Bijdrage Ouwehand aan wetge­vings­overleg mest

Voorzitter. Ik zal me niet laten verleiden om te beginnen met de geschiedenis vanaf 2006, want dan gaat het wel heel erg lang duren. Dat er in Nederland veel te veel dieren worden gefokt om te gebruiken en vervolgens te doden voor voedsel, was ook toen al een probleem. De minister die de scepter zwaaide op het ministerie voordat de Partij voor de Dieren werd gekozen, was natuurlijk nog even in demissionaire status Landbouwminister. Vlak na zijn aftreden gaf hij toe — het is al door een collega gememoreerd — dat het systeem is vastgelopen. We importeren het voer, we exporteren het vlees en wij blijven hier achter met de rommel: de mest. De tragiek is een beetje dat sindsdien iedereen die zich op het Landbouwministerie echt heeft laten doordringen van de feiten, pas na het aftreden dit soort dingen ging zeggen. Maar het is natuurlijk de bedoeling dat je je, terwijl je daar zit, durft te verhouden tot wat die feiten zeggen, in het belang van de boeren en in het belang van een gezond toekomstperspectief voor de landbouw. Mevrouw Bromet merkte al op dat het voelbaar is dat er verandering is in de Kamer, dat de Kamer in elk geval in meer of mindere mate goed doordrongen is van de noodzaak tot verandering. Dat is hoopgevend. Maar de vraag is natuurlijk waar de minister dan staat. Aan de ene kant heeft zij laten zien dat ze zich wel degelijk verhoudt tot de feiten door toch een voorstel naar de Kamer te sturen om de mestproductieplafonds te verlagen en de dierrechten af te romen. Met andere woorden, het is een beginnetje. Maar het is toch wel een krimp van het aantal dieren in de Nederlandse veehouderij. Tegelijkertijd is dat voorstel een afzwakking van het voorstel van Adema dat er eerder lag, waarvan de Raad van State had gezegd: let op, dat voorstel doet niet genoeg; hiermee wordt een koude sanering of een generieke korting niet voorkomen. Ik ben zo benieuwd waar het 'm nou in zit voor de minister. Aan de ene kant laat ze zien dat als ze daar zit en de feiten tot zich neemt, ze dan durft te handelen. Maar dat doet ze dan toch weer niet zo scherp als ze zou moeten doen.

We zagen de voorvrouw van de BoerBurgerBeweging met een onnavolgbare verklaring over het feit dat ze nu wel alle informatie hebben. Haar werd namelijk gevraagd waarom de BBB-fractie zich heeft verzet tegen het plan van Adema en waarom er nu een soort variant daarop komt. Toen zei mevrouw Van der Plas: ja, maar nu hebben we alle informatie; toen we oppositie voerden, waren we maar een beetje aan de zijlijn aan het roepen. Dat is interessant, dacht ik, als je jezelf een boerenpartij noemt. Maar waar het 'm nou in? Is deze minister daadwerkelijk geconfronteerd met informatie op haar ministerie die ertoe heeft geleid dat ze uiteindelijk een voorstel heeft gestuurd? Kunnen we daar dan meer van verwachten? Staat de minister ook open voor aanvullende informatie, waarvan ze misschien nog niet dacht "dit vind ik prettig om te lezen"? Want de feiten die we kennen vragen toch om niks anders dan een fundamentele koerswijziging in het belang van een gezonde landbouw? Ik ben dus zoekende.

In een interview dat volgens mij ging over de garanties en over hoe je zorgt dat je die koude sanering voorkomt, gaf de minister antwoorden als: garanties geef je op wasmachines. Het lijkt mij dat je het als BoerBurgerBeweging aan je stand verplicht bent om wel eerlijk te zijn tegen boeren. Dat zou mijn eerste concrete vraag zijn. Mevrouw Vedder memoreerde al aan het fosfaatrechtendrama als gevolg van het loslaten van het melkquotum. De sector zei: nee hoor, daar hoeven geen productiebeperkende maatregelen tegenover te staan, want we houden onszelf wel onder de plafonds. Dat liep natuurlijk helemaal verkeerd af. Toen moest er op het allerlaatste moment toch worden ingegrepen. Het viel mij toen op dat de vertegenwoordigers van de boeren — dat is misschien ook wel de tragiek — altijd hebben gelobbyd voor maatregelen die helemaal niet in het belang van de boeren zijn. Toen liep het fout. En toen kwam er ook geen eerlijk verhaal. Toen moesten we allemaal kijken naar Yvon Jaspers, die op bezoek ging bij de boeren die nu natuurlijk helemaal in de knel kwamen met koeien die vervroegd naar de slacht moesten. Het was één groot drama. Maar niemand zei erbij: "Ja, maar hier heeft LTO toch zelf om gevraagd? Daar ging de politiek toch welbewust in mee?" Hoe gaan we dat nu voorkomen? Je kan het niet aan de sectoren overlaten. Volgens mij moet de minister rechtstreeks met alle boeren zelf communiceren en zeggen: "Luister, dit zijn mijn plannen. De kans dat het slaagt is behoorlijk klein, maar ik wil het er toch op wagen. Als het niet lukt, is dit wat er gaat gebeuren." Of heeft de minister een ander plan om de boeren eerlijk mee te nemen in dit risicovolle spel? Het is eigenlijk gokken met de belangen van de veehouders. Wie gaat die verantwoordelijkheid dragen als het straks misloopt? De ervaring leert dat degenen die verantwoordelijk zijn voor het drama niet erg genegen zijn om naar voren te stappen en te zeggen: ja, dit komt door mijn politieke keuzes. De sector deed het niet, de verantwoordelijke partijen deden het niet. Ik heb al even de PVV aangesproken. Ja, er werd wel gehuild dat er allemaal dieren vervroegd naar de slacht moesten, maar er werd niet gezegd: ja, dit komt omdat wij zelf alle onderbouwde waarschuwingen hebben genegeerd. Het is niet de overheid die heeft gefaald, het waren politieke keuzes.

