Bijdrage Thieme AO Voed­sel­prijzen

Mevrouw Thieme (PvdD): Voorzitter. De vis wordt duur betaald, net als het graan, het vlees, de zuivel, de groente en het fruit. Eerste levensbehoeften worden onbetaalbaar omdat banken, pensioenfondsen en particuliere beleggers onder invloed van bonussen, Breitlings, Bentleys en Bollingers van geld hun eerste levensbehoefte gemaakt hebben ten laste van de allerarmsten. Een miljard mensen lijdt aan ernstig overgewicht en een miljard mensen gaat elke avond met honger naar bed en voelt elke verhoging van de voedselprijzen letterlijk als een steen op de maag. Waar is de onzichtbare hand van Adam Smith als je hem nodig hebt en je honger lijdt als gevolg van de westerse hebzucht? Rupsje Nooitgenoeg vreet de vruchtbare akkers in ontwikkelingslanden leeg. Wij eten sperziebonen uit Kenia en Egypte, terwijl de bevolking daar honger lijdt en in opstand komt. In Egypte begon de volksopstand met een hardwerkende vrouw -- die hebben ze daar ook, al heet ze geen Ingrid en is ze niet met Henk getrouwd -- die ondanks haar inspanningen geen eten meer kon kopen voor haar gezin. Er zijn dikke dossiers geschreven over de oorzaken van de stijgende voedselprijzen.

De verklaringen variëren van speculatie, misoogsten als gevolg van menselijke invloed, roofbouw op natuurlijke hulpbronnen tot verspilling van natuur, voedsel en landbouwgronden aan onnuttige doelstellingen. Kortom: het is het single-issuedenken van met name de westerse mens, dat de oorzaak vormt van de volledig uit de hand lopende hongerproblematiek op onze kleine planeet. De vergaande onbalans van overvloed hier en schaarste daar, is welbewust gecreëerd en wordt welbewust in stand gehouden. Het landbouwareaal op onze planeet staat voor 80% ten dienste van de vlees- en zuivelproductie, terwijl wij weten dat de productie van dierlijke eiwitten geen efficiënte wijze van produceren is. De helft van de wereldgraanoogst wordt letterlijk opgeslokt door de veehouderij, terwijl kinderen van honger sterven. Wij kijken in schaamte terug op ons koloniale tijdperk en slavernijverleden, maar wij zullen onder ogen moeten zien dat ons huidig investerings-, productie- en consumptiegedrag nog meer mensen treft dan ooit het geval was in het slavernijverleden. Wanneer ons investerings-, productie- en consumptiegedrag wordt overgenomen door mensen in andere delen van de wereld, zijn er volgens het World Wildlife Fund (WWF) vier aardbollen nodig om aan die vraag te voldoen.

Sinds 2005 stijgen de prijzen van basisvoedsel zoals rijst, mais en tarwe gestaag. Een van de oorzaken is de toenemende welvaart in China en India die een grotere vleesconsumptie tot gevolg heeft. Voor een kilo vlees is namelijk zeven kilo graan nodig als basisbestanddeel voor het veevoeder. Een grotere vraag naar vlees impliceert logischerwijs een sterk stijgende vraag naar graan. Een grotere vraag doet natuurlijk de prijzen stijgen. Het is te makkelijk om te kiezen voor de rol van het kleine Nederland in de grote boze wereld waarop wij toch maar weinig invloed hebben. Nederland is het meest veedichte land ter wereld en ook de grootste importeur van Braziliaanse soja. Gisteren is een nieuwe bosbouwwet in Brazilië aangenomen die een versnelde kap van het tropisch regenwoud mogelijk maakt. Wij moeten ons realiseren dat Nederland een zware verantwoordelijkheid draagt voor gebeurtenissen als deze omdat wij de slager en melkboer van Europa willen zijn. President Dilma Rousseff heeft aangegeven de bosbouwwet te willen blokkeren. Kan de staatssecretaris aangeven wat de Nederlandse regering wil en zal doen om haar te helpen bij het bestrijden van de misdaden tegen de Braziliaanse natuur en de lokale bevolking, die begaan worden voor onze veevoerindustrie?

Jean Ziegler noemde de productie van biobrandstoffen een misdaad tegen de menselijkheid. 1% van het landbouwareaal wordt ingezet voor biobrandstoffen. Als dat al een misdaad tegen de menselijkheid wordt genoemd, kan de regering dan aangeven of zij het met deze stelling eens is? Hoe duidt zij dan het gebruik van 80% van het wereldlandbouwareaal voor de vlees- en zuivelindustrie? Nederland moet zijn eigen verantwoordelijkheid nemen in het terugdringen van speculatie en verspilling. George Soros vergelijkt speculatie met het stiekem grootschalig hamsteren uit winstbejag van voedsel tijdens een hongersnood. Datzelfde geldt voor het omzetten van hoogwaardig voedsel in veevoeder. Nederland moet inzetten op de regionale teelt van duurzame, plantaardige eiwitten in plaats van op het voortzetten van de huidige roofbouw.

