Bijdrage Ouwehand AO Biotech­no­logie en kwekers­recht

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Staatssecretaris Bleker reageerde vanochtend al erg geprikkeld toen ik duurzame palmolie een fabeltje noemde. Kennelijk houdt hij er niet van als fabeltjes worden doorgeprikt. Dat motiveert mij weer om daar nog even mee door te gaan op deze mooie aprilochtend. Het volgende fabeltje dat ik doorprik is dat genetische manipulatie honger de wereld uit zou helpen. Het is namelijk geen oplossing voor problemen als droogte en verzilting. Genetische manipulatie is een omstreden techniek die maar een doel dient, namelijk het doel van grote multinationals als Monsanto, BASF en Syngenta: snel veel geld verdienen ongeacht de consequenties voor dieren, natuur, milieu, burgers, boeren en consumenten wereldwijd. Die consequenties zijn groot en bekend: monopolisering van ons voedsel, grootschalig gifgebruik en ernstig dierenleed. Genetische manipulatie is slecht voor duurzaamheid in de wereldwijde landbouw. Zo concludeerde ook een hoogleraar plantenfysiologie aan de Universiteit van Amsterdam -- u weet wel, zo'n onafhankelijke universiteit -- na een terugblik op vijftien jaar gentechlandbouw. In het debat vandaag draait het ook om keuzevrijheid voor boeren en consumenten. Als we de bijdrage van het CDA beluisteren, moeten we concluderen dat het de keuze al heeft gemaakt. Boeren die zelf biologisch zouden willen telen, kleine boeren, worden aan hun lot overgelaten. Het CDA zegt: geef Monsanto maar alle macht in handen. Keuzevrijheid is een waarde die zowel de Kamer als het kabinet zeggen hoog te hebben, maar die ernstig onder druk staat, gezien de brieven op de agenda van vandaag. Keuzevrijheid houdt in dat men kan kiezen voor gentechvrij.

De heer Ormel (CDA): De geachte afgevaardigde Ouwehand van de PvdD legt mij woorden in de mond. Ik heb niet gezegd dat ik opkom voor bedrijven als Monsanto. Dat zal blijken uit het verslag van dit overleg. Ik vraag u, voorzitter, om in de gaten te houden dat hier dingen worden gezegd die kloppen.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Waarvan akte. Ik kan tegen de heer Ormel zeggen dat ik de consequenties van zijn betoog maar even duidelijk wil maken. Zo kan iedereen horen, met name de boeren, wat de gevolgen zijn van het beleid waar het CDA voor kiest. Keuzevrijheid houdt in dat men kan kiezen voor gentechvrij. Dat boeren en consumenten in Europa op grote schaal die keuze maken, heeft nota bene BASF ertoe bewogen om de Europese gentechmarkt maar te vergeten. Dat is mede dankzij onder anderen onze aardappeltelers, die de BASF-gentechaardappel eigerden te telen. Ik vind die telers verstandige mensen. Zijn de staatssecretarissen dezelfde mening toegedaan en zijn zij bereid, deze aardappeltelers een hart onder de riem te steken en een beleidswijziging in te zetten?
Keuzevrijheid voor boeren en consumenten kunnen we alleen garanderen door een sluitende labeling van gentechproducten, zowel van het zaaizaad als van de producten in de winkel die gentechingrediënten hebben. Het systeem hebben we, maar het blijkt moeilijk te zijn om te controleren of alles wel gelabeld is. Daaraan moeten we niet gaan morrelen door vormen van gentech vrij te stellen van de vergunningsplicht of door toelatingen van vormen van gentech te versoepelen. Cisgenese is zo'n vorm. Dat de EFSA heeft geoordeeld dat de veiligheid ervan net zo groot is als van klassieke veredeling, los van het gegeven dat het RIKILT daar andere dingen van vindt, doet daar niets aan af. Er spelen bij de afwijzing van gentech, onder andere door biologische boeren, ook ethische argumenten. Zij willen die techniek gewoon niet gebruiken. De politiek moet die keuze mogelijk maken, ongeacht wat zij van die keuze vindt. Dit betekent dat de vrijstelling of versoepeling van toelatingsprocedures voor cisgenese of andere nieuwe technieken gewoon niet aan de orde kan zijn. Bionext maakt zich grote zorgen, zoals blijkt uit de brief die deze organisatie aan de Kamer heeft gestuurd.
Nijmegen gentechvrij. Wat een dappere gemeente, wat een dapper besluit. Maar helaas, dit kabinet wil veel beleid decentraliseren, maar op het moment dat een gemeente geen gentech op haar grond wil, bemoeit het zich ermee en zegt het: ho eens even, dat beslissen wij wel even. Ik begrijp dat niet. Laat de boeren daar in hun waarde en laat de gemeenteraad die beslissing nemen.
De EFSA heeft -- laat ik het vriendelijk zeggen -- een tik op de vingers gekregen van de Europese ombudsman vanwege belangenverstrengeling. Recentelijk is een nieuwe klacht in behandeling genomen.

