland. Dat is natuurlijk het stomste wat je kan doen, want Nederlandse boeren worden hiermee door de overheid steeds verder op achterstand gezet. Hoe gaat de minister dit veranderen? De minister heeft een Actieplan Biologische Landbouw opgesteld. Maar de biologische sector heeft nog steeds te maken met een ongelijk speelveld. Ik noem twee voorbeelden: -Als we het erover eens zijn dat biologisch en natuur-inclusief de toekomst hebben, waarom gaat het overgrote deel van alle onderzoeks-subsidies dan nog steeds naar de ontwikkeling van de gangbare landbouw? Is de minister bereid om een groter deel van onderzoeks- en innovatiesubsidies te reserveren ten behoeve van biologische en natuur-inclusieve landbouw?

Kan de minister bij subsidie voor dat onderzoek dan ook eisen voor co-financiering schrappen? Want bij onderzoek naar mínder (kunst)mest en mínder landbouwgif is er geen verdienmodel voor de agro-industrie om dit te co-financieren. De pachtprijzen zijn erg hoog voor biologische en natuur-inclusieve boeren, die niet voor productiemaximalisatie gaan. Kan de minister zich inspannen dat het Rijksvastgoedbedrijf en Staatsbosbeheer meer korting geven op de pacht voor biologische boeren? In 2023 is LNV gestart met een pilot om te onderzoeken hoe er een groter aandeel biologische producten binnen de catering van het Rijk ingekocht kan worden. Wanneer wordt geregeld dat het Rijk standard biologisch inkoopt?