Bijdrage Thieme AO TTIP 7 okt 2015

Mevrouw Thieme (PvdD): Voorzitter. Stel je bent een Nederlandse boer en je hebt geïnvesteerd in een nieuwe stal, omdat legbatterijeieren sinds 2012 verboden zijn. Ook voldoe je aan de verplichting om de uitstoot van ammoniak te verminderen. Wat is het dan zuur als je vervolgens ziet dat Brussel de import van legbatterijeieren en trouwens ook plofkippenvlees mogelijk maakt via het associatieverdrag met de Oekraïne. Wat is het dan zuur voor dier en consument dat in reactie hierop een sterke lobby op gang komt om de regels die mensen, dieren en het milieu hier moeten beschermen, te verlagen om zo blijvend te kunnen concurreren. Het is dan ook geweldig nieuws dat over dit associatieverdrag, dit asociale verdrag, een referendum is afgedwongen.

Met uitzondering van de voorzitter van LTO en boerenpartij CDA zeggen vrijwel alle andere boerenorganisaties nee tegen de vrijhandelsverdragen TTIP en CETA. De onderhandelingen over CETA hebben ervoor gezorgd dat Brussel niet meer vasthoudt aan de beperking op de import van Canadese teerzandolie, de meest milieuonvriendelijke fossiele brandstof die er bestaat. We zien ook dat Brussel nu de onderhandelingen over TTIP in volle gang zijn het voorgenomen verbod op hormoonverstorende stoffen diep onderin een la heeft gelegd. De plannen zijn om dit voorstel na het afsluiten van TTIP eerst voor te leggen aan een raad van multinationals en technocraten om te bezien of zo'n verbod niet handelsbelemmerend is. Mogen we het straks wagen om de standaarden voor milieu, privacy en volksgezondheid te verhogen, dan kan Nederland dankzij CETA en TTIP door een Amerikaanse of Canadese investeerder voor een private rechtbank worden gedaagd met een miljoenen- of vaak een miljardenclaim.

Ook het nieuwe voorstel van de Europese Commissie waarin het omstreden private rechtssysteem ISDS Investment Court System (ICS) moet gaan heten, verandert daar helemaal niets aan. De grote bezwaren tegen dit soort schimmige geschillenbeslechting blijven kaarsrecht overeind staan: de toekenning van een ongekende macht aan buitenlandse investeerders en het buitenspel zetten van een democratisch tot stand gekomen regelgeving. Advocaten, arbiters en multinationals gaan ook onder ICS bepalen wat een land ter bescherming van haar volk mag regelen. Kan de minister bevestigen dat het vrijhandelsakkoord met Canada, CETA, dat al is ondertekend door de Europese Commissie, gewoon ISDS bevat en dat ook Amerikaanse bedrijven, waarvan ongeveer 80% een kantoor in Canada heeft, al voordat TTIP van kracht zal zijn gebruik kunnen maken van deze ISDS-clausule om Europese regels aan te vechten? Indien het de minister ernst is dat zij van ISDS af wil, kan zij niet anders dan afstand nemen van CETA, dat een jaar geleden in achterkamertjes tot stand kwam.

TTIP belooft meer, meer, meer voor minder. Dat is een illusie, een leugen en ongewenst. Verschillende studies over de gevolgen van TTIP, waaronder die voor de EU zelf, becijferen dat tussen de 680.000 en 1,3 miljoen mensen hun baan zullen verliezen, vooral binnen het mkb, nota bene de banenmotor van Europa. We hebben net meer dan 110.000 handtekeningen in ontvangst genomen van mensen die de regering en de Kamer oproepen om nee tegen TTIP te zeggen. In totaal zijn er in heel Europa al 3,2 miljoen handtekeningen verzameld. Wat is er nog meer nodig om de minister ervan te doordringen dat het de bevolking ernst is en dat de geheime onderhandelingen over een ondemocratisch verdrag gestopt moeten worden? Het volk is aan zet. In maart 2014 heeft mijn fractie als eerste gevraagd om een referendum. Alleen de SP en GroenLinks stemden voor. Ik wil de motie hierover graag opnieuw indienen. Ik hoorde van mijn collega van de SP dat hij initiatieven zal ontplooien en daar ben ik erg blij mee.

Aanstaande zaterdag wordt er tegen TTIP gedemonstreerd in Amsterdam. Ik hoop dat heel veel mensen komen. Ik zal erbij zijn. Onze democratie, onze rechten, onze gezondheid, ons dierenwelzijn en onze planeet zijn geen handelsbelemmering.

Interrupties bij andere partijen:

Mevrouw Thieme (PvdD): Bij iedereen die zich met TTIP bezighoudt, leeft de vraag of we er met het compromisvoorstel van de Europese Commissie over de private tribunalen op vooruitgaan? Wordt het transparanter en eerlijker en is er sprake van echte rechtspraak? Is de heer Vos met mij van mening dat dit niet het geval is, omdat multinationals nog steeds de een staat voor het arbitrage tribunaal -- ik gebruik twee woorden zodat beide heren blij zijn, ik ga liever anders om met dit soort semantische discussies -- kunnen dagen, omdat zij bijvoorbeeld eerder van ambtenaren hebben gehoord dat er geen verbod op teerzandolie komt en daarom een miljardenclaim indienen?

