Bijdrage Ouwehand AO Dier­proeven

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Er is goed nieuws en minder goed nieuws. Het goede nieuws is dat in vergelijking met voorgaande kabinetten, deze minister het dierproevendossier serieuzer neemt. Daarin wil ik haar blijven steunen. Er is meer geld beschikbaar. Ik ben er persoonlijk trots op dat sinds de intrede van de Partij voor de Dieren in de Kamer het budget voor alternatieven voor dierproeven is verdubbeld. De minister doet daar nog iets bovenop. Dat is in tijden van bezuinigingen niet gemakkelijk.

Het slechte nieuws is dat het niet genoeg is. Dat is natuurlijk vervelend. ZonMw heeft een casestudy gedaan en daarin voorgerekend dat we het aantal dierproeven met 40% kunnen terugbrengen. Dat vraagt echter nogal wat. De Kamer wil graag dat het kabinet er de eerste stappen toe zet. Dat blijkt echter niet helemaal uit de uitvoering die daarvoor is ingediend. Ik wil dit overleg graag gebruiken om de minister aanvullende ideeën te geven over hoe we het proefdiergebruik kunnen terugdringen. Dat is niet alleen in het belang van de dieren zelf.Er is steeds meer bewijs dat testen waarbij geen gebruik wordt gemaakt van dieren een betere voorspellende waarde hebben voor de gezondheid van de mens. Het is goedkoper en efficiënter, het is innovatief, we kunnen vooroplopen, kortom de voordelen zijn veel groter dan alleen maar het sparen van dierenlevens.

Een belangrijk punt wil ik vooraf markeren. Vorig jaar is het aantal dierproeven gedaald. Ik was vorig jaar op bezoek bij een instelling waar proefdieren worden gebruikt. Daar werd mij dit al voorspeld. Vanwege de crisis was er namelijk minder geld om gevaarlijke stoffen te testen op dieren. Men zei mij: let op, er komt een daling, maar zie die niet als winst. Zo heb ik het ook niet ervaren. Ik ben wel erg geschrokken van het feit dat er weer een stijging is van het aantal dieren dat is gedood in voorraad. Bijna 500.000 dieren worden ofwel zinloos gefokt, ofwel gefokt als onderdeel van een genetisch experiment maar komen met de verkeerde genen ter wereld en worden dus afgemaakt. Als je de getallen bij elkaar optelt, gaat het om meer dan 1 miljoen dieren die we jaarlijks zo gebruiken, terwijl de cijfers over het aantal dierproeven rond de 600.000 hangen. Het klinkt dus mooier dan het in werkelijkheid is. Ik wil dat het kabinet de ambitie toont om het aantal dieren dat wordt gedood in voorraad structureel naar beneden te brengen. We kunnen nog overleggen over de vraag hoe sterk die ambitie moet zijn, maar nu is er helemaal geen beleid op dit punt en dat vind ik te mager.

Dan het verbod op dierproeven voor cosmetica. Collega's zullen dit punt ook aanroeren. 2013 is 2013, zo hebben we in Europa afgesproken. Ik hoor graag van de minister dat zij vasthoudt aan die datum. Ik voeg eraan toe dat er dan nog geen garantie is dat ingrediënten voor cosmetica niet op dieren zijn getest. Dat aspect moeten we dus toevoegen aan het verbod, omdat het anders een beetje een wassen neus is.

Binnen de wetenschap leven ideeën over hoe we kunnen zorgen dat er medicijnen worden ontwikkeld zonder dierproeven. Een van die ideeën is dat je langer databescherming biedt als een medicijn zonder gebruik te maken van proefdieren op de markt komt. Die bescherming zou bijvoorbeeld een halfjaar langer kunnen zijn dan voor medicijnen die met behulp van dierproeven zijn getest. Dit kan heel kansrijk zijn, want het vormt een enorme prikkel. Dit idee is geopperd door Huub Schellekens, arts en hoogleraar Medische Biotechnologie. Hij heeft er dus verstand van. Ik vind het een kansrijk idee. Kan de minister hierop inzetten?

