Bijdrage Teunissen aan debat over export­kre­diet­ver­ze­ke­ringen

Voorzitter, dank u wel. De Glasgowverklaring over stoppen met exportsteun voor fossiele projecten in het buitenland had van 2023 hét jaar moeten maken waarin de eerste fossiele subsidies zouden worden afgebouwd, ware het niet dat het kabinet eind 2022 op de proppen kwam met een vertragingstermijn van één jaar. De minister voor Klimaat en Energie zei dat er voor meer dan tien fossiele ekv-aanvragen, die nog in de pijplijn zitten, nog zou moeten blijken of ze binnen het 1,5 gradenscenario passen. Kunnen de minister en de staatssecretaris een 1,5 gradentoets toezeggen voor deze ekv-aanvragen? Daarnaast zijn er uitzonderingen voor de 1,5 gradenproef fossiele ekv's. Maar het kabinet schrijft ook dat de CO2-emissies van ekv's niet worden geregistreerd. Als we niet weten voor hoeveel CO2-uitstoot de ekv's zorgen, hoe weten deze bewindspersonen dan zeker dat het nieuwe ekv-beleid met deze uitzonderingen 1,5 graden-proof is?

Voorzitter. Ook is de leveringszekerheid opeens een uitzonderingsgrond. Sinds de oorlog in Oekraïne is dit een troefkaart die te pas en te onpas wordt getrokken. Ekv's zijn geen oplossingen voor kortetermijnproblemen met leveringszekerheid, maar wel een ramp voor langetermijnklimaatbeleid. Er is geen enkel ander land dat dit heeft gedaan, behalve België. Is het kabinet bereid om deze uitzonderingsgrond van leveringszekerheid te schrappen? En waarom wordt in het nieuwe ekv-beleid met geen woord gerept over de rechtvaardige energietransitie, die juist een essentieel onderdeel is van de Glasglowverklaring?

Voorzitter. In 2018 is er een motie van de SP en de Partij voor de Dieren aangenomen met het verzoek om geen exportportkredietverzekeringen te verstrekken voor te risicovolle projecten. Onafhankelijk onderzoek laat zien dat het kabinet en Atradius niet in staat zijn om te voorkomen dat mensenrechtenschendingen en natuur- en milieuschade mede mogelijk gemaakt worden met Nederlands belastinggeld. Aan de voorkant worden duidelijke waarschuwingssignalen genegeerd. Aan de achterkant wordt niks gedaan aan het herstellen van de schade en het compenseren van de gedupeerden. Wat vindt het kabinet van de conclusie uit de onafhankelijke review dat Atradius onvoldoende objectiviteit heeft kunnen bewaken in de risicoanalyse? Erkent het kabinet dat, als het gaat om Mozambique, honderdduizenden mensen hun huis en haard kwijt zijn? Op welke manier gaat het kabinet ervoor zorgen dat die schade wordt hersteld? Zijn de bewindspersonen bereid om de fossiele exportsteun voor Van Oord in Mozambique in te trekken nu dit de conclusies zijn? Wat gaat het kabinet doen om ervoor te zorgen dat de grote vervuilers niet wegkomen met de ellende die ze veroorzaken?

Er worden ook ekv's verstrekt voor de opbouw van de intensieve veehouderij in landen waar het voor dieren een hel is: 60 miljoen voor slachthuismateriaal in China, 60 miljoen voor plofkipfabrieken in Saudi-Arabië. Denk ook aan het exporteren van 500 koeien naar Oezbekistan. We exporteren dierenleed en we subsidiëren de expansiedrift van de bio-industrie. Door deze ekv's bouwen we gestaag aan oneerlijke concurrentie voor de Nederlandse boeren. Dat valt niet uit te leggen. Is het kabinet bereid om te stoppen met exportkredietverzekeringen voor de intensieve veehouderij?

Voorzitter. De Partij voor de Dieren heeft de balans opgemaakt en zegt het vertrouwen in het instrument exportkredietverzekeringen definitief op. Het kabinet belooft de Kamer al jaren groene bergen, en toch is exportsteun nog steeds een dikke, vette fossiele subsidie, geschoeid op neokoloniale leest, puur bedoeld voor het nietsontziende winstbejag van het Nederlandse bedrijfsleven in het buitenland. De wereld is beter af zonder Nederlandse exportsteun met winstbejag als doel. Het instrument kan vervangen worden door een vorm van klimaatfinanciering en ingezet worden voor de energietransitie in Nederland, om energiearmoede tegen te gaan en de schade elders te beperken. Staan de staatssecretaris en de minister open voor het afschaffen van het ekv-instrumentarium zoals we dat nu kennen?

Voorzitter, tot slot. Wat financieren we met elkaar toch een bak ellende. Dat doen we alleen maar om te groeien, terwijl we niet kunnen blijven groeien op een planeet die niet meegroeit. Dus ik zou zeggen: stop ermee!

Dank u wel.

Interruptie van de VVD

De heer Klink (VVD):
Ik heb een vraag aan mevrouw Teunissen over de leveringszekerheid. Zij geeft aan dat zij graag ziet dat die eruit gekieperd wordt. Hoe ziet u dat dan met de leveringszekerheid? Wat zegt u tegen de Nederlandse bevolking als we letterlijk in de kou komen te staan?

