Bijdrage Thieme AO Dier­proeven

Eerste Termijn:

Mevrouw Thieme (PvdD): Voorzitter. Ik neem waar voor mijn collega Esther Ouwehand en dat is mij een waar genoegen. Het is in Nederland in beginsel wettelijk verboden om dierproeven te doen. Het is een aantasting van de intrinsieke waarde van het dier. De wetgever heeft in 1977 aangegeven af te willen van dierproeven. In die 35 jaar is er maar heel weinig gebeurd. In elke discussie over dierproeven zeggen alle betrokkenen dat er gestreefd moet worden naar vermindering, vervanging en verfijning. Dit wordt al jaren gezegd. Daarmee lijkt de kous vaak af en is iedereen politiek-correct bezig.

We dienen de wettelijke opdracht om een einde te maken aan dierproeven serieus te nemen. De ambities moeten veel hoger zijn dan tot nu toe het geval is, zeker nu het aantal dierproeven weer stijgt. Volgens de laatste cijfers worden er in Nederland jaarlijks meer dan een miljoen dieren opgeofferd als proefdier of als bijproduct van de proefdierindustrie. Om precies te zijn: in 2011 zijn er 589.853 experimenten uitgevoerd op levende dieren, die met opzet ziek zijn gemaakt of letsel kregen toegebracht omwille van de belangen van de wetenschap en de commercie. Het aantal dierexperimenten is opnieuw gegroeid. Naast dat aantal dat daadwerkelijk in een experiment is gebruikt, worden er bijna een half miljoen dieren letterlijk als wegwerpartikel afgemaakt in proefdierlaboratoria, als onbruikbaar fokoverschot of als bijproduct van genetisch geknutsel. De Kamer heeft gezegd dat zij daarvan af wil. Het standaardantwoord van het kabinet is vaak: overleg. Helaas staat dit ook weer in de brief van de staatssecretaris. Er wordt echter al decennialang overlegd. Wat gaat de staatssecretaris anders doen dan haar voorgangers? Wat is haar ambitie?

Het is in Nederland in beginsel wettelijk verboden om dierproeven te doen. Het is een wettelijke opdracht om in te zetten op proefdiervrije technieken. Dieren zijn geen mensen. Een dierproef is niet meer dan een alternatief voor wat wij echt willen weten: hoe een stof of medicijn bij de mens werkt. Nog los van de morele bezwaren tegen het opzettelijk laten lijden van levende wezens blijkt een dierproef een model met een extreem hoge foutmarge. Van alle medicijnen die met behulp van dierproeven zijn ontwikkeld en die bij dieren na een lang proces van testen een goed idee lijken, valt alsnog zo'n 90% af wanneer zij in klinische trials worden getest bij de mens. 90%! Een model met zo'n foutmarge wordt in geen enkele andere industrie als betrouwbaar of handig gezien.

Het is dus van het grootste belang dat er technieken komen die betere resultaten opleveren voor de mens, want we willen allemaal gezond zijn, gezond blijven of gezond worden. Daarom moeten we zo snel mogelijk stoppen met het zinloos offeren van dierenlevens. Dat kan. Volgens een scenariostudie van ZonMw kan het aantal dierproeven met meer dan 40% worden teruggedrongen in 2025. Per Nederlander wordt er op dit moment minder dan anderhalve eurocent per maand besteed aan alternatieven voor dierproeven. Minder dan anderhalve eurocent per maand! Als we daar tot 2022 gefaseerd ongeveer één eurocent per dag van maken, dan zal in 2025 het proefdiergebruik met 40% zijn teruggedrongen. Dat levert volgens de scenariostudie van ZonMw heel veel economische voordelen op. De nieuwe technieken zorgen voor een betere kwaliteit van de gezondheidszorg en grotere veiligheid van stoffen. Investeren in proefdiervrije wetenschap levert volgens ZonMw bovendien een sterke positie op voor Nederland in termen van innovatief onderzoek en economische aantrekkingskracht van bedrijven. Ik hoor graag een reactie van de staatssecretaris op dit goede nieuws.