De voorzitter: U hebt nog een halve minuut.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Dan moet ik echt opschieten, voorzitter. De Partij voor de Dieren wil graag dat het onderzoek op apen wordt uitgefaseerd. TNO is er al mee gestopt. Dat is een hoopgevende ontwikkeling. We willen ook dat er wordt gestopt met dierproeven voor Defensie. Het zijn er niet veel, maar ze zijn in onze ogen niet nodig. Gezien de bezuinigingen bij Defensie zou het stoppen met dierproeven daar een mooie bezuinigingspost opleveren. Ook willen we dat private, commerciële instellingen openheid van zaken geven. Ik doel dan met name op apenhandelaar RC Hartelust B.V. Verder willen we dat er beter wordt gepland voordat een dierproef start: er moet gestructureerde dataopslag plaatsvinden, ook van de proeven die zijn mislukt. Dergelijke informatie moet gewoon bekend zijn. Daarnaast houd ik een warm pleidooi voor het invoeren van systematic reviews. Dat is in het mensonderzoek standaard, maar bij proefdierenonderzoek hoeft er niet van tevoren uitgebreid literatuuronderzoek plaats te vinden. Wij willen dat graag invoeren en hopen op steun van de minister in dezen.

Tot slot een amendement. De minister kan €300.000 tegemoet zien, want wij willen geen nieuwe website voor het Koninklijk Huis. Dat kan wel even minder. Wij willen dat budget toevoegen aan het budget van de minister, zodat zij met een aantal van de ideeën van de Partij voor de Dieren aan de slag kan.

[...]

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik kom even terug op het belangrijkste punt, dat ik in mijn bijdrage haast vergat, namelijk de vraag wat we precies aan proefdieren hebben voor het voorspellen van de werking van medicijnen bij mensen en dan met name de veiligheid van die medicijnen. Er ligt een pleidooi om een oude studie daarover te updaten, zodat we goed weten wat precies nut en noodzaak zijn van dierproeven en we geen risico's lopen doordat stoffen zijn getest op dieren terwijl dat niet zo veel zegt over de werking bij mensen. Sluit de CDA-fractie zich aan bij het pleidooi van de Partij voor de Dieren om deze kwestie uit te zoeken, zodat er een steviger onderbouwing komt van de vraag of de modellen die we nu gebruiken daadwerkelijk iets opleveren voor de ontwikkelingen in de geneeskunde?

De heer Ormel (CDA): Ik ben mevrouw Ouwehand graag behulpzaam als zij in haar inbreng iets vergeten is. Zo kan zij het via een interruptie nog enigszins aan de orde stellen. Het moet echter wel kort van de voorzitter. De CDA-fractie is van mening dat het "systemic review"-systeem, dat nu nadrukkelijk wordt gepromoot, een belangrijke bijdrage levert aan de vermindering van het aantal proefdieren. Als je proefdieren gebruikt, moet je je heel bewust zijn van het feit dát je proefdieren gebruikt en moet je weten of er geen andere methoden zijn dan het gebruik van proefdieren. Wij zeggen echter niet op voorhand dat het gebruik van dierproeven niet kan. Wij denken dat het uitermate waardevol is dat het door professionals gedaan wordt op een zeer zorgvuldige manier met heel veel respect voor de dieren.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Dat was een antwoord op een vraag die ik niet had gesteld, maar ook dank voor dát antwoord. Het gaat mij erom dat binnen de wetenschap al jaren wordt getwijfeld aan de voorspellende waarde van testen op proefdieren voor de veiligheid van geneesmiddelen. Er ligt een vraag om een studie daarnaar te updaten. Ik wil dat aan de minister vragen. Steunt het CDA die oproep, zodat we weten waar we het over hebben als we over proefdiergebruik spreken en wat de waarde is van het gebruik van proefdieren? Dan kunnen we daar eerlijk over zijn.

De heer Ormel (CDA): Deze onderzoeksvraag is dermate breed geformuleerd, dat ik niet weet welk verzoek ik dan steun. Er zijn nu al specifieke onderzoeken naar alternatieven. Die ondersteunen wij van harte. Dat gebeurt nu al.

[...]

Mevrouw Gerbrands (PVV): [...] Tot slot. Wij vinden het heel jammer dat de minister geen reductiepercentage wil noemen. Wij begrijpen dat er een veelvoud aan factoren is die het aantal proefdieren kunnen beïnvloeden, maar een streefcijfer achten wij wel op zijn plaats. Wij zijn het niet eens met het RODA, dat stelt dat het scheppen van hoge verwachtingen contraproductief kan werken. De ambitie om tot een bepaalde reductie te komen, zien wij juist als een stimulans voor betrokken partijen. De nVWA monitort de aantallen dierproeven en aan de hand van die cijfers kan de reductie wat ons betreft worden gemeten. Ik krijg hier graag een reactie op van de minister.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik ben bij dat de PVV-fractie de zorgen deelt over het aantal dieren dat in voorraad wordt gedood en dat zij daarop ambitie wil van de minister.Momenteel hoeven commerciële fokinstellingen niet eens te rapporteren. We weten dus niet wat daar gebeurt. Mijn vermoeden is dat daar ook dieren worden doodgemaakt die niet verkocht worden. Sluit de PVV-fractie zich aan bij onze oproep om ook van die bedrijven openheid te krijgen? Vindt zij ook dat dergelijke bedrijven gewoon netjes moeten registreren, net als de andere instellingen en dat, als het nodig is, daar beleid op moet worden gezet?