De heer Jan Vos (PvdA): Ik heb er geen bezwaar tegen als multinationals of internationaal opererende bedrijven bij een publiek gerechtshof, zoals dat nu wordt ingericht, hun recht willen halen. Dat lijkt mij heel goed.

Mevrouw Thieme (PvdD): Het zijn nog steeds arbiters uit de commerciële arbitrage-industrie. Het is nog steeds een tribunaal waar alleen buitenlandse investeerders een zaak tegen een staat kunnen beginnen. Er is dus sprake van rechtsongelijkheid, die door zo'n ICS in stand wordt gehouden. Hoe kan de PvdA voor een dergelijk ICS zijn, terwijl er alleen een semantische en geen werkelijke verandering plaatsvindt? Waarom zorgt zij er niet voor dat er in de rechtsstaat en met de rechters die we in Nederland kennen bescherming komt voor bedrijven en de Staat?

De heer Jan Vos (PvdA): Ik zie dat toch anders. Als een Nederlands bedrijf in de Verenigde Staten opereert en voor een of andere lokale rechtbank in Texas zijn recht moet halen, weet ik wel hoe het afloopt. Dan heb ik liever een publiek geschillenhof tussen landen dan dat een bedrijf moet aankloppen bij de lokale rechter. Het is goed dat we een publiek gerechtshof hebben en dat we het op deze manier tussen naties en internationaal opererende bedrijven regelen.

De private manier van geschillenbeslechting, de arbitrage, die we sinds 1959 hebben ingericht, is nu aan discussie onderhevig. Dat is niet toevallig. Sinds decennia heeft de liberalisering in het politieke discours de boventoon gevoerd. We dachten dat marktwerking de oplossing voor allerlei zaken was. We zien nu dat bedrijven als we zelfregulering toepassen of convenanten afsluiten eigenlijk helemaal niet zo netjes opereren als we graag willen. De marktwerking faalt vaak en heeft enorme negatieve effecten. Het is goed om in dit verband te constateren dat als een Duits bedrijf, zoals Volkswagen, niet alleen frauduleus maar ook crimineel handelt en bewust software in auto's bouwt die mensen zieker maakt en onze kinderen astma geeft en mensen voortijdig doet overlijden, we niet langer onze ogen kunnen sluiten en kunnen zeggen dat het goed komt als er meer vrijhandel is. We leven echt in een andere tijd. De politiek moet het primaat terugpakken en ervoor zorgen dat onze burgers beschermd zijn tegen de kwaadwillende mensen die in dit soort bedrijven helaas heel vaak de boventoon kunnen voeren. Het is een andere tijd dan 1959 en de jaren negentig. Ik zie grote politieke veranderingen. In allerlei internationale politieke partijen staan andersoortige politici op, bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Dat is niet toevallig. Burgers zijn het zat. We moeten het tijdperk van neoliberalisering achter ons laten. Politici hebben de taak om met hernieuwd vertrouwen wet- en regelgeving zodanig in te richten en toezicht toe te passen dat bedrijven niet wegkomen met dit soort trucs.

Mevrouw Thieme (PvdD): TTIP zorgt er juist voor dat multinationals alle ruimte krijgen om naar hun goeddunken te kunnen produceren. Regelgeving wordt opzijgezet als die hen niet past. Dat doet TTIP. Ik begrijp niet precies wat de heer Vos bepleit. Hij zegt dat hij voor burgers wil opkomen, maar hij stemt tegelijkertijd in met de plannen voor TTIP, dat de multinationals juist alle ruimte geeft. Ik vind dit een vreemd verhaal.

De heer Jan Vos (PvdA): Ik begon ermee te zeggen dat de PvdA keiharde garanties op een aantal punten wil, ik heb die genoemd en zal ze niet herhalen, alvorens wij overwegen in te stemmen met TTIP. Dat wij instemmen met TTIP als er sprake is van een gemengd verdrag is geen uitgemaakte zaak. Dat ik op heel veel punten, even afgezien van de transparantie, zij aan zij met de heer Van Dijk ben opgetrokken, bewijst dat we elkaar daarin kunnen vinden. Het is mooi dat dit effect sorteert. We leven in een parlementaire democratie en heel veel mensen en organisaties hebben bezwaar gemaakt, ook politici. Vervolgens is de minister aan de slag gegaan en zijn de eerste resultaten geboekt. Dit is nog niet genoeg, ik zie pas één vinkje in de vakjes staan die ik in mijn betoog heb aangegeven, maar het sorteert wel effect en laat zien dat onze parlementaire democratie werkt. We zullen met hernieuwd zelfvertrouwen die gestelde criteria moeten controleren.

