Bijdrage Teunissen aan debat over de Tijde­lijke wet Klimaat­fonds

Voorzitter. Hartelijk dank. Ik wil allereerst de rapporteurs heel hartelijk danken voor hun goede werk. Mooi gedaan.

Voorzitter. "Hoe ontwrichtend de coronacrisis ook is, de klimaatcrisis zal nog veel ontwrichtender zijn." Dat zei mijn collega Esther Ouwehand in december 2020 tijdens een debat over de coronamaatregelen. Ze stelde voor om minstens één keer per maand een persconferentie te organiseren over het klimaat met dashboards en grafieken, zodat we heel helder zouden weten hoe noodzakelijk het is dat er maatregelen komen. Met de persconferentie van gisteren gaf de minister gehoor aan de oproep van de Partij voor de Dieren en veel andere partijen in deze Kamer. Het was alleen niet de persconferentie zoals we die voor ogen hadden, namelijk: breed aangekondigd, op de nationale tv, met de aanwezigheid van de premier, een gebarentolk en een dashboard, met uitleg waar we nu staan. Hoe snel gaat het met de opwarming van de aarde en van de oceanen? Wat zijn de tippingpoints? Welke zien we dichterbij komen? En waarom is zoiets als het Klimaatfonds en een nieuw energiesysteem noodzakelijk? Hoe gaan we dat op een eerlijke manier voor elkaar krijgen? Waarom heeft Nederland de verantwoordelijkheid om een eerlijke bijdrage te leveren aan die wereldwijde emissiereductie?

Voorzitter. De Partij voor de Dieren verwacht van dit kabinet meer nadruk op de urgentie, maar ook meer nadruk op het eerlijke verhaal, waarom het nodig is dat we zulke grote maatregelen nemen, zoals een klimaatfonds. 35 miljard is namelijk niet niks. Dat wil de minister voor Klimaat en Energie uitgeven om Nederland te verduurzamen. De Partij voor de Dieren denkt dat er inderdaad veel geld nodig is voor de klimaattransitie, maar ook over het stikstoffonds zeiden we destijds: doe het goed of doe het niet. Neem niet het risico dat we straks miljarden hebben uitgegeven aan maatregelen, maar nog steeds in de problemen zitten.

Dat geldt vandaag ook voor de instellingswet voor het Klimaatfonds. Wat ons betreft ontbreekt een integrale aanpak, waarbij niet alleen wordt ingezet op broeikasgasreductie, maar ook op gezonde natuur, schoon water, gezonde lucht en een circulaire economie. Zo kan het bijvoorbeeld nu nog steeds zo zijn dat Tata Steel een subsidie krijgt om te vergroenen, terwijl het bedrijf nog tien jaar lang door kan gaan met het uitstoten van kankerverwekkende stoffen. Bovendien is het Klimaatfonds op dit moment nog een fossiele subsidie. Grote vervuilers krijgen een nieuw verdienmodel, maar zelf hoeven ze niks bij te dragen. Toekomstige generaties worden opgezadeld met een opgewarmde aarde en een gigantische schuld.

Voorzitter. Dat is onrechtvaardig. Zonder rechtvaardigheid is er ook geen draagvlak voor het klimaatbeleid, zo waarschuwt ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. De grote vervuilers moeten meebetalen aan het Klimaatfonds. Dat is voor de Partij voor de Dieren in ieder geval het begin van die rechtvaardigheid. Ik wil graag aan de minister vragen waarom hij niet heeft gekozen voor een vervuilersheffing, voor een bijdrage van de grote vervuilers.

Voorzitter. Shell, ExxonMobil en Tata Steel hebben namelijk decennialang nagelaten hun bedrijf voor te bereiden op de toekomst. We weten al tientallen jaren dat hun producten een gigantisch aandeel hebben aan de opwarming van de aarde, maar kortetermijnwinst was belangrijker en de overheid is nooit met deugdelijke wetgeving gekomen.

"Liever groen hier dan grijs daar": de Partij voor de Dieren vindt het vreemd om te verdoezelen dat bedrijven die geen toekomst hebben, worden gered met gigantische hoeveelheden belastinggeld. Dat sluit aan op wat ik net zei. Dit is een hele slechte deal, want er worden miljarden geïnvesteerd in een waterstofinfrastructuur voor de industrie en de energiereuzen. De vraag is of het überhaupt de taak is van de overheid om een nieuw verdienmodel voor fossiele bedrijven te financieren, terwijl burgers en mkb'ers leningen moeten afsluiten om te verduurzamen. Waarom zou je dat doen? Als je dat doet, waarom eis je daar niet op z'n minst zeggenschap en een klimaatplicht voor terug? We zien daarvan niks terug in de structuur van het fonds. Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst, want onderzoeken wat Shell en ExxonMobil in de jaren tachtig en negentig al wisten, is stuitend. Het gaat om bedrijven die ambitieus klimaatbeleid tien, twintig jaar hebben vertraagd en het Klimaatakkoord kapotgepolderd hebben. Shell gebruikt de gigantische winsten om de eigen aandeelhouders te fêteren en maakt tijdens de jaarvergadering bekend om nog tot het einde der tijden te blijven pompen. En nu lag er dus een plan om iets minder olie te gaan gebruiken. Dat is weer van tafel. En toch krijgt dit bedrijf subsidie voor een waterstoffabriek.

