Bijdrage Ouwehand aan debat over de rege­rings­ver­klaring (eerste termijn)

Voorzitter, dank u wel. Het vertrouwen in de politiek, in het kabinet, is historisch laag. Ik zal zo spreken over een aantal factoren die wat ons betreft kunnen helpen om het vertrouwen te herstellen. Ik wil echter om te beginnen mijn grote zorg uitspreken, want we staan voor ongekende crises die opgelost moeten worden. Het is van het allergrootste belang dat mensen erop kunnen vertrouwen dat hun regering de waarheid spreekt, dat hun regering de problemen waar we voor staan zo goed mogelijk zal proberen op te lossen. Omdat dat vertrouwen zo laag is — we kunnen allemaal aanwijzen waar dat door gebeurd is — beginnen we niet goed. Helaas.

Voorzitter. Maar dan heb ik van de nieuwe coalitie begrepen dat er verandering komt. Dat klinkt ons natuurlijk als muziek in de oren. We hebben begrepen dat de nieuwe coalitie graag complimenten van de oppositie wil als ze dingen doen waar de oppositie het eigenlijk mee eens is. Daar wil ik dus ook gewoon mee beginnen. Ik vind het bijvoorbeeld heel goed dat de helft van de nieuwe bewindspersonen vrouw is. Ik vind het heel goed dat er voor het eerst een biculturele minister is benoemd in dit kabinet. Ik vind het heel goed dat de basisbeurs terugkomt, dat er eindelijk een begin lijkt te worden gemaakt met serieus klimaatbeleid, met de erkenning van stikstof als groot probleem. Ik vind het heel goed dat een aantal wissels worden omgezet. Laat ik het maar even samenvatten.

Het grootste compliment wil ik maken aan de nieuwe minister van OCW, die vanwege de coronamaatregelen helaas niet in vak-K kan zitten. De heer Dijkgraaf toonde zich heel bescheiden toen door de pers werd gevraagd: wat ga je allemaal doen en hoe ga je alles oplossen? Toen zei hij: nou ja, ik kan alleen maar tegenvallen. Ik hou ervan als mensen dat zeggen. Maar hij zei ook: ik ga me bescheiden opstellen, want je moet vooral weten wat je niet weet als je op zo'n nieuw ministerie binnenkomt. Toen dacht ik: dat is mooi, dat is een mooie, bescheiden houding.

Ik dacht ook: er is misschien ook nog wel een volgend stapje nodig, kijkend naar de geschiedenis van twintig jaar kabinetten onder leiding van VVD of CDA. Dat is dat je misschien wel moet willen weten wat je eigenlijk niet wil weten. We moeten bijvoorbeeld weten dat de mens niet als een alleenheerser boven de natuur staat, maar onderdeel is van de natuur en volledig afhankelijk is van hoe wij omgaan met onze ecosystemen. Als we dat niet goed doen, zijn we zelf ook de sjaak. De coronacrisis is daar maar één voorbeeld van. We moeten misschien ook wel willen weten dat oneindige economische groei op een planeet die niet mee zal groeien, een illusie is en dat we dringend ons economische systeem zullen moeten herzien, omdat we vastlopen met onze neus tegen de muur. Je moet misschien ook willen weten welke denkfouten je maakt. Als je de grote jongens aan de bovenkant van de samenleving maar volop faciliteert, gaat de rest van de samenleving daar vanzelf van profiteren. We hebben gezien dat dat keer op keer is gelogenstraft. De heer Dijkhoff zit niet meer namens de VVD in de Tweede Kamer, maar ik moet hem wel complimenteren met iets moois dat hij heeft gezegd, namelijk: als liberale partij hebben we natuurlijk altijd een voorkeur gehad voor liberale instrumenten. Ik kan me voorstellen dat je eerst liberale manieren kiest, maar als de uitkomst niet liberaal is, als je de vrijheden en de perspectieven van toekomstige generaties of de gezondheid van mensen nu in gevaar brengt door die liberale instrumenten, dan moet je misschien iets anders kiezen.