Het is dus in Nederland in beginsel verboden om dierproeven te doen. Toegang tot data van eerder uitgevoerde experimenten, ook de mislukte, is dus in feite een wettelijke opdracht, om onnodige dierproeven te voorkomen. Het kabinet gaat nogal aarzelend om met de motie waarin wordt gevraagd om goede dataopslag van proefdieronderzoek. Wanneer zal deze gerealiseerd zijn? Graag een deadline.

De Kamer heeft in een andere motie van de Partij voor de Dieren ook gevraagd om verplichte registratie van commerciële proefdierfokkers en handelaren in proefdieren. Zij hoeven nu namelijk geen gegevens aan te leveren bij de NVWA. Hoe staat het met de uitvoering van die motie? De handel in apen voor dierexperimenten, bijvoorbeeld door een instelling als Hartelust, is de Partij voor de Dieren een doorn in het oog. Ook bij het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) worden nog altijd te veel apen gehouden voor experimenten. Het kabinet heeft eerder gezegd dat het proeven op apen wil uitfaseren, maar concrete actie zien we nog niet.

Tot slot het verbod op dierproeven voor cosmetica. Het is mooi dat de lobby van de cosmetische industrie om het Europese verbod uit te stellen geen gehoor heeft gekregen. Dank ook voor de inzet van dit kabinet op dit punt. De Eurocommissaris heeft gezegd dat er meer geld en tijd besteed moeten worden aan vervanging van dierproeven. Dat is een goed teken, maar het moet er dan ook echt van komen, ook op andere terreinen dan cosmetica.

Interrupties bij andere partijen:

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik ben blij te horen dat er zorgen leven bij de fractie van de Partij van de Arbeid. We kennen de businesscases van ZonMw, waarin wordt uitgelegd dat het aantal dierproeven nauwelijks wordt verminderd als het staande beleid wordt voortgezet. Dan wordt er minder dan 1% gerealiseerd. Ik hoor een ambitie bij de Partij van de Arbeid, maar ik wil heel graag weten of dat betekent dat dit beleid moet worden aangescherpt. Volgens ZonMw moet er vooral meer budget vrijgemaakt worden.

De heer Van Dekken (PvdA): Daar kom ik nog op terug. Er ligt een voorstel van de PvdA, maar dat staat los van de vraag wat dat exact moet gaan kosten. Misschien levert het zelfs wel geld op.

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik wil graag weten welk percentage voor de vermindering van het aantal dierproeven wordt nagestreefd door de fractie van de Partij van de Arbeid.

De heer Van Dekken (PvdA): Ik heb al gezegd dat wij het liefst zo snel mogelijk steeds minder dierproeven willen. Ik heb het straks nog over de apen. De ambitie is stevig. Ik dacht dat mevrouw Thieme dat ook wel wist van de Partij van de Arbeid, gezien het debat dat wij de afgelopen jaren hebben gevoerd.

Mevrouw Thieme (PvdD): Dit is toch wel belangrijk. Iedereen zegt vaak van dierproeven af te willen. Dat is een heel politiek-correct antwoord, maar we moeten ook afrekenbare doelstellingen hebben. Ik wil heel graag weten wat de inzet van de fractie van de Partij van de Arbeid is.

De heer Van Dekken (PvdA): Om heel concreet te zijn: die afrekenbare doelstelling heb ik niet geformuleerd. U kunt erop rekenen dat onze inzet heel stevig zal zijn, zoals ik al zei, maar ik kan op dit moment niet concreet zeggen binnen welke termijn. We doen graag mee als het gaat om het zoeken naar oplossingen of suggesties daarvoor.

