Bijdrage Ouwehand AO Circu­laire economie en Leef­om­geving

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Voorzitter. De natuur levert alles wat we nodig hebben: schoon water om te drinken, een gezonde bodem om ons voedsel op te verbouwen en gezonde lucht om in te ademen. Daarvoor is het wel nodig dat we de natuur beschermen en vooral bomen laten staan. We moeten de natuur niet vervangen door zwaar luchtvervuilende activiteiten: te veel dieren op een kluitje houden in ons kleine landje, een vervuilende industrie in stand houden, overal snelwegen aanleggen en ook nog 130 km/u rijden. Onze luchtkwaliteit is slecht. Dat komt doordat we te weinig natuur hebben beschermd en te veel vervuiling daarvoor in de plaats hebben gezet. De Kamer heeft de motie-Van Veldhoven c.s. (34550-XII, nr. 46) aangenomen. In deze motie, die breed werd ondersteund, wordt de regering verzocht een nationaal luchtplan op te stellen. Wat gaat de staatssecretaris doen om dat op korte termijn te realiseren?

De natuur is echt superslim en beweegt in een eeuwigdurende kringloop. Niets gaat er verloren. Ieder blaadje van de boom wordt opgegeten door dieren of een micro-organisme en verwordt zo weer tot vruchtbare aarde waarin een nieuwe boom kan groeien. De mens is de enige soort die erin is geslaagd die kringloop te ontwrichten. De mens is in meer dan één opzicht uniek, maar ook hierin. Alleen de mens produceert afval en dat bestaat in de natuur niet. Hulpbronnen zoals water, bodem en lucht die wij na gebruik achterlaten, hebben een slechtere kwaliteit dan voorheen. Daar moeten we iets aan doen. Gelukkig is daar overeenstemming over. Eigenlijk wil iedereen wel een circulaire economie. Het sluiten van de kringloop is een mooie, gedeelde ambitie. Dat is hard nodig, want wij produceren ongelofelijk veel afval.

Maar dan de invulling. Een circulaire economie wil niet zeggen: recycle maar zo veel mogelijk, het maakt niet uit hoe en wat de voorgeschiedenis is. Want als dat gebeurt, gaan er dingen mis. Een actueel voorbeeld zijn de rubberen korrels op de kunstgrasvelden. Er zijn grote zorgen over de impact van deze korrels op onze eigen gezondheid en op de biodiversiteit. Natuurlijk, de autobandenfabrikanten vinden van niet, maar zij hebben zo hun eigen belangen. Een ander voorbeeld is de gevaarlijke stof DEHP, die op lijst van zorgwekkende stoffen staat. Deze weekmaker, waarvan de hormoonverstorende werking is aangetoond, mag nu toch weer worden gebruikt in gerecycled pvc. Recyclen is een prachtig doel, maar het mag er niet toe leiden dat giftige stoffen langer in onze leefomgeving blijven dan nodig is. Daarover is de staatssecretaris het toch met de Partij voor de Dieren eens? Een ander voorbeeld is gerecycled papier dat wordt gebruikt in voedselverpakkingen. Dat kan ervoor zorgen dat kankerverwekkende mineralen en oliën in ons eten terechtkomen. Onlangs kwam het RIVM dan ook met een rapport waaruit blijkt dat het hergebruik van organisch afval onbedoelde negatieve gevolgen kan hebben. Graag hoor ik hierop een reactie van de staatssecretaris.

Het RIVM stelt terecht dat wij met een integrale, brede blik moeten kijken naar de gevolgen van hergebruik voor het milieu. Met andere woorden: laten we geen fouten maken bij de uitvoering van de goede ambitie die wij hebben om te komen tot een circulaire economie. Het RIVM pleit voor een duidelijk stappenplan en voor een standaardmethode die het mogelijk maakt om met een brede blik de gevolgen te meten. Graag hoor ik hierop een reactie. Het lijkt de Partij voor de Dieren een goed idee om dat te doen.