Voorzitter. Die dingen had ik gehoopt van het nieuwe coalitieakkoord. Een reflectie op wat we al geprobeerd hebben om deze problemen op te lossen, zoals technologie, investeringen, convenanten, vrijblijvendheid, afspraakjes maken met bedrijven. Wat is het resultaat geweest? Ongeveer een Mount Everest aan problemen. Er is 25 miljard nodig om de stikstofcrisis op te lossen en 35 miljard voor de klimaatproblemen. Misschien moeten we andere manieren kiezen. Dat is het grote probleem met het regeerakkoord: er is heel veel geld, maar geen fundamentele omslag in hoe we de problemen gaan oplossen, geen reflectie ook. Met name bij stikstof ben ik daar echt verbaasd over. Ik ben echt verbaasd dat deze coalitie, een doorstart van de vorige coalitie, die nota bene een stikstofoplossing had gepresenteerd, nu moet zeggen dat er meer nodig is. Waar is dan de reflectie op wat er verkeerd is gegaan?

Mevrouw Hermans van de VVD zei een aantal mooie dingen in haar bijdrage. Ik hoop dat de VVD-fractie echt gaat luisteren en openstaat voor nieuwe ideeën. Ik denk dat dat nodig is. Ik snap best dat mensen in het land, boeren, die van VVD en CDA altijd te horen hebben gekregen dat er geen problemen zijn, nu denken: 25 miljard voor stikstof, wat is dat eigenlijk, dat valt toch wel mee? De problemen zijn altijd ontkend en nu moet het toch worden opgelost. De plicht die op het kabinet rust, is dat, als je er 25 miljard voor moet uittrekken, je het wel echt moet oplossen. Dat was niet nodig geweest als je op tijd had geluisterd en twintig jaar geleden was begonnen, zodat boeren de tijd hadden gehad om om te schakelen naar die duurzame landbouw. Maar goed, dat is niet gebeurd. De analyses lagen er allang, al vijftien jaar geleden, compleet doorgerekend.

Als je kijkt naar alle problemen in de landbouw, alle doelen die gehaald moeten worden — natuur, klimaat, hoe we onze bevolking gaan voeden — dan zie je dat het aantal dieren met minstens 70% moet krimpen. Als je die keuze niet durft te maken, is 25 miljard een hele hoop geld voor het niet oplossen van het probleem. De rekening wordt doorgeschoven naar de volgende generatie en die moet dan ook nog steeds het probleem oplossen.

Datzelfde geldt uiteraard voor het klimaat. Het is mooi dat er nu ambitie wordt getoond, maar het is geen 1992 meer. Er moeten nu systeemkeuzes worden gemaakt. De grote vervuilers zullen zelf voor hun vervuiling moeten gaan betalen. Het kabinet lijkt precies het tegenovergestelde te doen, op kosten van de belastingbetaler. De volgende generatie moet dus die 35 miljard terugbetalen en de klimaatcrisis is nog steeds gierend uit de hand aan het lopen. Kijk, dat werkt natuurlijk niet.

Voorzitter. Wij missen ook — dat is door de coronacrisis extra pijnlijk geworden — een daadwerkelijke aanpak van het kabinet om de gezondheid op één te zetten. Er is altijd gezegd dat de volksgezondheid op één staat, maar het is eigenlijk nooit waar. Mensen in landbouwgebieden wonen vlak naast akkers waar heel veel gif op gaat. De volksgezondheid van die mensen komt gewoon in gevaar. Waarom mogen die bedrijven de gezondheid van omwonenden in gevaar brengen? Mensen die in de buurt wonen van een geitenhouderij hebben aanmerkelijk meer kans op een longontsteking. Er wordt niet ingegrepen. De Coca Cola's en de McDonald's van deze wereld mogen de leefomgeving van mensen zo inrichten dat er per definitie wordt gestuurd op ongezond voedsel. Zij mogen daar lachend miljarden aan verdienen. Het kabinet laat die bedrijven gewoon hun gang gaan. Het is vervreemdend om een discussie over de zorgkosten te zien zonder deze ingrepen. Mijn vraag aan de minister-president is dus: wat gaat er eigenlijk precies veranderen? Hij zegt steeds dat hij snapt dat mensen geen vertrouwen hebben en dat zij zeggen: laat het eerst maar eens zien. Wat gaan we zien? Volgens mij beginnen we vandaag.

Het gaat dan nadrukkelijk ook over het grote risico op een volgende pandemie. Je kunt niet een regeerakkoord presenteren met alleen maar "pandemische paraatheid". Wat is dat? Dat we nu wel mondkapjes hebben, en ic-bedden? Een goed idee, maar zullen we proberen niet nog een keer deze ellende over ons af te roepen? Alsjeblieft zeg! We zitten in de zwaarste vogelgriepuitbraak ooit. Virologen trekken zich de haren uit het hoofd, omdat ze niet begrijpen dat het kabinet niet ingrijpt. Er ligt nota bene een advies van de commissie-Bekedam. Ik vraag aan de minister-president: heeft de nieuwe minister van VWS de volle bevoegdheid om vandaag al dit soort besluiten te nemen? Als er een nieuwe pandemie is uitgebroken, zijn we dan niet alleen maar bereid om te treden in de burgerrechten, wat het kabinet doet en zoals we bij corona zien, maar ook om te zeggen: om de volksgezondheid te beschermen kunnen niet-commerciële belangen de boventoon voeren? Dat zou een mooi begin zijn van het herstel van vertrouwen.