Het heeft geen zin om obligate praatjes met elkaar te delen en goede voornemens uit te spreken zonder radicale beleidswijziging. Ik mag door sommigen in deze Kamer gezien
worden als een roepende in de woestijn, maar dat is dan wel een oprukkende woestijn als gevolg van het gebrek aan daadkracht van de Nederlandse en Europese overheden om werkelijk iets te doen aan een transitie naar een duurzame voedselproductie. Wanneer wij niet kiezen voor een radicale koerswijziging, moeten wij de dood van hongerende kinderen, snelle klimaatverandering, politieke instabiliteit in Afrika en Azië, wassende vluchtelingenstromen, regenwoud dat als sneeuw voor de zon verdwijnt en een onverantwoord voorschot op de grondstofvoorwaarden, die eigenlijk toekomen aan toekomstige generaties, tot onze persoonlijke verantwoordelijkheid nemen. Dat is geen rentmeesterschap, zoals de architecten van deze roofbouw het graag noemen, maar het misdadig negeren van de noden van mens, dier, natuur en milieu.

[…]

De heer Van Bemmel (PVV): Voorzitter. Ik vervang vandaag mijn collega Gerbrands. De PVV maakt zich zorgen over de voedselprijzen. De prijzen in de vlees- en verssector zijn zorgwekkend. Boeren worden steeds vaker gedwongen om hun producten voor een te laag bedrag van de hand te doen. De macht van de supermarkten in dezen is enorm. Men moet kiezen uit afzetten tegen een te lage prijs of het voedsel weggooien. Boeren worden steeds vaker bedreigd door een faillissement of gedwongen om uit te breiden. Dit is een alarmerende situatie.

[…]

Mevrouw Thieme (PvdD): Wat is volgens de PVV een van de hoofdoorzaken dat een miljard mensen elke dag met honger naar bed gaat? Heeft Nederland daar een bepaalde rol in?

De heer Van Bemmel (PVV): Ik wil het eerst over de oplossing hebben. U maakt zich terecht zorgen over honger in de wereld. Ik heb uw collega laatst horen spreken over allerlei problemen die er zijn met ggo's. We hebben meer voedsel nodig en voedsel dat beter bestand is tegen allerlei ziektes. Tegelijkertijd valt de PvdD de producenten die grootschalig kunnen produceren continue aan. Eigenlijk schiet u in uw eigen voet door te zeggen dat boeren niets mogen. Gisteren pleitte uw collega voor enorme heffingen waardoor de boeren hun faillissement meteen kunnen aanvragen. Ik ben bang dat dit de voedselsituatie niet helpt.

Mevrouw Thieme (PvdD): U zou een slechte dokter zijn als u het over een medicijn hebt, terwijl u niet weet waar de pijn zit en wat het probleem is. Ik vraag nogmaals: wat is volgens de PVV de hoofdoorzaak van het feit dat een miljard mensen elke dag met honger naar bed gaan? Ik wil gewoon een simpel antwoord en het niet over uw oplossingen hebben. Ik wil weten welk probleem u hebt gedetecteerd op basis waarvan u tot een oplossing komt.

De heer Van Bemmel (PVV): Ik wil daar niet te lang over uitweiden. Het is een ernstig probleem. De grootste oorzaak is de bevolkingsproblematiek; er zijn erg veel mensen op deze wereld en veel mensen wonen in landen waar het politieke systeem waarschijnlijk niet helemaal goed werkt. De Nederlandse overheid kan daar wat van vinden, maar kan daar niet al te veel aan doen. Nederland kan er wel als belangrijk exportland voor zorgen dat er hoge kwaliteit voedsel op de markt komt die ter beschikking komt van die mensen. Grootschaligheid is belangrijk. Ik zeg: hoezee met de veehouderij en einde aan de sabotage.

Mevrouw Thieme (PvdD): De PVV onderschrijft klaarblijkelijk geen enkele hoofdoorzaak met betrekking tot speculatie en het feit dat de westerse maatschappij vruchtbare akkers in ontwikkelingslanden leegrooft. Het gevolg van deze grote hongersnood is echter dat er enorme migratiestromen met name vanuit Noord-Afrika naar ons land komen. Hoe gaat de PVV, die zo'n fel tegenstander is van immigratie, voorkomen dat wij klimaatvluchtelingen in Nederland krijgen?