Mijn andere vraag gaat over de fraude. Er wordt al jaren op gewezen dat er volop wordt gefraudeerd met mest. Het Openbaar Ministerie heeft ook gezegd: "Wij zitten niet in de politiek, maar er is maar één oplossing, namelijk minder dieren. Als er zo veel mest wordt geproduceerd, kun je er gewoon op rekenen dat er wordt gefraudeerd. Wij hebben niet de capaciteit om daar achteraan te gaan." Nu hoor ik de heer Holman terecht het scenario schetsen dat er straks illegaal mest wordt uitgereden, maar de vraag is wel of we nu een beetje coulance creëren voor boeren die dat straks gaan doen of dat we daadwerkelijk de keuzes gaan maken die nodig zijn om te voorkomen dat er met mest wordt gefraudeerd. Laten we wel zijn: hier staat wel ons drinkwater op het spel, en de natuur, en het vertrouwen van burgers in de politiek dat we ons allemaal aan de regels moeten houden. Er mag geen uitzondering worden gemaakt voor boeren die met te veel mest zitten, maar de politiek heeft dat wel gewoon laten gebeuren. Dat kan natuurlijk niet. Ik wil dus ook weten of dit plan met de minister van Justitie en Veiligheid is afgestemd. RVO waarschuwt ook voor mestfraude.

Voorzitter. De heer Holman had een treffende vergelijking van een lekkende kraan op een zinkend schip. Ik zou daaraan willen toevoegen dat het ook nog eens ontbreekt aan gezonde navigatie. Als je je kompas instelt op een daadwerkelijk gezonde landbouw, dan probeer je niet alleen om de kraan te repareren en te zorgen dat het schip niet zinkt, maar ook om dat schip naar veilig vaarwater te sturen. Dat gebeurt nu helemaal niet. Voor de landbouw is het dringend noodzakelijk dat een aantal grote wissels wordt omgezet. De veehouderij is geen voedselproducent, maar een voedselverspiller. Willen we de wereld kunnen blijven voeden met z'n allen, dan zullen we dus moeten overschakelen naar veel plantaardiger, met veel minder dieren. Minder dieren betekent minder mest; minder mest betekent minder problemen. We moeten zorgen dat ons water gezond wordt. We zullen de natuur moeten beschermen. De boeren zijn de eersten die er last van hebben als de biodiversiteit nog verder achteruitholt.

En wat te denken van het maatschappelijk bewustzijn over wat er met de dieren gebeurt in de veehouderij? 80% van de Nederlanders wil af van de manier waarop dieren hun droeve leven moeten slijten. Juist als het gaat over mest, vind ik het zo schrijnend dat dat niet wordt benoemd. Je hoeft maar een beetje rond te fietsen in een veedicht gebied of je denkt: jee. Het grijpt je gewoon naar de keel. Denk eens even aan de dieren die 24 uur per dag boven op hun eigen uitwerpselen staan. Die dieren lijden massaal aan long- en borstvliesontstekingen. De heer Grinwis had het al over de kalverhouderij, die de dans met de productieplafonds een beetje lijkt te ontspringen. Maar het zijn juist de kalfjes in de kalvermesterijen die massaal lijden aan longontsteking. Dus het gaat niet alleen over de mestproductie en de vraag of je dat eerlijk verdeelt. Ook vanuit dierenwelzijn moeten we dit systeem met z'n allen willen veranderen naar een gezonde toekomst voor mens, dier en natuur en dus ook voor de boeren.

Gisteravond was bij VPRO Tegenlicht een boer te zien. Hij had de tranen nog in zijn ogen, want een week daarvoor waren alle koeien weggedaan. Hij is overgestapt op de teelt van gewassen voor biobased bouwen. De heer Pierik sprak over de emotionele pijn in de sector. Dat begrijpen we met z'n allen heel goed. Veranderen is ontzettend moeilijk, zeker als de plek waar je woont al generaties lang in de familie is en je iets heel anders moet gaan doen. Daar hebben boeren de hulp van Den Haag bij nodig. Daar hoort bij dat we eerlijk zijn over de verandering die nodig is en dat we ze helpen bij het emotionele proces dat de kop op steekt als je van bedrijfsvoering moet veranderen. Maar laten we ze alsjeblieft helpen naar een toekomst waar wél perspectief in zit.

Voorzitter. Het voorstel dat de minister heeft gestuurd, is onvoldoende en laat boeren op een doodlopende weg af lopen. Het lijkt me dat het voor een minister die er zegt te zijn voor de boeren, onacceptabel is om dat te laten gebeuren. De cruciale vraag is: waar is je kompas op afgesteld? Is het daadwerkelijk afgesteld op een toekomstperspectief voor de boeren, waarin we eerlijk met ze omgaan en alle doelen halen, zowel voor water als natuur als dierenwelzijn als voedselzekerheid? Of blijft je kompas afgesteld staan op de belangen van de agro-industrie? We moeten nu toch al twintig jaar concluderen dat individuele boeren daar het loodje bij leggen.

Voorzitter, dank u wel.