Bijdrage Ouwehand Algemene Financiële beschou­wingen

Bekijk de bijdrage via debatgemist.nl

Eerste termijn:

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Voorzitter. Vandaag hebben we het over het huishoudboekje van het volk. De vraag is hoe houdbaar dat huishoudboekje is, en ook of het nog wel van het volk is, nu de meerderheid van de Kamer heeft besloten dat Nederland zich garantstelt voor de voorlopig nog niet gestilde miljardenhonger van het ESM. Ik las zojuist dat de Europese Commissie weer meer geld van de lidstaten wil, naast dat van het ESM-verdrag. Maar dat gaan we natuurlijk niet doen, zo stel ik voor. Kan de minister dat toezeggen?

Natuurlijk gaat een belangrijk deel van dit debat over het deelakkoord dat begin deze week is gesloten. Natuurlijk is mijn fractie blij dat bepaalde zaken worden teruggedraaid. Mijn fractie is blij met het extra geld voor het opleiden van docenten, en met het terugdraaien van de langstudeerboete, de forensentaks, het liggeld in het ziekenhuis en de eigen bijdrage aan de ggz. De Partij voor de Dieren is daar blij mee, net zoals veel mensen in het land. Maar waar de Partij van de Arbeid kennelijk geld mocht uitgeven om de mensen in het land ervan te overtuigen dat Samsoms keuze voor Rutte heus wel goed zal uitpakken, mocht Rutte blijkbaar bepalen waardoor deze uitgaven gedekt zouden worden. Dat komt neer op een ordinaire lastenverzwaring voor de mensen in het land, voor onze natuur en voor onze aarde.

De heer Klaver (GroenLinks):
Mevrouw Ouwehand neemt met GroenLinks altijd graag de duurzaamheidsmaat. Ik begrijp daarom niet zo heel veel van haar enthousiasme over het feit dat de forensenbelasting nu van tafel is. Zij heeft kunnen zien dat dit een heel goede maatregel is die ervoor zorgt dat de files worden teruggedrongen en een zeer positief effect heeft op, bijvoorbeeld, de luchtkwaliteit. Kan zij op deze vraag ingaan?

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Wij waren niet alleen ontevreden over het schrappen van de vergoeding voor de reiskosten voor de trein, maar ook over het schrappen van de vergoeding van de kosten die mensen voor de auto moeten maken. Wij willen het autogebruik zeker ontmoedigen, maar wij voorzagen grote problemen, omdat mensen in deze tijd niet zomaar kunnen verhuizen en niet zomaar een andere baan kunnen nemen. Wij zijn voor de invoering van een kilometerheffing. De heer Klaver kent de positieve effecten daarvan voor natuur en milieu. Wij zagen dus graag dat in het Herfstakkoord de voorgestelde forensentaks zou worden geschrapt, maar dan moet er wel een kilometerheffing tegenover staan. Wij denken namelijk dat die door mensen flexibeler ingevuld kan worden dan de maatregelen uit het Lenteakkoord.

De heer Klaver (GroenLinks):
Ik had van de Partij voor de Dieren verwacht dat zij net als GroenLinks zou zeggen dat het openbaar vervoer uitgezonderd zou moeten worden. Dat staat in ons verkiezingsprogramma en wij hadden dat punt heel graag na 12 september gerealiseerd. In het verkiezingsprogramma van GroenLinks staat verder nog steeds ook een kilometerheffing en een forensenbelasting. De optelsom van die twee maatregelen zorgt namelijk voor maximale milieuwinst. Ik constateer dat de Partij voor de Dieren daar niet voor gaat en dat is een gemiste kans.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Wij hebben inderdaad gezegd dat de mensen die met het openbaar vervoer reizen, vrijgesteld zouden moeten worden. Op dit moment kun je die vergoeding niet schrappen, omdat mensen afhankelijk zijn van hun baan en hun huis. Op termijn zullen wij natuurlijk wel moeten investeren in het openbaar vervoer. Verder zal er een kilometerheffing moeten komen. Ik hoop dan ook dat de nieuwe coalitiepartijen daaraan werken. Ten slotte willen wij het autogebruik dan ook verder terugdringen. Die maatregelen nu invoeren zou te abrupt zijn.