Mevrouw Thieme (PvdD): Alle mythes rond TTIP zijn door allerlei onafhankelijk experts inmiddels ontkracht. Het zal niet zorgen voor meer werkgelegenheid of voor meer bescherming voor de voedselveiligheid, het milieu en het dierenwelzijn. Toch zegt de PvdA dat zij er alle vertrouwen in heeft, dat de trein mag doorrijden en dat er geen noodstop wordt ingebouwd. Waar komt het vertrouwen vandaan dat de minister er het beste van maakt waardoor de PvdA voorlopig geen nee zegt?

Beantwoording door de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking

Minister Ploumen: Voorzitter. Ik dank de leden van de commissie voor alle vragen en opmerkingen. Ik ga kort in op de algemenere notities over TTIP. Daarna zoom ik specifiek in op een paar onderwerpen zoals transparantie en investeringsbescherming en heb ik het zeker ook over CETA. Dan zijn er nog een aantal vragen gesteld over TPP, sectoren en het SER-advies. Daarna ga ik in op het NCC. Er staat een punt, maar ik begrijp dat het probleem vooral bij de apostrof zit.

(…)

Mevrouw Thieme (PvdD): De minister zegt dat de politiek benoemde rechters een reden zijn om ICS in te voeren. Hoe is het mogelijk dat zij dit zegt en we het systeem veranderen in een systeem met arbiters die totaal geen democratische legitimatie hebben en dat beter vinden dan de rechters in Amerika?

Minister Ploumen: Er waren een aantal redenen waarom het ISDS er ooit inzat en waarom we vinden dat er een vorm van investeringsbescherming in moet blijven. Een van die redenen was inderdaad dat er politieke benoemingen zijn. Mevrouw Thieme heeft gelijk dat we van het oude ISDS ook niet wisten op welke manier het in zijn werk ging. Daarom zijn die verbeteringen voorgesteld. Het kan dat mevrouw Thieme die verbeteringen niet ver genoeg vindt gaan. Daarover kunnen wij van mening verschillen. Juist de punten waarbij de Kamer aandrong op verandering, transparantie, de benoemingen, geen dubbele petten, dingen waar ik het helemaal mee eens ben, zijn allemaal geadresseerd. Nogmaals, mevrouw Thieme hoeft het niet met mij eens te zijn, maar met dit brede mechanisme dat breder over de wereld kan gaan gelden, zijn wij aan de bezwaren tegemoet gekomen.

De voorzitter: Gaat u verder met uw betoog.

Mevrouw Thieme (PvdD): Mijn interruptie was nog niet klaar.

De voorzitter: We hebben maar vijf minuutjes uitlooptijd, dus laat de minister voortgaan met de antwoorden en dan kijken we aan het eind of er nog vragen kunnen worden gesteld.

Minister Ploumen: Belanghebbenden hebben toegang tot deze nieuwe vorm van rechtsgang via een amicus curiae-brief en third party interventions. Amicus curiae betekent vriend van het hof. Dit bestaat overigens al: een derde partij kan schriftelijk commentaar aanleveren om het hof te helpen met de beoordeling van een claim. Dat is de letterlijke invulling. Bekende zaken waarin dit is gebeurd zijn Methanex versus USA en Glamis Gold versus USA. Ngo's en onderzoeksinstanties hebben daarin geparticipeerd en waren ook aanwezig bij de hoorzitting. Dat is echt een belangrijke verbetering. In Philip Morris versus Uruguay heeft de WHO zich als third party gemeld. Er is hier veel meer over te zeggen. In the interest of time zal ik dit in een brief melden. Dan kan de Kamer zich daar goed in verdiepen.

Gaan we de investeringsbeschermingsovereenkomsten (IBO's) herzien? Ja. Om mevrouw Thieme tegemoet te komen, noem ik zes punten die een verbetering zijn ten opzichte van het oude systeem. Rechters uit een vaste lijst worden toegewezen aan een zaak. Partijen mogen niet langer zelf hun arbiters kiezen. De benoeming van de rechters gebeurt door de staten, dus dit waarborgt de kwaliteit en de onafhankelijkheid.

(…)

De voorzitter: Ik dank de minister voor haar antwoorden. We hebben geen tijd meer voor een tweede termijn. De heer Van Dijk heeft behoefte aan een VAO. De volgende toezeggingen zijn gedaan:

- de minister zal bezien op welke manier zij de Kamer kan informeren over de concrete voordelen die oprichting van een arbitragehof rechtvaardigen. In die brief zal zij ook ingaan op de technische aspecten van ISDS.a

- de Kamer ontvangt een schriftelijke appreciatie van TPP en de mogelijke gevolgen voor TTIP.

- de minister geeft een appreciatie van de privacybescherming.

- de minister gaat in overleg met de minister van Veiligheid en Justitie om gehoord de opmerkingen van de heer Vos terug te komen met een ander standpunt.