Voorzitter. De Partij voor de Dieren vindt dat de grote vervuilers moeten meebetalen aan de energietransitie. Shell investeert nu 3 miljard in duurzame energie en boekte een winst van 40 miljard, een overwinst. Shell heeft twee weken geleden dat plan nog geschrapt. Waarom zou je overwinsten niet hoger belasten of bijvoorbeeld de opbrengsten van de verhoogde CO₂-heffing direct inzetten om het Klimaatfonds te vullen? Dat vraag ik aan de minister. Waarom moeten de toekomstige generaties opdraaien voor die schuld? Dit zijn de bedrijven die decennialang hebben geprofiteerd van vervuiling.

Voorzitter. Is de minister het met de Partij voor de Dieren eens dat er een vervuilersheffing moet komen, dat vervuilers moeten meebetalen aan het Klimaatfonds en dat er tevens een klimaatplicht tegenover dat fonds moet staan?

Voorzitter. We kunnen toekomstige generaties niet opzadelen met een schuld van 35 miljard zonder dat de problemen zijn opgelost. We kunnen het niet maken dat er vooral veel geld naar de fossiele industrie gaat en 5 miljard naar kernenergie, het te dure en ineffectieve stokpaardje van VVD en CDA. De klimaatcrisis is breder dan het verduurzamen van het energiesysteem en de gebouwde omgeving, waar de instellingswet op stuurt. Je moet inzetten op een systeemtransitie, die niet alleen goed is voor het klimaat maar ook voor de volksgezondheid, de biodiversiteit, en die bijdraagt aan een circulaire economie, die sociaal en rechtvaardig is. Ik vraag de minister: waar zijn die waarborgen in de wet? Ik heb hier ook zelf een amendement voor gemaakt. Het is niet alleen de Partij voor de Dieren die hier om vraagt.

Het Planbureau voor de Leefomgeving ziet in het Klimaatfonds onvoldoende aandacht voor meekoppelkansen zoals een circulaire economie, biodiversiteit en minder import en export van grondstoffen. Bovendien zegt de voorzitter van de Wetenschappelijke Klimaatraad dat er structurele keuzes gemaakt moeten worden op basis van systeemverandering in plaats van reductie. Het is volgens hem niet zinvol om voor 2030 doelen te zetten op reductie door bepaalde fossiele industrieën, als voor deze bedrijven op lange termijn geen plaats meer is. Weet de minister zeker dat de bedrijven die nu geld gaan krijgen, wel toekomst hebben in een duurzame economie? Graag een visie daarop.

Er wordt gezegd dat de Partij voor de Dieren zo veel effectieve opties uitsluit. Ik vraag dan: effectief in het bereiken van wat? Als je de emissies van de industrie gaat afvangen en onder de grond gaat stoppen, heb je dan een probleem opgelost of heb je dat vooruitgeschoven? Als je niet inzet op vermindering van de energievraag, hoe voorkom je dan dat schade aan de natuur door onze te grote voetafdruk onomkeerbaar wordt? Het zijn meestal de partijen die het hardst roepen dat de Partij voor de Dieren niets wil, die echte systeemverandering uitsluiten. Men gaat van klimaattaboe naar klimaattaboe. Krimp van het aantal dieren in de veehouderij, minder vliegen, minder autorijden, minder energie verbruiken: het is allemaal vakkundig uit het voorjaarspakket gehouden. De coalitie laat het nu aan mensen in het burgerberaad om moeilijke keuzes te maken waar ze zelf niet aan durft te beginnen.

Voorzitter. Ik heb nog meer zorgen in het kader van de vraag of we hiermee de problemen echt oplossen. Het is onduidelijk hoe de uitgaven in het Klimaatfonds zich verhouden tot alternatieve normerende en beprijzende maatregelen, die doorgaans effectiever zijn. Subsidiëring zou een sluitstuk moeten zijn. Dat zegt ook de voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform. Met andere woorden, het is niet duidelijk waarom we miljarden aan de fossiele industrie overmaken als we hetzelfde zouden kunnen bereiken met regelgeving en beprijzing. Graag een reactie.

De Algemene Rekenkamer waarschuwde dat het overzicht van de klimaatuitgaven een puinhoop is. Gaan we echt 35 miljard klaarzetten zonder dat er een duidelijk overzicht is van wat er al wordt uitgegeven? Hoe kunnen we dan fatsoenlijk beoordelen of dat geld doelmatig, doeltreffend en additioneel wordt uitgegeven? Graag een reactie.

Voorzitter. Ik maak me ook zorgen over het budgetrecht van de Kamer. Er is al ongeveer 5 miljard uitgegeven en 25 miljard euro gereserveerd op basis van een wet en bestedingsdoelen waar de Kamer nog niet mee heeft ingestemd. De wet is er waarschijnlijk nog niet met Prinsjesdag, terwijl het kabinet wel geld gaat uitgeven. Hoe wil de minister hiermee omgaan?

Voorzitter. Dan kom ik op mijn laatste korte punt. Terwijl wij hier het debat voeren, is in een ander gedeelte van de Tweede Kamer een parlementaire barbecue, een lobby-evenement, georganiseerd door de vlees-, vis- en zuivelindustrie. We weten dat een transitie van dierlijk naar plantaardig eten een van de belangrijkste, effectiefste en makkelijkste maatregelen is die we kunnen treffen om de klimaatdoelen te halen. Ik vind het echt ongekend dat hier in het gebouw een dergelijke lobby plaatsvindt, terwijl we het ondertussen hier over klimaatbeleid hebben. Ik doe dus ook een oproep aan collega's dat we er in het vervolg voor zorgen dat dit buiten het parlement plaatsvindt en niet binnen het parlement. Ik roep de collega's ook vooral op om niet te gaan.

Dank u wel.