De heer Klaver (GroenLinks):
Het is een wonderlijke redenering, want wanneer is de tijd dan wel rijp voor een forensentaks? Als ik het goed begrijp, zegt de Partij voor de Dieren "niet nu", ook al zit er een positief milieueffect aan. Het moet dus op een ander moment, maar wanneer is het wel het juiste moment om een forensentaks in te voeren? Ik vraag dat, omdat wij er daarmee echt voor zouden zorgen dat het aantal verkeersbewegingen afneemt en dat de kwaliteit van het milieu omhoog gaat.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Dat moment is er wanneer mensen weer in de gelegenheid zijn om ergens anders te gaan wonen. Op dit moment is de woningmarkt daarvoor nog een enorme belemmering. De heer Klaver weet verder natuurlijk ook dat wij vinden dat mensen in vrijheid moeten kiezen voor duurzamer gedrag. Daarom is het in onze ogen veel makkelijker om een vleestaks in te voeren -- iets wat GroenLinks in het Lenteakkoord niet heeft gedaan -- want daarmee word je niet gedwongen om dingen te doen die je je niet kunt veroorloven. Je kunt ervoor kiezen om minder vlees te eten of om tegen hetzelfde bedrag vegetarisch te gaan eten, maar dat is nog iets heel anders dan gedwongen worden om te verhuizen als je je huis niet kwijt kunt en je geen andere baan kunt vinden. Andere manieren om vervuilend gedrag te belasten, bieden dus veel meer mogelijkheden. Wij kiezen in ieder geval voor de effectiefste maatregelen en voor maatregelen die mensen het beste in hun leefsituatie kunnen inpassen.

De heer Plasterk zal niet verrast zijn door mijn kritiek op de keuzes van de PvdA. In plaats van milieuschadelijke subsidies af te schaffen, grondstoffen en vervuiling te belasten en arbeid goedkoper te maken, wordt er bezuinigd op duurzaamheid en wordt werken nog meer belast dan nu al het geval is. Er komt een boete op goed gedrag en de boete op slecht gedrag blijft achterwege. De nog beschikbare enveloppe voor incidentele lasten wordt namelijk ingezet als dekking. Kan de minister mij bevestigen dat dit neerkomt op het duurder maken van arbeid, terwijl was afgesproken dat de arbeidsongeschiktheidspremie verlaagd zou worden? Ik wil hierover graag net als andere woordvoerders duidelijkheid. Wat betekent dit voor de huishoudboekjes van de mensen thuis en voor de werkgelegenheid?

Ik wijs ook op het hapsnapkarakter van het huishoudboekje. Mensen in de zorg zijn terecht blij met het afschaffen van het liggeld en van de eigen bijdrage voor de geestelijke gezondheidszorg, maar deze mensen komen straks van een koude kermis thuis. Zij zullen namelijk merken dat de zorgpremie en de eigen bijdrage alsnog drastisch worden verhoogd. En wat staat de studenten allemaal te wachten? Wat vinden die partijen eigenlijk zelf van het aanzien van de politiek, nu er kennelijk weer met cadeautjes -- cadeautjes warmee mensen terecht blij zijn -- wordt gestrooid, ook al hangen er zaken boven de markt waar wij niets van mogen weten?

Alsof het een oerkracht betrof, kan er opeens geld uit het duurzaamheidspotje vrijvallen. Wij zijn niet zo verbaasd dat de VVD dat geld wil schrappen, maar dat de PvdA dit kleingeld -- want dat is het -- voor duurzaamheid zo makkelijk laat vrijvallen, belooft weinig goeds voor de toekomst.

Als het oud-milieuactivist Samsom al niet lukt om 155 miljoen te behouden voor de toekomst van de planeet, hoe zal het hem dan straks vergaan in de onderhandelingen over ontwikkelingssamenwerking? Ik houd mijn hart vast.