Ik wil ook opmerken dat dit bij de volksgezondheid eigenlijk nooit echt waar is geweest. Dat geldt ook voor de mensen in Groningen. Zij hebben altijd te horen gekregen dat de veiligheid van Groningers vooropstaat. Als dat niet waar is, moet je dat ook niet zeggen. Dat zei de Partij voor de Dieren destijds al. Dat is namelijk nog schadelijker voor mensen die toch al in de penarie zitten. Helaas hebben we afgelopen week moeten zien dat de veiligheid van de Groningers inderdaad niet vooropstaat, want de contracten met Duitsland zijn belangrijker. Die hadden allang afgebroken kunnen worden. Het zou de minister-president en het kabinet sieren om daarop te reflecteren. Als je de hele tijd dingen tegen de bevolking zegt die niet waar zijn, is dat ondermijnend voor het vertrouwen.

Voorzitter. We hopen dat de veranderingen die ons worden voorgehouden daadwerkelijk worden ingezet, maar we zien er te weinig van. We wijzen op al die experts naar wie al die tijd niet geluisterd is. Ik noem Johan Vollenbroek, die heeft geweten hoe de stikstofcrisis in elkaar zat. Hij waarschuwt nu alweer voor een parlementaire enquête over verspilde stikstofmiljarden. Die fout kan het kabinet niet maken. We wijzen er met de Algemene Rekenkamer en de Raad van State op dat de besteding van de fondsen echt goed moet zijn. Dat is niet alleen omdat de Kamer de fondsen moet kunnen controleren, maar ook omdat er een morele verplichting bestaat om volgende generaties niet met deze miljarden én de klimaat- en de stikstofcrisis op te zadelen. Als je het uitgeeft, moet je het oplossen.

Daar heeft de Partij voor de Dieren een aantal ideeën voor. De fundamentele keuze is om de vervuiler echt te laten betalen. Geef de minister van Klimaat en Energie ook een vetorecht in de ministerraad. Ik vraag me af of dat geregeld is. De minister van Financiën mag van oudsher altijd zeggen: nee, dit gaat niet door; deze plannen zijn te duur en we kunnen ze niet betalen. De minister van Klimaat zou moeten kunnen zeggen: deze plannen gaan ten koste van onze klimaatambities, dus jammerdepammer, ze gaan niet door. Hoe liggen die verhoudingen in het nieuwe kabinet?

Wat ons betreft geldt dat ook voor de minister van Volksgezondheid, die natuurlijk niet mag worden overruled door de belangen van LNV. Dat soort keuzes, voorzitter. Als de minister-president meent dat het vertrouwen terugkomt, omdat we verandering gaan zien, dan is de Partij voor de Dieren zeer benieuwd. We zouden zeggen: begin vandaag.

Interrupties bij de VVD

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik ga mijn vraag bewaren totdat mevrouw Hermans haar hele bijdrage heeft kunnen uitspreken, want misschien helpt dat. Maar ik sloeg even aan op het minidebatje over Groningen. Ik moet toch even kwijt dat ik me kan voorstellen dat de nieuwe fractievoorzitter van de VVD zegt: dat punt over die leveringszekerheid was nieuw voor mij. Maar de VVD zat wel in het kabinet dat alle vragen van de Kamer daarover heeft afgewimpeld. Dat is een heel pijnlijk punt geweest. Wat is nou belangrijker: de veiligheid van de inwoners van Groningen of die contracten? Daar is uitvoerig over gedebatteerd. Ik vind het pijnlijk dat we in dit stadium opnieuw het debat moeten voeren over wat we zouden kunnen doen om de veiligheid beter te beschermen. Dat hebben we geprobeerd, maar het kabinet gaf niet thuis.