Er zitten ook mensen te luisteren en te wachten tot ik het echt ga zeggen: het gaat niet alleen maar om recyclen, maar ook om refuse en resist, om het weigeren mee te gaan in de wegwerpcultuur. Dat is van groot belang. Weg met de wegwerpmaatschappij, te beginnen bij de wegwerpflesjes. De staatssecretaris kent de discussie over het statiegeld. Mevrouw Van Tongeren sprak er zojuist ook al over. Statiegeld moet blijven. Zwerfafval en vooral afval veroorzaakt door de plastic wegwerpflesjes zijn een enorm probleem. Daar debatteren we al jaren over. Gelukkig heeft de Kamer de oproep van de Plastic Soup Surfer en zijn dochter deze week ondersteund: binnen drie jaar het afval veroorzaakt door plastic flesjes met 90% verminderen. Dat kan alleen maar als we statiegeld handhaven en uitbreiden naar kleine plastic flesjes en andere verpakkingen. Ik reken erop dat de Kamer die belofte houdt.

De staatssecretaris heeft eerder beloofd na te gaan op welke andere plekken we wegwerpmaterialen zo veel mogelijk kunnen verminderen. Zij gaat onder andere in gesprek met de stations. Ik heb een herbruikbare beker meegenomen. Het logo van de Partij voor de Dieren staat erop, maar het hoeft niet per se deze beker te zijn. Het zou toch mooi zijn als we op het station in beginsel met onze eigen beker koffie halen, zodat onze koffie en thee niet meer standaard in wegwerpverpakkingen wordt geserveerd?

Interrupties bij andere partijen:

De heer Remco Dijkstra (VVD):
Het is best gecompliceerd, maar het is ook een serieuze vraag, want blijkbaar is de lucht binnen vaak viezer dan buiten. Het is heel bijzonder om dat te constateren. Dat zet meteen ons nationale luchtkwaliteitsprogramma in een heel ander daglicht, zeker als je daarbij optelt dat mensen ongeveer 90% van hun tijd gewoon binnen zijn. Met voorlichting kun je natuurlijk heel veel doen en je kunt schadelijke stoffen in je huis uitfaseren, maar het verhaal van GroenLinks, met een eenzijdige focus op de auto, krijgt toch een heel ander staartje als blijkt dat de viezigheid echt in huis zit. Ik denk dat GroenLinks ook wil dat we in huis kunnen blijven koken. Dat kan misschien ook wel iets schoner, maar je ontkomt er niet aan dat de echt vieze lucht boven je fornuis hangt als je aan het koken bent. Ik neem aan dat GroenLinks niet wil dat we voortaan alleen nog maar rauwe worteltjes of iets dergelijks eten.

(…) Voorzitter. Iedereen wil een schone leefomgeving. VVD-ministers uit het verleden, Ginjaar, Winsemius en Nijpels, hebben in dezen goede stappen gezet. We zijn heel ver gekomen. De overheid heeft een rol bij de continue afweging tussen gezondheid en het bepalen van realistische doelen.(…)

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik werd enorm gegrepen door de zorgen die de VVD heeft geuit over de luchtkwaliteit binnenshuis. Ik dacht bij de interruptie op mevrouw Van Tongeren echt even dat de VVD in de keukens van mensen gaat zeggen "het is beter om rauwe wortels te eten dan om op gas te koken". Ik ben een beetje verbaasd, want ik dacht dus dat de VVD zich echt zorgen maakte en zou komen met een oproep aan de staatssecretaris om de luchtkwaliteit binnenshuis te verbeteren. Waar gaat dit heen? Maakt de VVD zich er daadwerkelijk zorgen over of was het gewoon even een stuntje?