Ik wil graag weten of de minister duidelijkheid kan geven over de vraag welke maatregelen uit het duurzaamheidspakket worden geschrapt. In een interruptiedebatje met de heer Plasterk heb ik dit ook al gewisseld. Ook de Partij voor de Dieren was kritisch over de effecten van een aantal maatregelen. Je zult toch minstens de enveloppen overeind moeten houden, zeg ik tegen de Partij van de Arbeid, en dan de maatregelen invullen zoals je ze zelf wilt hebben en op de manier waarop je er zelf in gelooft.

"Herfstakkoord" klinkt romantisch en dat is het ook. Romantisch boekhouden regeert. Het is spelen met cijfers over de ruggen van mensen en de leefbaarheid van onze aarde, omdat wij de belangrijkste tekorten buiten de boeken houden. Wisselende coalities in deze Kamer buigen zich met een tunnelvisie op 2013 over de boeken en begrotingsstaten, want wij hebben nu eenmaal een strenge begrotingsdiscipline afgesproken. Niemand lijkt meer vooruit of om zich heen te kijken, terwijl onze generatie staat voor de grote uitdaging om de leefbaarheid van de aarde te waarborgen, en miljarden mensen in absolute armoede leven. Bezuinigen op duurzaamheid is bezuinigen op de allerarmsten van de wereld. Zij worden het eerst en het hardst geraakt door onze roofbouw, onze uitstoot, onze vervuiling en het grillige klimaat dat daarvan het gevolg is. Dat maak je niet goed met alleen ontwikkelingssamenwerking, en dat weet de Partij van de Arbeid heel goed.

Dit jaar verscheen voor het eerst de Macro Economische Verkenning plus en een paar weken later de nieuwe Balans van de Leefomgeving. Beide rapporten tonen de noodzaak aan van een fundamentele verandering van onze economie en onze manier van leven. De Balans van de Leefomgeving waarschuwt: "De uitdaging voor de komende tijd is vooral om het systeem van productie en consumptie zodanig om te vormen dat de kracht van de samenleving en de economie wordt gevonden in een zo efficiënt mogelijke omgang met natuurlijke hulpbronnen en een minimalisering van de schadelijke vormen van uitstoot. Soms kan dit worden bereikt via intensivering van beleid, maar soms is een meer fundamentele verandering noodzakelijk. Dat vraagt dan om systeemveranderingen; institutionele vernieuwingen, die een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving helpen realiseren, zonder de natuurlijke randvoorwaarden daarvoor hier of elders te ondergraven." Ons ecologisch begrotingstekort bedraagt meer dan 30%. Elk jaar gebruiken wij meer natuurlijk kapitaal dan de aarde kan aanvullen. Wij rekenen ons rijk door te blijven doen alsof dit tekort niet bestaat en het buiten de boeken te houden.

Ook de Macro Economische Verkenning plus legt de vinger op de zere plek. Nederland behoort tot de rijkste landen van de wereld, met een hoge kwaliteit van leven. De verantwoordelijkheid voor de negatieve impact van onze levensstijl wordt echter niet genomen. De Nederlandse lucht, het water en de bodem behoren tot de meest vervuilde van Europa, terwijl wij een groot beslag leggen op de mondiale landbouwgrondstoffen, landbouwgronden en grondstoffen. Nog steeds koerst het nationale beleid aan op meer economische groei. Wij leggen als land een onverantwoord groot beslag op de mondiale milieugebruiksruimte. Onze gemiddelde ecologische voetafdruk is ruim drieënhalf keer te groot. Waar miljarden voor het oprapen liggen door vervuiling en verspilling van grondstoffen en energie te belasten, doet het Herfstakkoord hier niets aan.

Ik ga afronden. Regeren is vooruitzien. Begroten is vooruitzien. Als wij wachten met de koerswijziging naar duurzame energie, worden de kosten alleen maar hoger. Ook de VVD weet dat de fossiele brandstoffen op zullen raken. Hetzelfde geldt voor het behoud van onze natuur. De Partij van de Arbeid neemt dankbaar het frame van de Kunduz-partijen over, namelijk dat er wordt geïnvesteerd in natuur, met het Lenteakkoord en nu het Herfstakkoord, maar per saldo is en blijft het een ordinaire bezuiniging op het meest kostbare dat wij hebben en waaraan wij in de oude situatie toch al niet meer uitgaven dan wij in Nederland spenderen aan kauwgom.