Beantwoording door de staatssecretaris van Economische Zaken:

Staatssecretaris Dijksma: Mevrouw Thieme en de heer Van Dekken hebben gevraagd naar de motie over dataopslag. De adviezen en aanbevelingen uit het rapport van het Nationale Kenniscentrum Alternatieven voor Dierproeven en de reactie van het Regulier Overleg Dierproeven en Alternatieven (RODA) worden bij het nieuw in te richten vergunningenstelsel betrokken. Dat geldt dus ook voor het advies om een centraal registratiesysteem voor dierproeven en proefdieren onderdeel te laten zijn van het nieuwe vergunningenstelsel. Dit vergunningenstelsel is een nieuw systeem, met formele vergunningen voor dierproeven en met de mogelijkheid om bezwaar en beroep aan te tekenen onder de gewijzigde wet. Daarvoor is eerst het net genoemde wetsvoorstel nodig. Een verkenning met betrekking tot de dataopslag van resultaten zal in overleg met het nationaal kenniscentrum en het RODA verder worden ingevuld. Deze komt terug bij de afhandeling van het wetsvoorstel, want daar moet dat een plek krijgen.

De heer Van Gerven vroeg om in een vroeg stadium te bezien of een dierproef überhaupt wel nuttig is en of er alternatieven zijn om die aantallen te verminderen. Dat wil ik graag oppakken, in samenhang met de centrale dataopslag en het vergunningstelsel. Dat zullen we daarin ook een plek moeten geven.

Mevrouw Thieme en anderen hebben uitgebreid gesproken over het voorstel van ZonMw dat perspectief biedt op een mogelijke vermindering van het aantal dierproeven met 40%. De afgelopen jaren is er constant ingezet op het verbeteren van technieken die minder dierproeven tot gevolg hebben. Ik vind het onderzoek van ZonMw zeer interessant. Ik denk ook dat het noodzakelijk is om de geschetste scenario's op haalbaarheid te onderzoeken. Er worden hoge budgetten gevraagd, zoals al is geconstateerd. Tegelijkertijd zeggen sommige woordvoerders: wat is hoog? Dat is een politieke keuze, dat zie ik ook wel. Het geld komt niet als manna uit de hemel vallen. Dat betekent dat we goed moeten beoordelen of het onderzoek inderdaad perspectief biedt. Het ziet er mooi uit, maar kunnen we er ook iets mee? Daarnaast moeten we verschillende financieringsmogelijkheden onderzoeken.

[...]

Ik stel voor om aan het eind van dit jaar -- die tijd heb ik wel nodig, want het is nogal wat -- met een plan van aanpak komen, zoals de heer Graus zo mooi zei. Dat plan van aanpak zou wat mij betreft een paar elementen moeten bevatten, zoals die alternatieven en een reactie op het onderzoek van ZonMw, om te bekijken hoe wij dat kunnen oppakken. Er is een trendbreuk nodig om het aantal dieren gedood in voorraad naar beneden te brengen. Dat is een belangrijk onderdeel daarvan. Het lijkt mij goed om te beloven dat ik aan het eind van dit jaar dat voorstel aan de Kamer voorleg.

Mevrouw Thieme (PvdD): Fijn dat er een plan van aanpak komt, eind van dit jaar, maar dan hebben we Prinsjesdag al gehad. Betekent dit dat de staatssecretaris niet kan beloven dat er al een verandering komt op de komende begroting? Als er niet wat voor het komende jaar wordt geregeld, hebben we al een jaar verloren.

Staatssecretaris Dijksma: Dat zou alleen zo zijn als u veronderstelt dat het geld alleen van mijn begroting zou moeten komen. Ik heb verschillende suggesties gehoord en die heb ik net ook genoemd, maar niet allemaal. De heer Van Gerven had het over een taks, maar dat vind ik niet zo'n fijn woord. Retributies kennen we wel. Je kunt ook verkennen wat voor bijdrage er kan zijn van mensen die een vergunning aanvragen. Ik heb hierbij een open houding. Ik zeg wel alvast -- meer kan ik niet doen, want we hebben niet voor niets een zekere vorm van geheimhouding over begrotingen -- dat het ook niet allemaal van de rijksoverheid hoeft te komen. Volgens mij is dat ook niet uw bedoeling. Ik zeg: aan het eind van het jaar, maar dat heeft meer te maken met een inhoudelijke inschatting dat er nog dingen beoordeeld en uitgezocht moeten worden om een fatsoenlijk verhaal naar de Kamer te krijgen. Ik heb het dossier nog maar net in handen en ik wil het zorgvuldig in handen houden en het er niet uit laten vallen.