Mevrouw Hermans (VVD):
Ik wil even precies zijn. Het argument van de leveringszekerheid kende ik. Dat hebben we heel vaak gewisseld. Het ging mij om de contracten en de afspraken over het leveren aan Duitsland. Om dat specifieke punt ging het. Ik doe, met terugwerkende kracht, de oproep om daarover tijdig, eerlijk en realistisch met de Kamer te communiceren. Het is nu te laat. Maar het zou veel en veel beter geweest zijn, vandaar mijn reactie op de heer Paternotte. Ik deel dat we alles op alles moeten zetten en dat het kabinet de inspanningsverplichting heeft om alles uit te zoeken wat er kan, wat er mogelijk is, om zo veel mogelijk, en het liefst alles, onder de grond te houden. Maar als daar dan tegenslagen zijn, laat het ons alsjeblieft weten, en op tijd! Dan vind ik het nog steeds niet leuk, maar ik hoor het liever op tijd, en eerlijk en duidelijk.

(...)

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik heb geprobeerd om goed te luisteren naar alles wat mevrouw Hermans heeft gezegd, dus ik dacht: ik bewaar mijn vraag voor het eind, want dan krijg ik het hele verhaal mee. Ik dacht: ik focus me op de lichtpuntjes. Laat ik het maar zo zeggen. Ik hoorde drie lichtpuntjes die met elkaar samenhangen. Ten eerste zei mevrouw Hermans over de fondsen voor stikstof en klimaat: die laten we natuurlijk niet eindeloos doorlopen. Daaruit zou ik willen concluderen dat met de bedragen die erin gestoken worden, de problemen worden opgelost. Ik vraag of mevrouw Hermans dat kan bevestigen.

Ik hoorde mevrouw Hermans ook zeggen: "We nemen een nieuwe houding aan. We gaan niet weglopen voor problemen. Als er problemen zijn, gaan we ze benoemen en ze aanpakken." Ik vroeg me af wat mevrouw Hermans vindt van de pandemie waar we nu in zitten. Het enige dat het kabinet over pandemieën schrijft, is dat we klaar moeten zijn voor de volgende. Mevrouw Hermans zei het zelf ook. Zou het niet verstandig zijn om een volgende pandemie te voorkomen?

Als mevrouw Hermans zegt "we moeten luisteren naar elkaar", vind ik dat hoopgevend. Betekent dat dan dat, als de coalitie het comfort heeft om een meerderheid te hebben voor haar plannen, waar serieuze kritiek op te leveren is, er nog steeds geluisterd wordt? Dat hebben we de afgelopen jaren niet gezien.

De voorzitter:
Dank u wel. Mevrouw Hermans, drie vragen.

Mevrouw Hermans (VVD):
Ik ga ze in die volgorde beantwoorden, te beginnen met de fondsen. Die fondsen hebben we natuurlijk niet voor niets. Die zijn ingericht om geld te hebben om een probleem dat er is, op te lossen. Daarmee willen we klimaatdoelen halen en het stikstofprobleem oplossen om de natuur te herstellen en boeren weer perspectief te geven. Dus ja, mijn intentie, mijn bedoeling, mijn overtuiging is ook dat we met die fondsen die problemen op kunnen lossen. Maar ook hierachter zit mijn oproep: wees eerlijk en wees duidelijk. Als het kabinet onderweg in het oplossen van de stikstofproblematiek of in het halen van de klimaatdoelstellingen tegen dingen aanloopt waardoor we vertraging oplopen of waardoor wij moeten weten dat het anders gaat dan we gehoopt hadden of dan we willen, moet het daarover communiceren. Dus ja, de fondsen zijn bedoeld om de problemen die er zijn op te lossen en de ambities die we hebben te realiseren. Maar dat vraagt van ons een scherpe controle op die fondsen en het vraagt van het kabinet tijdige communicatie als er iets tegenzit.

O, excuus, vraag 2. De problemen benoemen en aanpakken in de pandemie. Ik heb dat even vertaald als: het moet meer zijn dan alleen investeren in pandemische paraatheid. Mevrouw Ouwehand zegt dat er eigenlijk een strategie of een verhaal moet komen over hoe we op de lange termijn omgaan met een virus dat helaas waarschijnlijk nog een hele tijd onder ons zal zijn. Ik ben het daar volmondig mee eens. Als zij dan zegt dat we breder moeten kijken hoe dit gekomen is, dan deel ik dat met mevrouw Ouwehand. Nu u hier staat, denk ik bijvoorbeeld ook aan het woord "zoönose". Wat kan ik het kabinet doen en wat kunnen we in dit land doen om de risico's daaromtrent aan te pakken? Volgens mij moeten we in den brede kijken en aan het kabinet vragen wat er nodig is, niet alleen om pandemisch gereed te zijn, maar ook om alles op alles te zetten om dit in de toekomst te voorkomen. Ook hier heb ik niet de garantie dat dit ons nooit meer overkomt. Uiteraard moeten we handelen op basis van wat we nu weten en de kennis die we hebben opgedaan.