De heer Van Bemmel (PVV): Dit gaat weer niet over mijn portefeuille. Ik zeg alleen dat de immigranten jonge, weldoorvoede mannen zijn, die op zoek zijn naar werk. Ze zijn vanuit Tunesië op vlucht voor de vrijheid. Dat heeft niets met honger te maken. Mensen die echt honger hebben, zie ik hier nauwelijks.

[…]

Mevrouw Wiegman-van Meppelen Scheppink (ChristenUnie): […] Er wordt verschrikkelijk veel voedsel verspild en weggegooid. Er kan winst worden behaald met efficiëntere opslag en vervoer. Volgens de FAO gooien wij in het westen ongeveer evenveel voedsel weg als er door de inefficiëntie verloren gaat. Als er meer voedsel moet komen, laten wij dan beginnen met minder te verspillen en beter te delen. Dit alles zou ons aan het denken moeten zetten. Het Rathenau Instituut roept daartoe op. Ik citeer: "De levensstijl en voedingsgewoonten van de Nederlander zullen hoe dan ook niet buiten schot blijven. Burgers zullen op die veranderingen voorbereid moeten worden." Wat gaat het kabinet met deze boodschap doen? Minister Schippers heeft gisteren in haar landelijke Nota Gezondheidsbeleid nog laten weten de beïnvloeding van levensstijl vooral betuttelend te vinden.

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik vroeg de staatssecretaris welke maatregelen hij gaat nemen om de levensstijl van de Nederlander met betrekking tot de voedselgewoontes te beïnvloeden. Wat vindt de ChristenUnie belangrijk? Welke maatregelen moeten worden genomen? Denkt zij ook aan het bewerkstelligen van gedragsverandering door het devervuiler-betaaltprincipe toe te passen en voedsel gedifferentieerd aan te bieden door btwdifferentiatie? Staat de ChristenUnie daarvoor open?

Mevrouw Wiegman-van Meppelen Scheppink (ChristenUnie): Zeker. Wij hebben de afgelopen jaren daarvoor regelmatig voorstellen gedaan. Je zou dat op allerlei terreinen kunnen doen. Ik vraag dit ook in relatie tot de gezondheidsbrief van minister Schippers. Het tegengaan van het probleem van overgewicht, de voedselprijzen, de voedseltekorten en de oneerlijke verdeling zijn allemaal thema's die met elkaar samenhangen en waar je samenhangend beleid op moet ontwikkelen. Ik vind het belangrijk dat het kabinet dit in samenhang oppakt. De staatssecretaris doet dat en zegt dat het gaat om een complex probleem. Combineer deze thema's. Er valt veel te doen met btw, maar ook met de actie van eerlijke supermarkten en met onze motie die ervoor zorgt dat kosten goed verwerkt zijn zodat een eerlijke prijs voor een eerlijk product een principe is dat geldt voor onze Nederlandse boer.

[…]

Staatssecretaris Bleker: Voorzitter. De schadelijke gevolgen van extreme prijsschommelingen zijn voldoende besproken en staan in vele rapporten. Was het maar zo dat er een heldere beïnvloedbare oorzaak is die de prijsschommelingen voor een groot deel verklaart. Die is er niet. Voor een deel is dat inherent aan het soort product. Bij een toenemende vraag is het niet mogelijk om toenemende productie te leveren omdat het product seizoensgebonden is. Er zijn kenmerken van een product, zoals de prijselasticiteit, de productieomstandigheden en extreme weersomstandigheden, die altijd met zich meebrengen dat een product met prijsschommelingen van doen heeft. Dat is niet nieuw, maar wij zien dat de prijsschommelingen in een aantal gevallen de afgelopen jaren extremere vormen zijn gaan aannemen. Dat kan schadelijke gevolgen hebben voor kwetsbare landen zoals ontwikkelingslanden, maar eigenlijk voor alle landen waar mensen een groot deel van hun inkomen moeten besteden aan voedsel. In Nederland besteden wij 7% à 10% aan het voedselpakket, maar er zijn ook landen waar 50% van het inkomen wordt besteed aan voedsel. Een prijsstijging hakt er dan veel meer in. Die problematiek is helder.

Mevrouw Thieme (PvdD): De staatssecretaris heeft het over de toenemende vraag naar voedsel. Ik wil graag een specificatie. Bedoelt hij daarmee ook de toename van de vleesconsumptie en de vraag naar vlees? Zo ja, hoe is het dan mogelijk dat het kabinet aan de ene kant miljoenen investeert om de vraag naar vlees in de westerse landen te verminderen door het ontwikkelen van alternatieven voor vlees- en zuivelproducten en aan de andere kant prinses Máxima en prins Willem-Alexander naar Vietnam en China stuurt om daar de Vietnamese bevolking te stimuleren om vlees en zuivel te consumeren? De zorg die de staatssecretaris heeft over de toenemende vraag en een mogelijk antwoord is tegenstrijdig met het beleid van Nederland.