De heer Dijkgraaf (SGP): Ik heb een vraag over het vorige punt. Geldt dat wederkerig? Stel dat nationaal besloten wordt dat er geen megastallen mogen komen, maar dat de gemeenteraad in Barneveld besluit dat die wel zijn toegestaan op het grondgebied van die gemeente. Zou mevrouw Ouwehand vinden dat dit wel mag?

Mevrouw Ouwehand (PvdD): De gemeenteraad in Barneveld handelt in dat geval in strijdmet artikel 21 van de Grondwet, waarin duidelijk wordt gesteld dat de overheid zorg draagt voor een gezonde leefomgeving. Dat voorbeeld lijkt mij niet aan de orde.

De heer Dijkgraaf (SGP): Dat dacht ik al. Het geldt dus alleen als het mevrouw Ouwehand uitkomt in haar politieke kraam.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Nee, het geldt als het zittende kabinet de Grondwet niet respecteert. Ik ben ervoor dat een gemeente in al haar wijsheid besluit dat daar een ander beleid tegenover moet staan. Een gemeente moet daar zelf verstandiger dingen mee doen dan dit of een ander kabinet van plan is. Een voorbeeld is Amsterdam, waar het recht op onderwijs voor kinderen wordt nageleefd, ook al wil het kabinet andere dingen. Fundamentele rechten eerst. Onze Grondwet moeten we niet uit het oog verliezen.
Voorzitter. Er ligt zoals gezegd een klacht bij de Europese ombudsman over de EFSA. Het Europees Parlement weigert de jaarrekening van deze club goed te keuren vanwege de kennelijke belangenverstrengeling. Al jaren is bekend dat experts die werken voor de grote jongens van het bedrijfsleven beslissen over de veiligheid van producten waar ze zelf aan verdienen. De nieuwste stunt van de EFSA is dat zij een ex-werknemer van Monsanto in de raad van bestuur wil. De staatssecretaris heeft vervolgens het lef om de Kamer een briefje te sturen waarin hij schrijft dat niet deze belangenverstrengeling de voedselveiligheid bedreigt, maar de mensen die deze foute boel aan het licht brengen. Ik weet dat het kabinet zelf ook nauw aanschurkt tegen het bedrijfsleven met de door hem geroemde gouden driehoek, maar deze toon had zelfs ik niet verwacht. Ik verwacht excuses van de staatssecretarissen. Daarnaast verwacht ik van hen dat zij hun werk gaan doen: het borgen van de veiligheid van burgers in dit land. Als we zo blind op de adviezen van de EFSA varen, zoals dit kabinet doet, moeten we er zeker van zijn dat die adviezen kwalitatief goed zijn. Die zekerheid hebben we simpelweg niet. Ik wil een onafhankelijk onderzoek naar de gang van zaken bij de EFSA. Tot die tijd moeten er geen toelatingen plaatsvinden op basis van haar adviezen. Als dit niet gebeurt, dien ik een motie hierover in. Ik herhaal dat het van groot belang is om het kwekersrecht te waarborgen. Er gebeurt te weinig. Nu blijkt ook Wageningen Universiteit de grootste aanvrager te zijn van octrooien op het gebied van de plantenveredeling. Ik vraag de staatssecretaris hoe het kan dat de universiteit waar hij zeggenschap over heeft, zo duidelijk tegen de wil van de Kamer ingaat. Ik krijg daarop graag een toelichting. Er is enorme ellende met het klonen van dieren. We hebben daar heel kritische rapporten over gezien. Er is geen duidelijkheid over. In Europa wordt niet hard genoeg gewerkt aan dit vraagstuk. Deelt de staatssecretaris die mening? Wat gaat hij doen? We kunnen niet achteroverleunend zitten wachten op Brussel. Dat is geen goede uitvoering van de aangenomen motie.