Dan de derde vraag, over het luisteren. Ja, dat mag u van mij verwachten. Daar mag u mij ook op aanspreken. In het debat van vandaag, maar ook in de hoofdlijnendebatten die eraan komen en die ik al even noemde, gaat het erop aankomen. Gaan we met elkaar op de inhoud het goede gesprek aan over de plannen van dit kabinet? Zetten we die af tegen de doelen en ambities die er zijn? Zijn er dan ideeën om daar sneller te komen of om die beter te realiseren? Daarvoor moeten wij onze handen van onze oren halen, niet alleen wat VVD-standpunten betreft, maar ook voor hoe we daar in de coalitie over gesproken hebben. U zult wel begrijpen dat de inzet van de coalitie in de debatten langs de lijnen van het coalitieakkoord zal zijn.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Dank voor deze beantwoording. Fijn ook dat mevrouw Hermans even "zoönose" noemt. Ik was een beetje bang dat de onderhandelaars dat woord niet konden spellen, omdat het helemaal niet in het regeerakkoord staat. Het staat dus wel degelijk op het netvlies. Ik stel deze vragen om de volgende reden. Laten we kijken naar stikstof. Voor de VVD is het belangrijk dat je de belastingbetaler niet opzadelt met enorme kosten terwijl je de problemen niet oplost. Ik deel dat. In alle eerlijkheid: het is niet alsof dit probleem uit de lucht komt vallen. Het was de oude coalitie die willens en wetens opnieuw keuzes maakte. We hebben gewaarschuwd, maar er werd niet geluisterd. Een politieke meerderheid was ervoor om het probleem een beetje te omzeilen, door wel te suggereren dat je iets doet, terwijl dat niet echt een oplossing is. Dat blijkt nu ook, want er is meer nodig. De kosten die nu gemaakt worden, waren niet nodig geweest als partijen als VVD en CDA eerder hadden geluisterd, eerder hadden onderkend hoe groot de problemen zijn en als ze eerlijk waren geweest naar de boeren. Als je alle problemen bij elkaar optelt, moet je concluderen dat het aantal dieren met 50% tot 70% naar beneden moet. Dat is ook aan de Kamer voorgerekend. Mijn vraag is nu de volgende. Ik vind het heel vervelend dat die 25 miljard nodig is. Als je die dan uitgeeft, moet je dat wel goed doen. Dan moet je de problemen in samenhang oplossen, inclusief het risico dat in Nederland een nieuwe zoönose overslaat op mensen. Daarvan zie ik in alle eerlijkheid in het akkoord nog te weinig. Ik ben heel erg benieuwd of de VVD daarin beweging gaat laten zien.

Mevrouw Hermans (VVD):
Volgens mij hebben we met de aanpak in het coalitieakkoord heel goed duidelijk gemaakt dat dit probleem opgelost moet worden. Dit probleem zet het land nu op meerdere manieren op slot. Dat is in elk geval slecht voor onze natuur. We hebben veel geld beschikbaar gesteld om boeren en iedereen die hier iets in moet doen te kunnen helpen en te ondersteunen. Dit vraagstuk moet je natuurlijk vanuit een breder perspectief bekijken. Je moet de klimaataanpak daarbij betrekken, de Kaderrichtlijn Water en fijnstof. Zo is er een aantal problemen dat op ons afkomt. Ze raken allemaal aan het probleem dat ik nu maar even samenvat onder de noemer "stikstof". Ik ben het met mevrouw Ouwehand eens dat je het geld alleen efficiënt en doelmatig inzet als je daar in die breedte naar kijkt. Dat is precies de opdracht die dit coalitieakkoord aan het kabinet geeft, en in het bijzonder aan de minister voor Natuur en Stikstof. Ik kijk naar heel veel plannen uit, maar dit is er zeker één, om te zien of die samenhang er ook echt in zit.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Tot slot. Ik zou aan de VVD een oproep willen doen. We zagen eerder vandaag in het debat dat er weerstand is tegen de uitgave van die 25 miljard. In alle eerlijkheid begrijp ik dat wel. De regerende partijen hebben altijd een beetje laatdunkend gedaan over natuur: nee, er was geen stikstofprobleem. CDA en VVD hebben zelf meegewerkt aan het ontkennen van de problemen. Dat je dan nu moeite hebt om draagvlak te organiseren, betekent dat je echt moet gaan verdedigen waarom er veranderingen moeten plaatsvinden. Ik wil de VVD oproepen om die verantwoordelijkheid te nemen. En wat betreft dat luisteren waar mevrouw Hermans het over had: er liggen al zo veel rapporten die laten zien dat de veehouderij in Nederland drastisch moet veranderen. Veel minder dieren. Een perspectief voor de boeren. Alle adviezen liggen er al. Neem ze serieus en dan kunnen we praten.