Mevrouw Gerbrands (PVV): Dat spreekt vanzelf.
Beantwoording door Minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: Minister Schippers:
Voorzitter. Eind april van dit jaar heb ik een actieplan over dierproeven toegezegd met daarin een integrale benadering, concrete acties, een taakverdeling en een tijdpad. Met het plan dat ik aan de Kamer gestuurd heb, zet ik in op verschillende schakels in de keten: onderwijs, onderzoek, kennisdeling, samenwerking, Europa en de maatschappij. Daarvoor komt 1 mln. structureel extra beschikbaar. Ik bouw dat bedrag op in de desbetreffende jaren. We hebben dus een plan, een tijdpad en het geld dat daarbij hoort. Ik ben het met de commissieleden eens dat we de vaart erin moeten houden. We moeten er bovenop zitten, want als je dat niet doet, glipt het onder je handen weg.

Ik heb een financiële bijdrage geleverd aan EL&I ten behoeve van internationale activiteiten in het kader van het harmoniseren van wetgeving op het gebied van biotechnologie. Voor wat betreft het topgebied Life Sciences & Health, vraagt het kabinet nadrukkelijk om aandacht voor alternatieven voor dierproeven. Op korte termijn wordt gewerkt aan de invulling van de innovatiecontracten. Daarbij wordt ook het onderwerp alternatieven voor dierproeven meegenomen. Het ZonMw-programma Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) is goedgekeurd en gestart. Dat programma loopt gedurende de periode 2012-2014. In dit programma worden al meteen diverse aanvullende 3V-bevorderende subsidievoorwaarden uit het actieplan toegepast. Geïnvesteerd wordt in "synthesis of evidence". Dit is wat voorheen systematic review was. Het delen van negatieve en neutrale onderzoeksdata en publicaties in open access journals -- zo is de informatie dus voor iedereen toegankelijk, niet alleen voor personen die een abonnement op de tijdschriften hebben -- en publiek-private samenwerking genieten de voorkeur.

Met ingang van 2012 versterkt ik het NKCA met structureel extra budget. Daarover en over de evaluatie van het NKCA heb ik de Kamer recent een brief gestuurd. Begin 2012 organiseer ik samen met mijn collega van OCW een brede bijeenkomst met deskundigen op het gebied van onderzoeksprogramma's. Ook zorgen wij dan voor activiteiten in het onderwijs. Daarnaast wil ik in 2012 starten met acties in het wetenschappelijk onderzoek. Daar vindt immers 55% van de dierproeven plaats.

Dit is het begin van de keten. Verderop in de keten zet ik in op de OECD om de structurele Nederlandse inzet te versterken. Daarnaast zijn er acties van anderen, die mijn ambities delen en versterken. ZonMw zet zelf, naast de door mij gefinancierde module ProefdiervrijeTechnieken, in op modules gericht op verfijning en vermindering en zoekt hiervoor andere financiers. Acties zijn er ook vanuit de Stichting Proefdiervrij, met het plan Het proefdier voorbij. Dit plan sluit goed aan bij de hoofdlijnen van mijn actieplan. Het is belangrijk om elkaar te volgen en waar mogelijk te versterken. We moeten de krachten bundelen en samen zorgen voor belangrijke stappen voorwaarts. De komende jaren zal het actieplan ruimschoots mogelijkheden hiertoe bieden. De eerste stappen zijn hiervoor gezet.