De heer Remco Dijkstra (VVD):
Ik heb dit genoemd. Ik geloof TNO — zij hebben onderzoek ernaar gedaan — dat het binnen echt viezer is dan buiten. Dat zet wel het hele Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) op zijn kop. We hebben spectaculaire slagen gemaakt in de buitenlucht. Het verkeer is namelijk met ongeveer een derde toegenomen sinds 1990. Desondanks is de stikstofdioxide met 77% gedaald en de fijnstof zelfs met 89%. De luchtkwaliteit in Nederland is de afgelopen decennia spectaculair verbeterd. Dat geeft ook het NSL nu aan en dat is wat we hier behandelen. Het gekke is dat de overschrijdingen die er nog zijn, eigenlijk het gevolg zijn van emissies van de industrie en met name de intensieve veehouderij en niet van de wegen. Waar we voorheen echt 1.100 kilometer overschrijdingen hadden, hebben we nu nog maar 9 kilometer. Dat is juist dus in Oost-Brabant. Dus ik denk dat de focus op 130 rijden op de snelwegen niet terecht is. Dat wilde ik aan de kaak stellen. Wat ik ook aan de kaak wilde stellen is het volgende. Je kunt heel veel doen aan de luchtkwaliteit buiten, maar kijk ook eens goed naar binnen. Dit zet het wel even in een ander daglicht. Het gaat natuurlijk wel uit van eigen verantwoordelijkheid van mensen. Ik wil de zaken zeker niet achter de voordeur afdwingen, zoals misschien andere partijen wel van plan zijn.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ja, grappig, want daar leek het wel even op. Alle mooie woorden van de VVD dat wij ons geen zorgen hoeven te maken over de luchtkwaliteit, laten zich door de feiten tegenspreken. We worden echt gewaarschuwd dat de luchtkwaliteit onvoldoende is. En wat is nu het grappige? De luchtkwaliteit binnenshuis is inderdaad in heel veel gevallen onder de maat. Mensen worden voorgelicht om goed te luchten. De argumentatie daarachter is dat de buitenlucht gezonder voor je is dan de binnenlucht. Dan moet je er dus voor zorgen, nóg beter voor zorgen, dat de buitenlucht schoon is. Anders heeft dat luchten, wat mensen wordt aanbevolen, helemaal geen zin. De VVD probeert een probleem op te werpen, komt vervolgens niet met voorstellen en wat blijkt? De VVD wil dat we de ambities voor schonere lucht in Nederland laten varen, want stel je voor dat het de bio-industrie zou raken of de 130 op de snelweg. Ongeloofwaardig verhaal.

De heer Remco Dijkstra (VVD):
We hebben hier een algemeen overleg waar rapporten aan ten grondslag liggen. Je mag heel veel vinden, maar de zaken die in de rapporten staan van het RIVM zijn redelijk helder. Wij halen de Europese normen voor de luchtkwaliteit voor 99,999%. Ik zeg u ook dat de lucht steeds schoner wordt. De problematieken van vroeger zijn echt drastisch veranderd. Desondanks houden linkse partijen zoals de uwe het vol dat het allemaal kommer en kwel is. Zelfs met het beleid dat we nu hebben ingezet — wij gaan dus echt voor bronbeleid vanuit Europa, want lucht houdt zich niet aan grenzen — voldoen wij nu al in een groot deel van Nederland aan de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie, die veel strenger zijn dan de Europese normen. Waar dat nog niet het geval is, streven we ernaar. Dat komt binnen bereik. Niet door allerlei maatregelen, zoals u wilt, met milieuzones of met verbieden en verplichten. Nee, dat doen we gewoon door verstandig beleid op Europees niveau, telkens strengere normen en iedere keer de afweging tussen gezondheid en het evenwicht daarin. Iedere keer die focus op de automobilist vind ik niet reëel. Als u de stukken leest, ziet u mijn gelijk ook bevestigd daarin.