Mevrouw Hermans (VVD):
Ook op dit onderwerp geldt dat er veel kennis ligt en dat er veel materiaal — inzichten, analyses, rapporten — beschikbaar is. Dus ook hier moeten we niet op nul beginnen. In reactie op wat u nu zegt, en even terugdenkend aan alle interrupties die ik tijdens mijn betoog — ik weet niet precies hoe lang ik hier al sta — beantwoord heb, kan ik zeggen dat wij volgens mij met elkaar al een heel aantal grote onderwerpen met elkaar benoemd hebben. De stikstofproblematiek is voorbijgekomen, maar ook de zorg, de AOW, asiel, veiligheid, emancipatie en racisme. Dit zijn allemaal onderwerpen die dit coalitieakkoord benoemt en aanraakt. Sommige punten zijn al verder uitgewerkt dan andere punten, maar het komt er nu op aan. Dat ben ik helemaal eens met mevrouw Ouwehand, want dat is eigenlijk hoe ik haar interruptie hoor en beluister. Ik voel de verantwoordelijkheid. De VVD voelt die verantwoordelijkheid. Maar ik heb die verantwoordelijkheid in de weken dat wij onderhandelden bij alle vier de partijen gevoeld. We hebben lang genoeg gepraat, we hebben lang genoeg gesoebat, nu moeten we aan de slag. Er is werk aan de winkel. Dat ga ik doen.

Interruptie bij D66

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
De heer Paternotte merkte terecht op dat de Partij voor de Dieren is opgericht om de bio-industrie af te schaffen, en natuurlijk ook om nog meer mooie dingen te doen. Daarin kunnen we goed samenwerken. Sterker nog, we zijn opgericht nadat de op zich mooie plannen van het kabinet-Paars II, waar D66 samen met de VVD in zat, gewoon van tafel werden geveegd door het eerste kabinet-Balkenende. Toen dachten we: nu is de maat vol! We gaan de bio-industrie wel afschaffen. We werken daarop dus samen; dat deden we ook het afgelopen jaar. Maar ik vraag me toch af wat het regeerakkoord nu precies bedoelt met een convenant dat de basis vormt voor wetgeving voor een dierwaardige veehouderij. Dan zou je denken: prima! Maar het geval wil dat de Tweede Kamer en de Eerste Kamer een wijziging van de Wet dieren hebben vastgesteld, goedgekeurd en aangenomen. Die wet moet gewoon in werking treden. Nu lezen we in de stukken die we vandaag hebben gezien over de onderhandelingen, dat er scenario's zijn verkend om dat niet door te laten gaan. Ik ben dus heel erg benieuwd wat het regeerakkoord hier nu zegt. Blijven de aangenomen wetswijzigingen gewoon van kracht of zegt het regeerakkoord daar iets anders mee te gaan doen?

De heer Paternotte (D66):
Wat het regeerakkoord beoogt, is dat we niet meer de dieren en hun omgeving gaan aanpassen aan de ruimte die er in de stallen is, maar dat we het andersom gaan doen, oftewel dat wat een dier nodig heeft, leidend wordt voor hoe een stal eruit moet zien. Dat is ook het idee van het amendement van uw collega Vestering dat zij heeft ingediend. Daar staat 2023 in. Door het convenant gaan we die exacte datum niet halen, maar het zet wel extra druk op het feit dat we dat willen bereiken. We willen dat er een dierwaardige veehouderij komt. Daarmee zeggen we dat er een einde is gekomen aan de bio-industrie. Hoe zit dat dan precies met de Wet dieren en de uitvoering daarvan? Ik ben bijna door mijn inwerkdossier heen, maar ik ben nog niet op deze bladzijde aangekomen. Ik hoop dat u zich hierover met mijn collega De Groot wilt verstaan.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Nou ja, of we komen er in tweede termijn op terug. Het kabinet hoort de vraag nu ook. Ik hoorde de minister-president in zijn toelichting op de regeringsverklaring vanochtend zeggen dat we ons stevig moeten uitspreken als democratisch genomen besluiten worden ondergraven. Dit lijkt me een voorbeeld van een democratisch genomen besluit. Twintig jaar geleden is aangekondigd dat we dit zouden gaan doen. De Tweede Kamer is voor en de Eerste Kamer is voor. Er moet alleen nog eventjes een inwerkingtreding worden geregeld. Ik kan me niet voorstellen dat dit kabinet zich daaronderuit probeert te frommelen.