Mevrouw Thieme (PvdD): Goed, dat is redelijk. Ik snap het. Ik vind het terecht dat wordt bekeken of er een retributiesysteem kan worden opgezet voor het bedrijfsleven. Daarvoor vindt de staatssecretaris steun bij de Partij voor de Dieren. Ik vroeg mij af of die 40% nu echt een leidraad is, een streefwaarde, voor de staatssecretaris.

Staatssecretaris Dijksma: Ook dat is onderdeel van het onderzoek dat ik wil doen. Zoals ik al heb gezegd, heeft ZonMw een interessant voorstel gedaan. Daar hoort dat percentage bij. Ik ken de aanmoediging van uit de Kamer om die kant op te gaan. Die is mij niet vreemd. Ik moet echter wel zelf kunnen bezien of dit plan bijvoorbeeld past bij het behalen van zo'n percentage, of wij dat voor elkaar kunnen krijgen. Voordat ik mij ergens helemaal aan vastbind, wil ik de Kamer vragen om ruimte om dat te verkennen.

[...]

Staatssecretaris Dijksma: Mijn punt is nu juist dat wij nu eerst een plan moeten hebben. Ik geloof dat de Kamer dat met mij eens is. Dat moet er goed uitzien. Daar zal ook het een en ander voor moeten gebeuren. Ik heb daarnaast al gezegd dat er verschillende suggesties zijn gedaan, door eigenlijk alle leden. Die zullen wij allemaal beoordelen en bekijken. Er zijn wat mij betreft niet op voorhand al barrières of zaken die ik per se niet wil overwegen.

Mevrouw Thieme (PvdD): Wordt het vergunningenstelsel zodanig ingericht dat het moeilijker wordt om met proefdieren aan de slag te gaan?

Staatssecretaris Dijksma: Ik vind het lastig om die vraag nu te beantwoorden. Ik heb namelijk nog geen uitgewerkt voorstel. Wij zijn nu bezig met het wetsvoorstel. Vervolgens komt dit ook aan de orde. Wij zullen daarbij een aantal van de moties betrekken. Als je bijvoorbeeld beroep kunt instellen, wat nieuw is, wordt het wel lastiger. Mensen kunnen immers bezwaar maken. In die zin krijg je een andere vorm van maatschappelijke betrokkenheid bij dit hele vraagstuk.

[...]

De heer Klaver (GroenLinks): Ik dank de staatssecretaris ervoor dat zij dit wil doen. Ik vraag haar om niet alleen te kijken of die gegevens er al zijn of op welke wijze dat al gebeurt, maar ook naar de wijze waarop zij daar grip op kan krijgen. Ik vraag niet om de exacte correlatie aan te geven, maar ik zou wel een iets beter beeld willen krijgen van hoe het ervoor staat. Dat helpt ons namelijk als Kamer bij het controleren van het beleid van de staatssecretaris. Wij moeten kunnen zien of het beleid effectief is, of het werkt en of het geld dat ervoor wordt uitgegeven zinvol wordt besteed. Ik zou het fijn vinden als de staatsecretaris ook op dat punt nog toezegt dat als zij gaat bekijken wat er al bekend is, zij ook kijkt op welke manier extra gegevens in kaart kunnen worden gebracht. Ik hoor graag van haar op welke termijn zij ons daarover bericht.

Staatssecretaris Dijksma: Zou dat bij het plan van aanpak kunnen? Dan hebben wij ook het vergunningenstelsel meer in beeld. Wij gaan ook meer aan dataopslag doen. Dan hebben wij meer gegevens en dan kan ik deze vraag beter beantwoorden.

De voorzitter: Mevrouw Thieme, heel kort.

Mevrouw Thieme (PvdD): Als de staatssecretaris dat gaat doen, zou ik graag willen weten wat de rol van de biotechnologie is bij het toenemende aantal dierproeven dat wordt gedaan. Daar zit namelijk wel een directe relatie. Sinds genetische manipulatie wordt toegepast, zie je dat de voorraad van een aantal dieren toeneemt en dat het aantal dierproeven toeneemt. Daar zit een relatie waar ik heel graag wat meer over wil weten.