(…)

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
D66 heeft ook de oproep van de Plastic Soup Surfer van afgelopen dinsdag ondersteund: 90% minder in drie jaar tijd. D66 is echter ook de partij die altijd zegt dat er niet op middelen, maar op doelen moet worden gestuurd. De oproep hield ook in dat dit alleen maar kan wanneer we het statiegeld handhaven en uitbreiden. Dat was ook eigenlijk de consensus. Wat vindt D66 van die oproep, die dinsdag aan de Kamer werd gedaan?

Mevrouw Van Veldhoven (D66):
Inderdaad stuurt D66 op doel, niet op middel. Je moet echter wel zeker weten dat de middelen die je inzet echt effectief zijn. We hebben de ruimte gegeven om ook andere dingen te onderzoeken; vandaar dat ik de staatssecretaris vroeg hoe zij aankeek tegen de pilot Schoon Belonen. Als zo'n middel niet effectief blijkt, moeten we naar een middel dat wel effectief is. We weten dat statiegeld effectief is. D66 staat dus absoluut open voor de uitbreiding van statiegeld. Wij kiezen voor het milieu. Wij staan ook open voor het onderzoeken van goede ideeën. Er moet een goede oplossing komen voor het zwerfafval; dat staat bij ons voorop. Statiegeld is daarvoor een heel serieuze optie.

De voorzitter:
Heeft u nog een aanvullende vraag, mevrouw Ouwehand?

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ja. Ik snap dat D66 een vraag stelt aan de staatssecretaris. Voor de Partij voor de Dieren is het goed nieuws dat de gemeente Amsterdam vandaag heeft gezegd dat een uitbreiding van statiegeld onvermijdelijk is om het zwerfafvalprobleem aan te kunnen pakken. De D66-fractie aldaar heeft dat gesteund. Wat het meest effectieve middel is, daar is een deel van D66 dus al helemaal uit. Het zou mooi zijn als de D66-Tweede Kamerfractie ook die keuze zou maken.

Mevrouw Van Veldhoven (D66):
Ik heb er alle vertrouwen in dat dit goed gaat komen. Laat ik het daarbij houden.

Beantwoording door de staatssecretaris van Infra & Milieu

Staatssecretaris Dijksma:
Dan kom ik bij een ander, spannend blok. Een leuk blok ook, namelijk een dat gaat over statiegeld en zwerfafval. Ik deel de zorgen die er zijn over zwerfvuil en plastic, met name in de oceanen, maar ook in de rivieren, volkomen. Ik weet dat deze week de Plastic Soup Surfer bij de Kamer is langs geweest, die u allemaal, tot en met de heer Dijkstra, heeft kunnen verleiden met een geweldige ambitie: binnen drie jaar een vermindering met ten minste 90% van de hoeveelheid plastic flesjes in het zwerfafval in Nederland. Dat is echt fantastisch nieuws, toch? Ik ben er heel blij mee; laten wij even genieten van het moment.

Ik wil, royaal als ik ben, die motie natuurlijk gewoon overnemen. De Kamer hoeft die niet in te dienen; dat scheelt ons weer een gang naar de plenaire zaal. Laten wij zeggen dat wij gaan bezien hoe wij dit kunnen doen. Ik zeg daar een paar dingen bij. Wij hebben al heel veel gedaan met de landelijke aanpak zwerfafval. Wij werken ook aan het beïnvloeden van het gedrag van de consument. Ik noem ook de pilot Schoon Belonen, waartoe de Stichting Natuur en Milieu, de VNG en het verpakkend bedrijfsleven het initiatief hebben genomen. Wij hebben de implementatie van de zogenaamde Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022. Ook internationaal hebben wij niet stilgezeten. Wij zetten ons in voor een Europees verbod op microplastics in cosmetica. Dat dit belangrijk is, hebben wij in de Raadsconclusies van het Nederlands voorzitterschap weten te fietsen.