De heer Paternotte (D66):
Ik denk dat minister Brinkhorst het prachtig zou vinden dat zijn nota Houden van Dieren uit het begin van deze eeuw nog eens wordt aangehaald. Daarin zat inderdaad het perspectief dat we in 2022 een einde gaan maken aan de bio-industrie. We stellen in ieder geval een akkoord met elkaar vast waarin die ambitie voor het eerst zo hard, duidelijk staat opgeschreven. Overigens ben ik van mening dat de bio-industrie beëindigd moet worden.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Hartstikke mooi. We zijn het eens. Ik heb een laatste vraag en die gaat over de plannen voor klimaat. Uiteraard zijn we enthousiast over het eindelijk verhogen van de doelen en voor de komst van een minister voor Klimaat en Energie. Andere sprekers hebben er ook al op gewezen dat die 35 miljard geen subsidies moeten worden voor grote vervuilers, die eigenlijk gewoon zelf voor hun vervuiling zouden moeten gaan betalen. Dat doen we dan in plaats van deze middelen echt in te zetten voor de transitie die nodig is. Als dat is wat er gaat gebeuren, zijn we natuurlijk verder van huis. We zien dus nog geen fundamentele keuzes in het regeerakkoord, terwijl die er eigenlijk wel bij horen als je eindelijk zegt: we gaan werk maken van die klimaatverandering en we gaan er ook nog eens 35 miljard tegenaan gooien. Daar hoort dan toch ook bij dat Lelystad niet open kan? Schiphol zal moeten krimpen. Er moet echt een hele substantiële CO₂-heffing komen. Waarom lezen we die dingen niet?

De heer Paternotte (D66):
U leest wel iets over een CO₂-heffing. U zegt dat het niet naar subsidies moet gaan. Maar kijk, het moet naar ongelooflijk veel dingen gaan, want er moet echt heel erg veel gaan gebeuren de komende jaren. U ziet die hele waslijst in het coalitieakkoord staan. Ik heb net ook gevraagd wanneer we de eerste wetten kunnen verwachten. Maar ja, soms zal het wel betekenen dat je ook partijen en bedrijven moet helpen om te verduurzamen. U zegt "grote bedrijven", maar het zullen net zo vaak en misschien wel vaker mkb-bedrijven zijn. We gaan dat ook bij huishoudens doen door hun een aanbod te doen om hun woning geïsoleerd te krijgen of van het gas af te halen. Oftewel, dat geld is er ook om ervoor te zorgen dat mensen dat ook kunnen doen.
Maar aan de andere kant ziet u in dat coalitieakkoord ook heel vaak het woord "normeren" staan, omdat we ook wel een duidelijke regel stellen, namelijk dat dat moet gebeuren en dat dat niet vrijblijvend is. Dat is denk ik gewoon de balans. We moeten het samen doen en we moeten het voor iedereen mogelijk maken, maar het moet hoe dan ook gebeuren.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Maar daar hoor ik dan toch in dat ... We zagen bij de Miljoenennota al dat de ondergrondse opslag van CO₂eigenlijk gewoon Shell betalen is voor de uitstoot die dat bedrijf zelf heeft veroorzaakt. Waarom moet de belastingbetaler daarvoor opdraaien? Dat zijn gewoon geen goede en verstandige keuzes. Waar de angst van de Partij voor de Dieren een beetje zit, is ... Dat merkten we al bij de discussie over dat datacenter in Zeewolde en het nieuws daarna dat er nog 20 of 25 aan komen. De VVD heeft de afgelopen jaren de rode loper uitgelegd voor dit soort energieslurpers, maar dan moet straks wel de D66-minister voor Klimaat en Energie zorgen dat we de doelen gaan halen en dat we ook niet heel Nederland vol zetten met windmolens om al die energie voor die datacenters op te wekken. Ik neem aan dat de heer Paternotte dat ook met me eens is. Er staat wel netjes in het regeerakkoord "daar gaan we kritischer naar kijken", maar dan moet je nu ook een streep trekken. Dat datacenter komt er niet, zou ik dan zeggen.