Mevrouw Wiegman-van Meppelen Scheppink (ChristenUnie): Ik wil niet echt woordvoerder namens Wageningen Universiteit zijn, maar heb toch een verduidelijkende vraag. Vindt mevrouw Ouwehand het terecht als in Nederland door universiteiten of bedrijven patenten op techniek aangevraagd worden? Vindt zij dat we dit zo moeten houden? We moeten inderdaad wel scherp onderscheid maken. Er mogen geen patenten worden aangevraagd op levend materiaal, zoals planten. Dat wordt met het kwekersrecht beoogd.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik maak mij er zorgen over dat wij belastinggeld steken in een universiteit, waarna er mogelijk geld vloeit naar private patenten. Ik wil daar heel graag duidelijkheid over en wil dat de staatssecretaris daarover in gesprek gaat met Wageningen Universiteit. Op dit moment is mij niet duidelijk of het belastinggeld dat wordt uitgegeven aan Wageningen uiteindelijk resulteert in private patenten waarvan de Kamer heeft gezegd dat we dit eigenlijk niet moeten willen.

Staatssecretaris Atsma:

[...]

De vraag is gesteld hoe het staat met het niet toestaan van de teelt van ggo-gewassen op regionaal en lokaal niveau. Dat kan dus niet. De Kamer heeft zelf uitgesproken dat het beleid ook juridisch gezien het beste houdbaar is als het op een land wordt geconcentreerd, zonder uitzonderingen voor gemeenten en/of provincies. Ik meen dat hierover een motie van de heer Ormel is aangenomen. Dat is de reden waarom wij heel duidelijk positie hebben gekozen toen het ging om vragen hierover, onder andere van de gemeente Nijmegen en de provincie Friesland.
Een aantal fracties heeft aangegeven, nog steeds te twijfelen aan de onafhankelijkheid van de EFSA. De heer Van Bemmel heeft niet voor het eerst de zorgen genoemd die in zijn fractie leven op dit punt. Juist omdat hij en anderen dat eerder hebben gedaan, hebben de beide betrokken ministeries dit punt richting de EFSA gemaakt. De EFSA heeft zowel aan ons als aan de Europese Raad aangegeven welke stappen er zijn gezet om de onafhankelijkheid beter te borgen. Ik ben ervan overtuigd dat die stappen verstandig zijn. Immers, als de EFSA die stappen niet had gezet, was de discussie over de onafhankelijkheid blijven bestaan. De EFSA heeft aangegeven, veel meer transparantie te gaan inbouwen bij de selectie van deskundigen en veel meer te gaan waarborgen dat er een scheiding van functies en belangen is. De wetenschappelijke besluitvorming zal beter worden geborgd, waarbij meer aandacht zal worden besteed aan externe deskundigheid. Iedereen moet nu aangeven welke primaire en secundaire belangen men heeft, zodat mogelijke conflicten direct kunnen worden gesignaleerd en er zo nodig passende
maatregelen kunnen worden genomen. Het is een onderwerp dat in het afgelopen jaar breed aan de orde is geweest, ook binnen de Europese Raad. Ik heb ook aangegeven dat de zorg die er vanuit de Kamer is gemeld, daarin meegenomen zal worden. De EFSA heeft belangrijke stappen in de goede richting gezet. De Nederlandse overheid twijfelt er niet aan dat de onafhankelijkheid van de EFSA is geborgd. Wij hechten ook grote waarde aan de adviezen van de EFSA.