Mevrouw Teunissen (PvdD):
Het is wel goed om even precies te weten waar we het over hebben. We hebben het nu over exportkredietverzekeringen. Dat gaat echt over exportsteun aan het bedrijfsleven elders. Daar zitten ook olie- en gasprojecten bij, zoals vloeibaar gas. Een voorbeeld is het lng-gasproject in Mozambique. Hoe dat bijdraagt aan de leveringszekerheid van Nederland, is totaal onduidelijk. Bovendien denken wij dat je met die leveringszekerheid misschien wel iets veiligstelt voor Nederland, als dat al het geval is, maar dat je tegelijkertijd grondstoffen en energiecapaciteit aan andere landen onttrekt. Dat construct vind ik fundamenteel verkeerd. Om de klimaatdoelen te halen moeten we er juist voor zorgen dat andere landen ook energieneutraal worden. Daarom vind ik leveringszekerheid in dit geval, bij exportsteun, een fundamenteel verkeerd uitgangspunt.

Interruptie van D66

De heer Hammelburg (D66):
Ik misschien niet. Ik kan me voorstellen dat je leveringszekerheid wel degelijk als een uitzondering op zou nemen, ware het niet dat je dan wel moet kunnen bewijzen dat dat het geval is. Op het moment dat je nu een ekv zou starten voor een fossiel project over de grens, bijvoorbeeld in West-Afrika, zou starten voor de Nederlandse markt, om onze leveringszekerheid te bewaken, dan gaat dat pas vijftien jaar later werken. Is dat dan nog op tijd? Zijn er voldoende criteria? Is de Partij voor de Dieren het met mij eens dat het wel mogelijk zou moeten kunnen zijn, maar dan wel onder hele stringente voorwaarden, die nu nog niet duidelijk zijn?

Mevrouw Teunissen (PvdD):
De heer Hammelburg heeft natuurlijk helemaal gelijk als hij zegt: het biedt geen oplossing voor de korte termijn als we projecten in bijvoorbeeld Afrika gaan starten die mogelijk in de toekomst … Het duurt tien jaar voor zo'n project staat. Het biedt dus helemaal geen oplossing voor de leveringszekerheid nu. Maar wat wel belangrijk is, is het volgende. Het hele construct — misschien is dat een klein beetje een herhaling — van de exportsteun voor projecten om zogenaamd leveringszekerheid te borgen, komt veel te laat. Bovendien moeten we niet meer afhankelijk zijn van fossiele energie uit het buitenland. We moeten ervoor zorgen dat we nu versnellen met onze eigen energietransitie, zodat we die tekorten niet meer hebben. Dus ook dat pleit ervoor dat het wat betreft die hele leveringszekerheid, die uitzondering, eigenlijk een non-argument is, gewoon om ervoor te zorgen dat er meer projecten kunnen worden aangevraagd. Dat moet nu gewoon stoppen. Andere landen doen dat ook niet, dus Nederland zou dat ook niet moeten doen.

Interruptie van Volt

De heer Dassen (Volt):
Begrijp ik het goed dat de Partij voor de Dieren eigenlijk zegt: we zien helemaal geen heil meer in het instrument van ekv? Ook bij andere Europese landen, bijvoorbeeld Denemarken, zien we dat dit ook een aanjager kan zijn voor de transitie, die in sommige landen wat moeilijker van de grond komt. Ik begrijp dat u dan als argument geeft: daarvoor willen wij klimaatfinanciering. Maar is het misschien niet ook juist een voordeel voor landen om met de expertise die wij hier in Europa opbouwen en via een groen ekv-instrument ervoor te zorgen dat ze geholpen worden om zo snel mogelijk die groene transitie zelf te kunnen maken?

Mevrouw Teunissen (PvdD):
Ik ga voor een deel mee met wat de heer Dassen zegt. Maar bij het instrumentarium dat we nu kennen, is het fundamenteel verkeerde uitgangspunt dat we risicovolle projecten van Nederlandse bedrijven verzekeren, met puur als doel dat die bedrijven winst kunnen maken in een ander land. We hebben wel imvo-richtlijnen, maar we merken in de praktijk al jaren dat die eigenlijk een lege huls zijn, dat er nauwelijks op te controleren of te handhaven valt.
Wat ons betreft is het instrument verzekering niet per se verkeerd, maar zou je er andere uitgangspunten voor moeten formuleren. Dan zou je echt moeten kijken naar de maatschappelijke opgaven die er in landen daar zijn, bijvoorbeeld de energietransitie, naar waar de lokale bevolking behoefte aan heeft. Dat kan bijvoorbeeld een heel lokale warmtevoorziening zijn, bij de mensen thuis, om zelf energie op te wekken. Het zou ook een grotere installatie kunnen zijn.
Maar van tevoren uitgaan van puur het businessmodel van een Nederlands bedrijf en dan zeggen: jullie krijgen daarop garantie, dat zorgt ervoor dat er veel meer schade wordt toegebracht dan dat het voordelen oplevert en leidt tot een betere wereld. Daarom zeggen wij dat de ekv in de huidige vorm afgeschaft moet worden.