De heer Paternotte (D66):
Ik ben het er natuurlijk mee eens dat het doel niet moet zijn om Nederland daarmee vol te zetten. We willen zo veel mogelijk duurzame energie. Over dat datacenter hebben collega's van mij zich ook kritisch uitgelaten. Volgens mij heeft dat ook het VVD-Kamerlid gedaan dat ik daar zie zitten. Alleen is het natuurlijk wel zo dat die data worden gebruikt, hè. Die worden op een heleboel manieren gebruikt om te zorgen dat iedereen op internet kan. Als het niet in Nederland staat, staat het in een ander land. Dat betekent niet dat je die per se hier moet hebben, maar wel dat die klimaatopgave internationaal is. Het is ook weer niet de oplossing om dingen over de grens neer te zetten. Daarom vonden wij het ook altijd zo belangrijk dat weglek een onderdeel is van alle doorrekeningen van alle klimaatplannen en dat dat ook zo moet blijven. Oftewel, de klimaatopgave is iets van ons allemaal. Daarom willen wij ook dat wij in Europa in die kopgroep komen te zitten. En met de ambitie die we hebben gesteld, gebeurt dat ook. Dat moet er ook toe leiden dat inderdaad niet alleen heel Nederland helemaal vol komt te staan met windmolens. We willen windmolens op zee. We willen aquathermie. We willen meer zonnepanelen. We willen dat we elektrisch gaan rijden, et cetera, et cetera. Er zijn heel veel dingen die wij willen gaan doen voor de verduurzaming. Maar om te zeggen dat één datacenter in Zeewolde niet door laten gaan de oplossing zou zijn: ik denk dat we er ook eerlijk over moeten zijn dat dat niet zo is.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik heb niet gezegd dat als we alleen dat ene datacentrum in Zeewolde niet door laten gaan, het klimaatprobleem opgelost is. De heer Paternotte moet zijn frisse start als fractievoorzitter natuurlijk niet flauw beginnen. Ik denk dat dit een reëel probleem is en dat mensen in Nederland zich echt afvragen: ik moet verduurzamen, maar Facebook mag gewoon alle groene energie opslurpen? En dat terwijl windmolens ook omstreden zijn. Ik wil de heer Paternotte eraan herinneren dat het kabinet het steeds heeft over een uitgestoken hand, een nieuwe bestuurscultuur, vertrouwen bladiebla. In de Eerste Kamer zijn alle partijen hiertegen, behalve de coalitie, want die heeft netjes tegen onze motie gestemd. In de Tweede Kamer is eigenlijk ook de ChristenUnie tegen. Als D66 toestaat dat de VVD nog steeds de bully kan uithangen en haar eigen plannetjes erdoorheen kan drukken, dan verandert er natuurlijk nooit wat. Dit is maar één voorbeeld, maar het zegt wel veel over de keuzes die dit kabinet bereid is te maken. We horen de heer Rutte steeds zeggen: "Ik snap dat er geen vertrouwen is. Nederland denkt: laat het eerst maar eens zien." Vandaag is zo'n dag. Wat laten we zien?

De heer Paternotte (D66):
Waarin we elkaar zouden moeten kunnen vinden, is dat we de energiebelasting progressiever willen maken. Het is nu zo dat hoe meer energie je verbruikt, hoe minder energiebelasting je betaalt. Daar valt natuurlijk van alles voor te zeggen, ook omdat heel veel grootverbruikers niet zomaar heel veel gebruiken. Maar door dat progressiever te maken, zorg je er ook voor dat grootverbruikers meer gaan bijdragen. U noemt Facebook, maar er zijn heel veel grootverbruikers. Op die manier wordt het eerlijker, maar nog veel belangrijker: er komt een veel stevigere prikkel voor verduurzaming. Dat is volgens mij de beste aanpak. Alleen een datacenter tegenhouden, dat vervolgens op een andere plek komt, kan ook, maar dat is geen structurele oplossing voor de energievraagstukken waar we voor staan. Maar je moet wel goede prikkels inbouwen en bedrijven soms eventjes helpen met hun energieomslag. Op die manier doe je er alles aan om het doel van 60%, en van 70% vijf jaar later, te halen en om zo snel mogelijk naar een economie toe te gaan die echt duurzaam is.