Bijdrage Ouwehand aan AO NVWA

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Het zal niemand zijn ontgaan dat het een grote, grote puinhoop is bij de NVWA. Mensen die zich inzetten voor dierenwelzijn en proberen aandacht te vragen voor wat er dagelijks met dieren gebeurt in de Nederlandse veehouderij, in transportwagens en bij slachthuizen wijzen de Kamer er al jaren op dat de NVWA nauwelijks handhaaft.

Ik herinner de minister en de andere Kamerleden eraan dat dat niet nieuw is. Staatssecretaris Dijksma concludeerde in 2013 al, toen LNV nog een staatssecretariaat was, dat overtredingen niet altijd worden gezien. Dat is voorzichtig uitgedrukt. Overtredingen worden niet bestraft. Er kan sprake zijn van een te grote verwevenheid met het bedrijf. Als een inspecteur wil handhaven, krijgt hij onvoldoende steun van de teamleider. Overtredingen waarvan dierenwelzijnsexperts zeggen dat ze gewoon kunnen worden aangepakt, worden door NVWA-inspecteurs door de vingers gezien. Mogelijk, zei de staatssecretaris toen, zijn de drijfveren om niet te handhaven sterker dan om wel te handhaven. Het is nu 2019. We zijn zes jaar verder en we zijn op precies hetzelfde punt, nu met onderzoek van 2Solve dat dat heeft bevestigd.

De Partij voor de Dieren hecht eraan om wel even de context te schetsen waarin dit grote probleem zich afspeelt. De Onderzoeksraad voor Veiligheid, die daar onderzoeken naar heeft gedaan, heeft al gezegd dat de veiligheid van het vlees in Nederland niet te garanderen valt. Dat geldt zowel voor het vlees dat hier wordt verkocht als voor het vlees dat wordt geïmporteerd. We moeten concluderen dat de veehouderij en de dierlijke productie een sector is die veel te groot is om op een goede manier te kunnen controleren. Van banken wordt gezegd dat ze too big to fail zijn. Van de veehouderijen kun je zeggen dat ze too big to control zijn. Als je 650 miljoen dieren per jaar naar het slachthuis stuurt en die dieren in zulke bizar hoge tempo's door het slachthuis jaagt dat er per dier maar een paar seconden is om te controleren, dan weet je, hoeveel toezicht je er ook tegenaan gooit, dat voedselveiligheid en dierenwelzijn daarbij nooit goed gegarandeerd kunnen worden. Dat is het eerste punt.

De wetgever staat ook gewoon veel te veel toe. We hebben undercoverbeelden gezien van mensen die zich hebben laten inhuren door vangploegen en varkenshouderijen. Zij hebben, terwijl ze daar werkten, beelden gemaakt. De NVWA zegt dat veel van wat je op die beelden ziet gewoon is toegestaan, zoals de zeugen die tussen stangen staan en de staartjes die worden afgeknipt. De ruimte die de wetgever laat, waar een handhaver dus niet mee uit de voeten kan, is zwaar ten nadele van het dier. Dat is het allereerste wat zou moeten veranderen.

Eén schrijnend voorbeeld daarvan is een bericht dat we vrijdag in de Volkskrant hebben kunnen lezen: het onthouden van voedsel aan kuikens die net uit het ei komen op de broederij. Uit een onderzoek dat nota bene in opdracht van de rechter werd uitgevoerd, blijkt dat die dieren veel te lang zonder water en voedsel zitten en dat dat gewoon dierenmishandeling is, met medeweten van de overheid. We begrijpen uit dat stuk dat er een richtlijn komt en dat het ministerie daaraan werkt. Maar waarom laat het ministerie het daar überhaupt op aankomen? Welke waarde ken je toe aan de rechten en het welzijn van dieren als je alleen maar in actie komt als de rechter er iets over heeft gezegd?

Voorzitter. Dan is er ook nog een grijs gebied: de zogenaamde open normen, waarbij de handhavers wel of niet kunnen ingrijpen. Wij zien inspectierapporten die concluderen "mooie varkens", terwijl er niet is gekeken naar de luchtkwaliteit en ook niet naar de welzijnseisen die gelden voor de varkens. De vraag aan de minister is of zij bereid is om die open normen aan te scherpen, zodat er, zoals we uit het 2Solve-onderzoek hebben geleerd, ook veel minder makkelijk discussie kan ontstaan over de vraag of je nu wel of niet in overtreding bent. Maak het voor de handhavers die daadwerkelijk hun werk willen doen, wel makkelijk om ter plekke te zeggen: dit kan dus niet zo; je bent nu strafbaar, dus ik ga een boete uitschrijven. En het liefst een hele forse.

Voorzitter. Dan de categorie waar het nu om draait, gelet op het onderzoek dat is ingesteld door de minister. Dit heeft zij gedaan naar aanleiding van vele, vele, vele signalen van klokkenluiders, maar vooral naar aanleiding van de berichten die RTL Nieuws naar buiten heeft gebracht, dat er gewoon niet wordt gehandhaafd in bijvoorbeeld de noordelijke slachthuizen. Daar deed een NVWA'er standaard de controles, maar pas nadat de leden van een dierenwelzijnsteam, dus andere ogen, hadden meegekeken, bleek dat die NVWA'er eigenlijk alles goed vond waarvan het dierenwelzijnsteam zei dat dat helemaal niet kon, omdat het allemaal tegen de regels was. Daarna zei het Openbaar Ministerie: als dat in één slachthuis gebeurt, gebeurt dat waarschijnlijk vaker. We weten nu, door het onderzoek dat de minister heeft ingesteld, dat een hele categorie mensen bij de NVWA eigenlijk niet wil handhaven. Wat gaat de minister daaraan doen? Ik denk: als je je werk niet doet, moet je daar weg. Is de minister daartoe bereid?