Ik wil graag uitspreken dat, als de Kamer deze motie steunt, dit in mijn ogen betekent dat de Kamer vraagt om extra maatregelen, bovenop het hele pakket dat ik nu al heb genoemd. Wij boeken nu echt goede vooruitgang. Het percentage plastic flesjes en zwerfafval daalt weliswaar, maar tegelijkertijd is het zo dat we er echt nog niet zijn. Als je 90% minder flesjes in het zwerfafval wilt in de komende drie jaar, moet je bereid zijn om vergaande maatregelen nemen. Daarbij kan het issue prijsprikkels niet meer onbesproken blijven. Ik denk dat je daar nog wel keuzes in kunt maken. Wij hebben daar nog onderzoeken voor nodig, en die lopen. Je kunt namelijk kiezen voor een instrument als een positieve prijsprikkel. Dat is de landelijke uitrol van de pilot Schoon Belonen. Die hebben wij op gezag van deze Kamer laten uitrollen. Ik vind dat wij dit met elkaar serieus moeten nemen. Ik krijg waarschijnlijk eind dit jaar de resultaten daarvan en dan weten we of het werkt. We hebben ook gezegd, eveneens op gezag van de Kamer, dat er onderzoek moet komen naar de "negatieve prijsprikkel", namelijk statiegeld op kleine flesjes. Die onderzoeken komen ook. Ik ben bereid om een voorstel te doen om te bezien hoe je 90% reductie kunt bereiken en daarnaar toe te werken. Ik moet verkennen of dat binnen de termijn van drie jaar gaat lukken. Wij moeten ook goed met elkaar afspreken wat de nulmeting was. Daar moeten wij niet later gedoe over krijgen. Dan gaat iemand zich rijk rekenen, of we rekenen ons onnodig arm. Dat is ook jammer. Ik zou heel graag die motie willen oppakken en meenemen met alle onderzoeken die wij nu hebben lopen. Ik wil op de issues nulmeting, prijsprikkels en wat wij nu allemaal doen en hoe effectief dat is, voor de Kamer in beeld brengen wat je dan moet doen om het te halen. Ook wil ik in beeld brengen of het echt helemaal lukt in drie jaar, of dat wij misschien iets meer tijd nodig hebben, en, zo ja, waarom dat dan is. Dan hebben we wel een plan. Ik denk dat dit de bedoeling van de Kamer is.

Wij moeten vervolgens kiezen voor het plan dat het meest effectief is. Sommige mensen weten het al. Mevrouw Ouwehand is altijd heel snel, maar anderen hebben er misschien iets meer tijd voor nodig. Dat kan en dat mag ook. Als ik toezeg dat ik een aantal dingen verder uitzoek, vind ik vanuit mijn bestuurlijke verantwoordelijkheid dat ik niet gaandeweg dat uitzoekwerk al moet gaan zeggen: laat wat eruit komt maar zitten, ik ga nu dit doen. Ik kan er een heel lang verhaal van maken, maar volgens mij heb ik alle vragen in dit blokje beantwoord, op een paar technische vragen na. Daar kom ik nog aan toe. Als wij deze ambitie steunen, dan zeg ik: laten wij inderdaad samen aan de slag gaan, in de wetenschap dat dit super ambitieus is. Dat mag van mij en ik ben daar helemaal voor. Het betekent ook dat wij een aantal stappen gaan zetten bovenop wat wij nu allemaal al doen, die niet langer vrijblijvend zijn. Dat gaat ook over prijsprikkels. Dat moeten wij ons realiseren.