Staatssecretaris Dijksma: Dat begrijp ik. Ik probeer daar iets over te vinden.

[...]

Mevrouw Thieme vroeg naar een verplichte registratie van handelaren en fokkers, met name wat betreft apen. Er bestaat nu al een registratieverplichting voor handelaren en fokkers, uitgevoerd door de NVWA.

[...]

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik heb twee vragen. Begrijp ik nu goed dat de staatssecretaris inzet op genetische manipulatie van dieren om de voorraad dieren terug te brengen? Zij had het over transgene dieren en dat daar kennelijk muziek in zit. Dat lijkt mij niet wenselijk. De staatssecretaris zei in antwoord op mijn vraag of de motie over een verplichte registratie van commerciële proefdierfokkers en handelaren in proefdieren wordt uitgevoerd dat die registratie er is. Het probleem is nu juist dat zij, in tegenstelling tot publieke instellingen, niet verplicht zijn om aantallen dieren door te geven. Daardoor kunnen zij dus niet gecontroleerd worden en weet de Tweede Kamer niet hoeveel dieren er feitelijk worden gefokt en verhandeld. Daar ging de motie over. Wij willen graag dat dit wordt meegenomen en geregeld.

Staatssecretaris Dijksma: Om met het laatste beginnen: daar zal ik naar kijken in het kader van het wetsvoorstel. Dat heb ik eerder gezegd. Wat betreft het eerste, is het niet de bedoeling om zelf genetische manipulatie te stimuleren. Het ging om in voorraad gedode dieren. Er komen steeds meer dieren omdat men de goede proefdieren wil voor de proeven. Als je daar iets aan wilt doen, moet je ervoor zorgen dat er minder dieren gefokt hoeven te worden. Daarmee kun je het aantal in voorraad gedode dieren terugbrengen. Het gaat wat mij betreft niet om genetische manipulatie. Ik zie, met mevrouw Thieme, dat het aantal in voorraad gedode dieren explosief stijgt. Volgens mij delen wij de zorg daarover. Er zal iets moeten gebeuren. Ik vind dat je in de wetenschap -- er zijn immers wetenschappers die met deze dieren werken -- ook die discussie moet voeren. Daar zullen wij dus een internationale bijeenkomst over beleggen.

Tweede termijn:

Mevrouw Thieme (PvdD): Voorzitter. Er is gememoreerd dat dit het eerste debat is met de staatssecretaris van Economische Zaken over dierproeven. Dat geeft een heel andere dimensie. Mijn fractie heeft al eerder de zorg uitgesproken dat er weinig continuïteit leek te zitten in dit beleid binnen het ministerie van VWS. Wij hebben vandaag gehoord dat er een plan van aanpak gaat komen. Daar zijn wij blij mee.

Ik heb nog wel een zorgpunt, namelijk het aantal fte's dat de staatssecretaris beschikbaar heeft voor dierproevenbeleid op het ministerie. Is dat bekend? Een van de tekenen dat er niet heel veel voortgang in het beleid zit, is dat de implementatie van de nieuwe Europese richtlijn nog steeds geregeld moet worden terwijl die al in 2011 gerealiseerd had moeten zijn. Er was tot nu toe weinig menskracht beschikbaar bij het ministerie voor dit onderwerp. Ik wil daar heel graag wat meer over weten.

Beantwoording door de staatssecretaris van Economische Zaken:

Staatssecretaris Dijksma: Voorzitter. Ik begin met de Kamer te danken voor alle steun. Ik denk dat het goed is dat die Kamerbreed aanwezig is. Dat sterkt mij in de gedachte dat wij inderdaad voortgang moeten boeken. Tegen mevrouw Thieme en de heer Van Gerven zeg ik dat het ook om de kwaliteit gaat van de mensen die aan de slag gaan. Die is erg goed, kan ik vertellen. Dit jaar komt er heel wat op de Kamer af op dit terrein: wetgeving nog voor de zomer, een vergunningenstelsel en een plan van aanpak in december.