Er zijn natuurlijk nog meer vragen. We hebben nu een aantal dingen op papier, omdat 2Solve daar onderzoek naar heeft gedaan, maar er mist ook heel veel informatie. Welke geluiden van de klokkenluiders hebben de minister nu wel en niet bereikt? Is zij bereid om dat onderzoek alsnog verder te verbreden? Wij hebben al een motie voor een parlementaire enquête; we zouden het ook zelf kunnen doen. Want dit is nog maar het topje van de ijsberg. Ik heb het gevoel dat veel mensen die hebben meegewerkt aan het onderzoek vinden dat ze te weinig zijn gehoord. En ik heb al helemaal het gevoel dat ze bang zijn dat de schuld bij de werkvloer wordt gelegd, terwijl het management buiten schot blijft. Ook uit de brief van Dijksma bleek dat teamleiders handhavers die wél gewoon hun werk willen doen niet steunen. Wat is het antwoord van de minister hierop? Vindt zij dat die leidinggevenden en het management hier verantwoording over moeten afleggen? Vindt zij ook dat het eerst aan hen is om deze mensen, als zij niet zorgen voor voldoende handhaving, tot de orde te roepen of naar een andere organisatie te sturen, om ze niet meer op die plek te laten zitten, waar ze het werk kunnen blijven frustreren?

Voorzitter. Dan zijn er nog vragen over ...

De voorzitter:

Afrondend.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Ja, ik zie het. Dan zijn er nog vragen over het risicogerichte toezicht. Ik heb bij de eerste termijn de minister al voorgehouden dat het bijvoorbeeld bij de vleeskuikenouderdieren bekend is dat er sprake is van niet-naleving. Toch gaat de NVWA niet controleren. Hoe kan dat?

Ik hoor graag of de minister kan reageren op de volgende conclusies. Alle slechte handhavers eruit. Een tweede inspecteur of iemand van de dierenpolitie mee bij een inspectie. Permanent toezicht invoeren. Het aantal dieren dat naar slachthuizen wordt gestuurd fors verminderen. Dit om de handhavende taak van de NVWA echt een beetje waar te kunnen maken.

Dank u wel.

Tweede termijn:

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Dank aan de minister voor de beantwoording. Ik zal samen met iedereen erkennen dat zij niet aan de bron heeft gestaan van de problemen die zijn opgestapeld bij de NVWA, problemen die nu wel op haar bord liggen. Maar het moet nu wel echt, echt, echt opgelost worden. Deze discussie speelt al zo lang. Ik heb gerefereerd aan de analyse die staatssecretaris Dijksma al had gegeven. Toen zijn verbeterplannen opgesteld. Ik noem de Directie Keuren, waarvan de klokkenluiders nog steeds zeggen dat die man wel erg in de weg zit. Hij was verantwoordelijk voor een van de verbeterplannen, en hij zit er nog. Dat geeft tot nu toe niet heel veel vertrouwen dat de bezem er echt doorgaat. De minister heeft gezegd dat het management niet buiten schot blijft. Daar ben ik blij om. Maar ik hoop dat daar wel de eerste focus op zit. Want die meneer en al die anderen hebben ...

De voorzitter:

Mijn handicap als voorzitter is dat ik niet altijd precies weet wie welke persoon en welke organisatie is. Maar volgens mij gaat het hier over iemand die onder de verantwoordelijkheid valt van de NVWA. Dus ik vraag u om geen namen te noemen van mensen die zich niet kunnen verdedigen. Daar trek ik de grens.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Terecht, voorzitter. Ik zal het anders formuleren. Maar we hebben gezien dat er verbeterplannen zijn opgesteld door de directie, en dat we zes jaar later dezelfde conclusies hebben als Dijksma in 2013. Dat kan niet buiten beschouwing blijven; laat ik het voorzichtig zeggen. Ik vind dat daar de sterkste focus op moet liggen. Verder vind ik dat de minister ook echt moet kijken naar de grondoorzaken. Met het tempo waarmee dieren door slachthuizen worden gejaagd in Nederland, krijg je het nooit goed voor elkaar. De keurders zeggen ook: ik heb dus maar drie seconden om een karkas te keuren. Ook op dat punt vind ik dat de minister moet ingrijpen. Het toezicht dat er is, moet ook een reële kans hebben om goed toezicht uit te oefenen.

Ik ben niet gerustgesteld over de criteria die worden gehanteerd bij het risicogerichte handhaven. Het klopt dat de NVWA zelf had geconstateerd dat 62% van de vleeskuikenouderdierbedrijven — het is een heel naar scrabblewoord — zich niet aan de regels houdt. Maar in de inspectierapporten zien we toch dat de NVWA in 2018 niet één keer een reguliere controle heeft uitgevoerd in die sector, waarvan ze weten dat 62% zich niet aan de regels houdt.

Tot slot wil ik echt meer weten over de nieuwe richtlijn voor de boerderijen. Ik heb begrepen dat de regels worden aangescherpt, omdat de rechter tussenbeide is gekomen, maar dat de minister of de NVWA van plan is om de sector een overgangstermijn van vijf jaar te geven, terwijl gewoon vaststaat dat daar dagelijks dierenmishandeling plaatsvindt. Ik vind dat echt veel te ruim.