(…)

Staatssecretaris Dijksma:
Mevrouw Ouwehand heeft gevraagd naar het rapport van het RIVM over organisch afval. Zij vroeg of ik de brede blik van het RIVM deel. Zij had het over minerale oliën in eten. Het rapport is geschreven in opdracht van ons departement. Uiteraard steun ik die brede integrale blik, evenals het ontwikkelen van een stappenplan. Dit onderwerp zullen wij echt moeten meenemen in de transitieagenda biomassa en voedsel.
(…)

Ik heb al even de koffiebeker van mevrouw Ouwehand geroemd, afgezien van het logo. Ik ben voor herbruikbaar. De markt pakt dat ook al op, want je krijgt bij heel veel koffiekiosken op stations korting als je je eigen beker meeneemt. Dat is het type belonen waarvan ik denk dat het heel goed kan helpen. Ook door een aantal partijen bij de Green Deal Afvalvrije Festivals wordt zo'n beker of hard cup gebruikt. We gaan dat ook in andere sectoren stimuleren. We hebben dit onderwerp opgenomen in het Rijksbrede programma Circulaire Economie, mede dankzij mevrouw Ouwehand, en we gaan nu samen met producenten en retailers plannen uitwerken binnen de lijn van de transitieagenda voor consumptiegoederen. Hoe kunnen we dit fenomeen verder krijgen in de vaart der volkeren? Hiermee ben ik aan het eind gekomen van het blok circulaire economie.

De voorzitter:
Mevrouw Ouwehand heeft nog een interruptie staan. Ik zie dat mevrouw Dik-Faber graag nog een tweede interruptie wil plaatsen. Ik constateer dat de collega's daar geen bezwaar tegen hebben.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Ik ga ervan uit dat we straks een heel korte tweede termijn doen. Dan hoef ik geen interruptie te plaatsen.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):
Voorzitter. Ook ik dank de staatssecretaris voor haar antwoorden, met name om kritisch te kijken naar het RIVM-rapport over de keerzijde of de fouten die we zouden kunnen maken bij recycling. Ik wil aan de staatssecretaris meegeven dat er door hergebruik van frituurvet als biologische brandstof onvoldoende frituurvet over is om zeep van te maken. Dat leidt weer tot meer import van palmolie, met verschrikkelijke effecten voor het milieu. Ik neem aan dat zij dat punt meeneemt bij de bestudering van het rapport, maar ik wil dat graag meegeven.

Verder dank ik de staatssecretaris voor de toezegging om de petitie van de Plastic Soup Surfer in motievorm over te nemen. De Partij voor de Dieren deelt de conclusie van deze activist dat we statiegeld moeten handhaven en uitbreiden. De staatssecretaris wacht de onderzoeken af, maar ik heb er vertrouwen in dat eruit komt dat de prijsprikkel die statiegeld nu eenmaal is, heel goed werkt. Zij kan ook een oproep verwachten van de gemeente Amsterdam om die richting op te denken. Daar heeft de gemeenteraad het initiatief van de Partij voor de Dieren overgenomen. Sommigen trekken deze conclusies alvast, maar ik heb er alle vertrouwen in dat dit uiteindelijk ook de conclusie van de staatssecretaris zal zijn.

De voorzitter:
Ik bedank de staatssecretaris voor de beantwoording van de vragen in tweede termijn. Zij heeft de volgende toezeggingen gedaan:

De staatssecretaris zal voor het volgende algemeen overleg over circulaire economie in samenspraak met de minister van Economische Zaken een brief aan de Kamer sturen over de financiële stromen ten behoeve van circulaire economie.
De staatssecretaris zal het advies van de Gezondheidsraad inzake streefwaarden voor luchtkwaliteit eind 2017 naar de Kamer sturen.
De staatssecretaris zal onder andere aan de hand van de petitie van de Plastic Soup Surfer met een voorstel komen over 90% reductie van zwerfafval in het najaar van 2017, inclusief een beschouwing over de Raamovereenkomst Verpakkingen en andere onderzoekingen en instrumenten, waarbij ook een beschouwing over prijsprikkels wordt meegenomen. Voorts zal zij binnen een maand een nulmeting sturen.
Het resultaat van het nu lopende onderzoek naar de milieustraten zal eind dit jaar aan de Kamer worden gestuurd.