Omdat ik weet dat mevrouw Kooiman weg moet, begin ik met een reactie op haar bijdrage. De heer Van Gerven heeft een motie ingediend over reductiepercentages en de monitoring daarvan. Verschillende commissieleden vragen waarom ik deze motie niet uitvoer. Ik heb de Kamer een actieplan willen voorleggen waarin ik het geld steek in maximale reductie van proefdieren. Zoals ik al eerder heb uitgelegd, zou monitoring de helft van het geld wegnemen dat ik extra in het actieplan kan investeren. Als ik wil monitoren, moet ik daarvoor een systeem opstellen, want dat is er nu niet. Ook moet ik criteria opstellen, het systeem onderhouden en de monitoring uitvoeren. Het is dus kiezen of delen. Ik denk dat we beter iets kunnen doen dat daadwerkelijk iets oplevert en daar maximaal op inzetten, dan in te zetten op monitoren. Als de leden dat anders zien, hoor ik het graag. Dat betekent dan wel dat ik een deel van het actieplan niet kan uitvoeren. Dit actieplan past namelijk precies bij het geld dat ik ervoor heb. Monitoren betekent dus dat je geld uit het actieplan moet halen. Ik heb ervoor gekozen om in te zetten op het doen. Ik wil u deze keuze expliciet voorleggen, want de Kamer gaat er uiteindelijk zelf over. We hebben een beperkt budget. Ik steek het beschikbare geld liever in een maximaal effect. Monitoring heb ik daarvoor laten schieten.

[...]

Minister Schippers: Mevrouw Ouwehand heeft het probleem aangeroerd van dieren die in voorraad worden gehouden. Zij vindt dat wij op dat punt eigenlijk beleid zouden moeten ontwikkelen. De stijging in 2010 ten opzichte van 2009 is 12,7%. Dat is dus een behoorlijke stijging. De toename deed zich vooral voor bij genetisch gemodificeerde muizen en zebravissen. De nVWA zal in 2012 een inventarisatie uitvoeren om erachter te komen wat de oorzaak is en om, als dat mogelijk is, samen met het veld te komen tot vermindering van het aantal in voorraad gedode dieren. Ik vind het belangrijk om de uitkomst van deze evaluatie af te wachten. Ik ben echter wel bereid om toe te zeggen dat, als in de uitkomsten van de evaluatie aanknopingspunten voor beleid te vinden zijn, wij dat beleid zullen ontwikkelen. Ik zeg toe dat ik met voorstellen zal komen als die aanknopingspunten er zijn. Ik wil dus eerst de resultaten van de inventarisatie afwachten, evenals de voorstellen die de nVWA mij zal doen.

Ik kom op de databescherming. Het punt hierbij is, dat er sprake is van een octrooisysteem dat is vastgelegd in internationale verdragen en regelgeving. Het gebruik van proefdieren is op internationaal niveau vaak vereist in procedures. Het gaat hierbij dus om besluiten die op internationaal niveau worden genomen. Ik vind dit voorstel echter een ongelooflijk goede stimulans. Ik zeg dan ook toe dat ik in de internationale gremia dit maximaal zal inbrengen. Dit mes zou immers aan twee kanten kunnen snijden. Ik vind dit dus een erg goed voorstel. Mevrouw Ouwehand van de Partij voor de Dieren vroeg of de proeven met apen die Defensie doet, kunnen stoppen. Defensie doet inderdaad proeven met apen. In 2010 zijn er negentien apen ingezet voor proeven op het gebied van zorg voor personele inzetbaarheid. Ik herinner mij dat ik de vorige keer ook vragen kreeg over dierproeven bij Defensie. Ik heb de Kamer daarover toen een brief gestuurd. Ik moet nu echter eerlijk zeggen dat ik niet meer precies weet hoe het zat bij Defensie. Ik vind het daarom moeilijk om hierover nu uitspraken te doen. Ik weet dat er op dit punt bij Defensie beleid is en dat men dit beleid wil voortzetten. Ik weet dat Defensie proeven met dieren doet en ik weet ook dat dit in de Kamer niet op prijs wordt gesteld. Ik weet echter niet meer precies waarvoor deze proeven nodig zijn. Ik zeg de Kamer eerlijk dat ik dit niet meer weet.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Ik doe een ordevoorstel. Stel dat er een VAO zal worden gehouden. Wat mij betreft hoeft dat niet per se nog voor het kerstreces te gebeuren. Ik vraag de minister om de Kamer, voordat dit VAO wordt gehouden, duidelijk te maken hoe het op dit punt precies zit bij Defensie.

De voorzitter: Ik zie de minister knikken. Dat is dus toegezegd. De Kamer ontvangt een brief over de inzet van proefdieren bij Defensie.

[...]

Minister Schippers: [...] Mevrouw Ouwehand vroeg ook of de voorspellende waarden van dierproeven kunnen worden onderzocht. Er wordt op dit moment een onderzoek op dit vlak gedaan voor het CBG door twee aio's. Dit onderzoek wordt over ongeveer een jaar afgerond.

[...]