Staatssecretaris Atsma: Voorzitter. Mevrouw Wiegman weet dat haar collega in het Europees Parlement het onderwerp van de cisgenese nadrukkelijk op de agenda heeft gezet en ook ons erop heeft gewezen dat het rapport van de EFSA over cisgenese er aan zat te komen, met het verzoek aan ons om er snel een standpunt over in te nemen en dat vooral in Europa uit te dragen. Wij zijn dat ook zeker van plan. De heer Ormel en anderen vragen ervoor te pleiten om cisgenese vrij te stellen van ggo-regelgeving zodat deze het label ggo niet langer hoeft te dragen. Wij zijn in principe zeker niet tegen vrijstelling.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik vraag mij af of deze staatssecretaris nog wel eens denkt aan de positie van de biologische boer die duidelijk ggo's buiten de deur wil houden. Dan kan deze staatssecretaris wel zeggen "iedereen ziet dat dit potje paars is maar ik noem het rood", maar de biologische boeren willen goed kunnen zien wat ze buiten de deur moeten houden, omdat ze er zelf voor kiezen en omdat ze de consumenten, ook in andere landen -- Nederland is een exportnatie -- die keuzevrijheid willen gunnen. Ik hoor daar echter niets over terug.

Staatssecretaris Atsma: Keuzevrijheid staat centraal en is het vertrekpunt. Collega Bleker gaat op dit specifieke punt straks in.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik zie het echter niet. Als wij nu zouden besluiten om cisgenese niet langer te vatten onder ggo's, dan wijs ik erop dat veel consumenten in andere landen het wel zo zien en dat veel biologische boeren zich zorgen maken. Waar komt die zorg terug?

De voorzitter: Daarop zal staatssecretaris Bleker ingaan.

Staatssecretaris Atsma: Op het moment dat cisgenese gelijk wordt gesteld aan de klassieke veredeling -- dat doen we dan niet omdat wij dit politiek zouden vinden maar omdat het wetenschappelijk is onderbouwd -- dan lijkt het mij volstrekt helder dat het dan een afweging is die je op dat punt moet maken. Daar praten we nu over. De vraag die u stelt met betrekking tot de keuzevrijheid van de boeren, laat ik graag over aan collega Bleker.

Staatssecretaris Bleker:

[...]

Over de biologische sector wil ik heel duidelijk zijn. In de Europese wetgeving voor biologische landbouw wordt bepaald wanneer iets onder welke omstandigheden biologisch mag worden genoemd. Dat geldt ook voor de connectie met veredeling en biotechnologische rasverbetering. Als de sector wat dat betreft een bepaalde grens stelt, in de zin dat iets biologisch is onder de voorwaarde dat die en die connectie met biotechnologisch verbeterde rassen niet aanwezig is, dan moet dat klip en klaar worden gewaarborgd, want de biologische sector is ontzettend belangrijk. Dat is echter niet iets wat wij hier bepalen. De sector heeft het ecokeurmerk, dat label, als het ware Europees gedefinieerd. Als daar elementen in thuishoren die hier volgens de sector zelf mee te maken hebben, dan horen ze erin thuis.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Mag ik de staatssecretaris als volgt begrijpen? De biologische boeren zeggen nu al: als je cisgenese uit de vergunningplicht haalt, worden wij geconfronteerd met een moeilijker te weren product uit de lijn. De staatssecretaris weet dat biologisch voedsel gentechvrij moet zijn. De boeren komen dan ook in problemen in landen waar gentech nog veel minder wordt geaccepteerd dan in Nederland. De staatssecretaris garandeert hier dat hij die belangen van de biologische boeren vooropstelt. Dat zal de leidraad zijn voor de beslissing om cisgenese wel of niet uit te zonderen van de vergunningplicht.