De Partij voor de Dieren is niet gerust op de vooruitzichten die het tweede kabinet-Rutte met de nieuwe en kennelijk gretige partner Samsom te bieden heeft. Niet voor mens en milieu, niet voor internationale solidariteit en ook niet voor de begroting op lange termijn. Het lijkt op penny wise, pound foolish.

Interrupties:

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik wil de heer Plasterk twee vragen stellen. De heer Samsom zei gisteren ook al dat er niets wordt gewijzigd in de afspraken over de natuur die in het Lenteakkoord zijn gemaakt. Mijn eerste vraag is of het de bedoeling is dat dit structureel wordt.

Mijn tweede vraag gaat over wat eufemistisch het "vrijvallen van de duurzaamheidsenveloppe" wordt genoemd. Ik deel op verschillende punten de kritiek van de Partij van de Arbeid op de maatregelen die in het Lenteakkoord zijn opgenomen. Die maatregelen zijn niet per se het beste voor duurzaamheid. Als je echter wel iets wilt doen, heb je daarvoor geld nodig. Waarom heeft de Partij van de Arbeid die enveloppe niet overeind gehouden? Waarom heeft zij er niet voor gekozen om de maatregelen anders in te vullen? Dat had ook gekund.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik heb nog geen duidelijk antwoord gekregen op de vraag waarom de duurzaamheidsenveloppe volledig is geschrapt. De Partij van de Arbeid had andere ideeën over wat effectief is voor duurzaamheid dan de partijen die het Lenteakkoord hebben gesloten. Dat snap ik. Wij waren daarover ook kritisch. In het partijprogramma van de Partij van de Arbeid zie ik echter ook verschillende dingen staan waarvoor je gewoon geld nodig hebt. Er is geld nodig om de inzet naar een duurzame samenleving te maken. Laat ik zeggen dat ik er weinig vertrouwen in heb. Mag ik aan de heer Plasterk voorleggen dat voor 2013 de boeken misschien wel gesloten zijn op deze manier, maar dat de kosten voor een echte overgang naar een land dat draait op duurzame energie alleen maar zullen oplopen als je nu die transitie niet in gang zet?

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik wil het graag allemaal geloven. Ik wil graag geloven dat de Partij van de Arbeid ook gaat voor duurzame energie en dat zij ook de natuur wil beschermen. We moeten hier echter toch constateren dat 2013 op dit punt een verloren jaar is. Er wordt immers per saldo structureel op de natuur bezuinigd. De 155 miljoen die beschikbaar was voor duurzame investeringen, wordt bovendien gewoon aan de kant gezet.

Interrupties:

[...]

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Mijn vraag gaat over de precieze "vrijval", zoals dat wordt genoemd, van het duurzaamheidspakket. Er zat een pakket van 200 miljoen in het Lenteakkoord. We zien nu dat 155 miljoen niet doorgaat. Wij willen graag weten welke maatregelen vervallen. Ik kan er wel een paar bedenken, maar wij horen het graag van de minister van Financiën. Dat stond namelijk niet in zijn schriftelijke beantwoording.

Minister De Jager:
Daar hebben wij wel een uitsplitsing van, althans voor zover ik dat weer heb meegekregen van de twee partijen die dat nu invullen. Het bleek dat die zonnepanelen nog wel door zouden gaan. Die maatregel over zonnepaneelsubsidie gaat door. Een aantal andere maatregelen gaat niet door. Laat ik daar in tweede termijn op terugkomen. Dan kunnen wij dat nog even checken. Dan geef ik de precieze uitsplitsing.

[...]

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik begrijp dat de onderhandelaars bepaalde informatie niet delen. Ik begrijp dat dit misschien een beetje een moeilijke vraag is voor iemand die én niet betrokken is bij de onderhandelingen én geen woordvoerder op dit dossier is. Kan de heer Plasterk echter aangeven of de PvdA-fractie ervoor voelt om het natuurbudget te verhogen? De stemmingen inzake het natuurbudget zijn pas vlak voor kerst. Misschien zijn de onderhandelaars dan al een stukje verder. Ik stel deze vraag met in het vooruitzicht dat het veel meer geld zal kosten om de doelen te halen als we nu met dit budget instemmen. Dat kan toch niet de bedoeling van de Partij van de Arbeid zijn?