Interrupties:
Mevrouw Ouwehand (PvdD): Volgens mij is de situatie als volgt. Als een ingrediënt echt alleen maar in cosmeticaproducten wordt gebruikt, mag het niet worden getest op dieren. Als een ingrediënt echter ook nog een andere toepassing kent, mag het wel degelijk worden getest op dieren. Daar baal ik een beetje van. Op deze manier zitten wij straks met smeerseltjes waarvan tien ingrediënten toch op dieren zijn getest, terwijl zo'n product dan toch kan worden gepresenteerd als proefdiervrij. Ik wil eigenlijk gewoon dat alles wat er in cosmeticaproducten zit, proefdiervrij is. Kan de minister bevestigen dat de regelgeving op dit moment is zoals ik die schets? Ziet zij verder kansen om de cosmeticaproducten echt voor honderd procent uit proefdiervrije ingrediënten te laten bestaan?

Minister Schippers: Het kan natuurlijk voorkomen dat een ingrediënt voor iets anders wordt getest en men daarvoor toestemming heeft gekregen. Je moet dan ook de procedures doorlopen door voor die toepassing de testen te doorlopen. Als men die procedures heeft doorlopen, en daarna wordt het ingrediënt ook nog voor cosmetica gebruikt, dan kunnen wij daartegen weinig doen. Ik vind echter dat wij eens moeten ophouden met het voortdurend uitstellen en afstellen. Ik zal mij dus op Europees niveau zeker hiervoor hard maken. Ik zal mij ook zeker uitspreken tegen uitstel. Ik zeg er echter nogmaals bij dat ik op Europees niveau een van de velen ben. Iemand vroeg mij hoe Denemarken hierin staat. Ik hoor van mijn ambtenaren dat Denemarken zich voorlopig heeft uitgesproken voor handhaving van het verbod. Van dat land zal ik dus waarschijnlijk steun krijgen. Ik zal mijn best doen om van meer landen steun te krijgen. Er wordt echter in Europa heel divers over dit onderwerp gedacht.

[...]

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Ik dank de minister voor een aantal toezeggingen die zij heeft gedaan. Er zijn wel wat vragen blijven liggen en ik wil nog toelichting bij wat onduidelijkheden. Er is gesproken over de daling van het aantal dieren dat is gedood in voorraad. De minister zegt dat de nVWA onderzoek doet. In haar actieplan staat echter dat zij in 2012 gaat meekijken wat er gebeurt. Dat zou betekenen dat wij pas in de tweede helft van 2013 daarover worden gerapporteerd. Ik vind echt dat hierbij meer ambitie moet worden getoond. Volgens mij voelt de Kamer ervoor om ook de commerciële instellingen tot openheid te verplichten. Voelt de minister daar ook voor? Ik heb het over proefdierfokker RC Hartelust B.V., en wat mij betreft ook over de toxicologische bedrijven en de pharmabedrijven. Hierbij moet het "gelijke monniken, gelijke kappen" gelden. Op die manier kunnen we een goed beeld krijgen. In reactie op mijn vraag over het uitfaseren van het onderzoek met apen heeft de minister iets gezegd over dierproeven voor Defensie. Niet alleen Defensie gebruikt apen. Ik hoor graag van de minister of zij ervoor voelt om op dit punt ambitie te tonen. Ik zeg nogmaals dat TNO is gestopt met deze proeven. Bij MSD moet er een oplossing worden gevonden voor de proeven met apen. Het zou mooi zijn als dat de ambitie kan worden.

Ik sluit mij graag aan bij de vragen van de fractie van D66 over de menskracht voor dit onderwerp bij het ministerie. Ook mij bereiken al jaren klachten uit het veld over het gebrek aan continuïteit bij VWS op dit dossier. Zeker als wij de richtlijn moeten gaan implementeren en de minister serieus werk wil gaan maken van alternatieven, zou het goed zijn als er op het ministerie een vast team komt dat altijd aanspreekbaar is. Er is ook behoefte aan mensen die lang op hetzelfde dossier zitten. Ik kom op de dataopslag. Ik moet eerlijk zeggen dat het ook mij ontgaat hoe het precies zit met de techniek. Ik heb echter het gevoel dat de Partij voor de Dieren toch net iets meer wil dan de minister nu heeft toegezegd. Ik ga mij daarop dus nog beraden. Ik ben blij om te horen dat de minister namens Nederland wil vasthouden aan het verbod op dierproeven voor cosmetica in 2013. Ik wil nog wat moties indienen om een aantal dingen scherp te stellen, maar dat hoeft wat mij betreft niet per se voor de kerst te gebeuren.