Staatssecretaris Bleker: Dit gaat meteen weer zo snel. Als op Europees niveau de biologische sector verlangt dat in de definitie van biologische landbouw in Europese wetgeving elementen worden opgenomen op de punten die mevrouw Ouwehand noemde, zodat zeker gesteld kan worden dat bepaalde zaken niet vermengd worden, dan zal ik mij ervoor inzetten dat de Europese Commissie met voorstellen komt om dat aanvullend te waarborgen. Als de biologische sector op Europees niveau op dit punt bepaalde extra reële wensen heeft, dan zet ik mij ervoor in dat dat via de Europese Commissie geregeld wordt. Ik ben voor het behouden van een zuiver keurmerk "biologisch". Je moet de boel niet vermengen. Dat hoort niet. Dan kan nog steeds in Valthermond de Amflora-aardappel opeen klein veldje van 30 m2 worden uitgeprobeerd. Wordt de keuzevrijheid etikettering gewaarborgd bij cisgenese? Als een nieuwe veredelingstechniek wordt vrijgesteld, dan is de verplichting tot etikettering niet aan de orde. Er is dan per definitie geen sprake van een ggo. Wageningen Universiteit is een zelfstandige rechtspersoon en werkgever, en heeft recht op
het aanvragen van een octrooi en kwekersrecht met het oog op de zichtbaarheid en als bron van inkomsten. Er is zeer recent een analyse gemaakt van de octrooiposities. Die analyse zal ik de Kamer toezenden.

[...]

Wij zijn geen voorstander van een verplichte dierproeftest. Wil de regering scherp aan de wind varen bij de ethische beoordeling van biotechnologie bij dieren?, zo vraagt de heer Dijkgraaf. Ja, dat doen wij al. In Nederland wordt overigens niet gekloond.

[...]

De voorzitter: Er is tijd voor een korte tweede termijn.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Ik ben er niet helemaal gerust op, maar ik ben wel blij dat de VVD pal achter de motie blijft staan en de kwekersvrijstelling hoog in het vaandel draagt. Daarmee hebben wij een ruime Kamermeerderheid. Het kabinet moet dienovereenkomstig handelen, of de minister van EL&I daar nu andere gedachten over heeft of niet. Ik ben blij met de toezegging van staatssecretaris Bleker dat hij, als de biologische sector daarom vraagt, zich daarvoor wil inzetten. Maar ik ben wat verbaasd als hij zegt dat het Europees moet. Wij kennen deze staatssecretaris als iemand die bij een individuele industrieboer zegt: ik red jouw aardappels wel even. En als de Nederlandse biologische boeren zich grote zorgen maken, dan is de staatssecretaris pas na kritische vragen bereid om die zorgen serieus te nemen, zij het pas nadat ze Europees geuit zijn. Dit is niet het kabinet dat uitstraalt dat het staat voor de biologische boer. Ik wil een onafhankelijk onderzoek naar de stand van zaken bij de EFSA. Het kabinet voelt er niet voor, dus ik zal met een motie komen. Ik wil echt dat staatssecretaris Bleker harder trekt aan het tegengaan van gentechdieren. Er ligt een motie. Ik snap de moeilijkheden, maar ik weet dat deze staatssecretaris niet bang is voor een beetje tegenwind. Huppekee, aan de slag!

Staatssecretaris Atsma:

[...]

Mevrouw Ouwehand kondigde een motie over de EFSA aan, omdat zij vindt dat de organisatie onvoldoende transparant is. Ik heb al aangegeven wat ik ervan vind en ik schat in dat de motie niet nodig is.

[...]

Staatssecretaris Bleker:

Ben ik bereid tot overleg met de biologische sector om de vraagpunten die door mevrouw Ouwehand zijn aangekaart, te bespreken? Ja, ik ben bereid tot die Europese inzet. Het toepassen van biotechnologische technieken, genetische modificatie of klonen, bij dieren is verboden, tenzij de bewindslieden een ontheffing verlenen. Dat doen wij alleen op grond van biomedische gronden. Dit kan pas als daarvoor advies is ontvangen van de Commissie Biotechnologie bij Dieren. Die commissie kijkt hierbij naar gezondheids- en welzijnsaspecten én naar de ethische kant van de toepassing van de technieken.