De heer Plasterk (PvdA):
Ik geef geen commentaar op de veronderstellingen over de interne organisatie rond de onderhandelingen, ook niet over die binnen onze fractie. Ik zal niet vooruitlopen op wat er aan de onderhandeltafel gebeurt. Ik kan de vraag van mevrouw Ouwehand dus helaas niet beantwoorden.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
We kennen wel de uitspraken van de onderhandelaars die voortdurend zeggen dat je elkaar iets moet gunnen. Is het voor de Partij van de Arbeid acceptabel dat de natuur in kwaliteit achteruitgaat en dat het meer geld zal kosten om de doelen te halen als we het budget voor 2013 zo laag houden als het nu is?

De heer Plasterk (PvdA):
Als mevrouw Ouwehand mij in zijn algemeenheid had gevraagd of het voor de Partij van de Arbeid acceptabel is dat de natuur in kwaliteit achteruitgaat, dan zou ik daar graag een duidelijk antwoord op hebben gegeven. Zij heeft de vraag nu echter zo duidelijk ingebed in het vooruitlopen op de uitkomst van de onderhandelingen die nog plaatsvinden, dat ik er nu geen antwoord op kan geven.

[...]

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ook ik heb even naar het voorstel kunnen kijken. Wat kan er volgens de fractie van D66 allemaal vallen onder milieuvriendelijke investeringen voor verduurzaming agrosector?

De heer Koolmees (D66):
Dat is letterlijk overgenomen uit het Lenteakkoord waarin dezelfde reservering voor dit bedrag was opgenomen. Via het Herfstakkoord is dat teruggedraaid. In het Lenteakkoord hebben we met de vijf partijen afgesproken om in totaal 200 miljoen te investeren in duurzaamheid in brede zin. Daaronder vielen onder andere groen beleggen, revolving funds en milieuvriendelijke investeringen voor verduurzaming van de agrosector. In mijn herinnering hing dat vooral samen met energie, maar het is al weer een paar maanden geleden.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik begrijp dat u het niet meer zo helder op het netvlies heeft. Ik ben vooral benieuwd of er ook middelen worden vrijgemaakt voor duurzame stallen.

De heer Koolmees (D66):
Ik kijk even naar de heer Van Hijum. Was dit geen onderdeel van het bedrag van 20 miljoen? Kennelijk niet. Dan moet ik het antwoord op deze vraag schuldig blijven. Het is hetzelfde bedrag met dezelfde omschrijving als in het Lenteakkoord.

Tweede termijn:

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Voorzitter. Ik houd het kort om mezelf nu te sparen voor de behandeling van de rest van de begrotingen. Als je partij twee zetels heeft, is dat belangrijk. Helaas is het beeld van de begroting -- ik kijk vooral de zaal in, want de minister is demissionair -- dat van een lastenverzwaring voor mens en milieu. We brengen mensen aan de andere kant van de wereld in grote problemen als we niet eens een bedrag van 155 miljoen voor duurzame investeringen overeind weten te houden.

Ik bekijk het amendement dat de fracties van het CDA, D66, de ChristenUnie en GroenLinks hebben opgesteld met veel interesse. Er zijn nog wel vragen over te stellen, maar die komen bij de individuele begrotingsbehandelingen wel aan de orde. We hebben moeite met de WW-maatregel voor passende arbeid en we hebben kritische vragen over de investeringen in de verduurzaming van de agrosector. We weten immers uit ervaring dat wat duurzaam wordt genoemd, het lang niet altijd is. Met name op het gebied van de landbouw zijn wij daar kritisch over.

Evengoed wil ik de minister bedanken. Hij heeft nu een bijzondere positie. Het is een gekke behandeling van een begroting die in drie aktes tot stand is gekomen. We zullen bij de behandeling van de begrotingen van de verschillende vakministers onze kritische benadering van de uitgaven van de centen van ons volk voortzetten.