Staatssecretaris Bleker: Een kleine correctie: de regering stuurt geen leden van het Koninklijk Huis naar Vietnam of een ander land. De regering vergezelt leden van het Koninklijk Huis naar bijvoorbeeld Vietnam. Het is waar dat de welvaart in Vietnam toeneemt en dat er een fors toenemende vraag is naar hoogwaardige zuivel- en vleesproducten. Je kunt er wel een campagne in Nederland tegenaan gooien, maar dat zal niet helpen. Het is nu al zo dat een Vietnamees evenveel varkensvlees consumeert als een Nederlander. Met de stijging van de welvaart neemt dat alleen maar toe. In andere landen is dat ook het geval.

Er is geen onevenwichtigheid of inconsistentie in het Nederlandse beleid. Wij gaan niet naar Vietnam om mensen te stimuleren om meer vlees te eten of meer zuivel te consumeren, maar om zuivel- en vleesproductie op een zo duurzaam mogelijke manier in te richten. Bedrijven geven hierover advies aan lokale mensen. Dat wij kippen en voer naar Afghanistan sturen, klopt ook niet. Er staat bijvoorbeeld in Vietnam een schitterende veevoerfabriek die gerund wordt door Vietnamezen, met Vietnamese producten en een Vietnamese distributie. Rond de fabriek is een compleet dorp gebouwd voor de mensen die er werken. Het voer gaat naar Vietnamese varkens en kippen. Zo voorzien mensen zich van vlees en andere behoeften. Dat is niet omdat wij hen daartoe bewegen, maar omdat onze bedrijven daar investeren en dat op een zo duurzaam mogelijke manier doen samen met Vietnamezen.

Mevrouw Thieme (PvdD): Wij vragen niet om een campagne om Vietnamezen geen vlees te laten consumeren. Ik begrijp dat de staatssecretaris dat niet doet. Deze regering zorgt er wel voor dat Nederlands kalfs- en varkensvlees daar wordt geconsumeerd. De VanDrie Group, een Nederlands bedrijf, gaat met minister Verhagen mee om dat te doen. De staatssecretaris wil het publiek en de Kamer laten geloven dat zo'n VanDrie Group dat doet omdat men zo begaan is met het klimaat en altruïstische motieven heeft. Het is gewoon een handelsmissie, terwijl wij moeten concluderen dat wij simpelweg niet zoveel moeten consumeren omdat wij dan vier aardbollen nodig hebben. Hoe kan het dat wij aan de ene kant proberen mensen in Nederland te bewegen om minder vlees te eten en aan de andere kant onze bio-industriesystemen en onze manier van consumeren exporteren naar landen als Vietnam en China?

Staatssecretaris Bleker: Er is geen ondernemer die meedoet aan een missie als er geen vraag is naar een product in dat land of als er geen mogelijkheid tot investeren is. Het kost een ondernemer een week, hij is bij zijn bedrijf vandaan en het kost een hoop geld. Een ondernemer doet het alleen als hij denkt dat er vraag is en mogelijkheden zijn om te investeren. Het is geen kwestie van het promoten van kalfsvlees. Er is behoefte aan dat type product. Dat kunnen wij leveren -- daar ben ik trots op -- en wij doen het ook nog op een duurzame manier volgens hoge Europese standaarden van dierenwelzijn. Daar is helemaal niets mis mee.

[…]

Over de Europese teelt van eiwitten zijn wij in discussie in Brussel. Wij zijn geen voorstander van het opnieuw instellen van productiesteun, maar er wordt over gediscussieerd. Een van de mogelijke oorzaken van de extreme prijsschommelingen kan zijn dat de voorraden relatief klein zijn. De voorstellen van de heer Le Maire zijn erop gericht om transparant te maken wat de voorraden zijn, waar ze zitten en hoe ze aan het wenden zijn. Het is van belang dat er crisisvoorraden zijn. Als er ernstige productiedaling is, kunnen de landen die het hardst worden getroffen, bijvoorbeeld de ontwikkelingslanden, hulp krijgen. Wij zetten in op de verduurzaming van rondstofketens, daarover hebben wij afspraken met diverse producenten. De marktpartijen worden via ronde tafels aangesproken op gecertificeerde duurzame soja enz. enz. Een van de criteria is: geen soja uit gebieden waar recent bos is gekapt.

Mevrouw Thieme (PvdD): Ter verduidelijking: er is een nieuwe bosbouwwet in Brazilië aangenomen waardoor versnelde kap van het regenwoud mogelijk wordt gemaakt. De president van Brazilië vindt dat vreselijk en wil dat tegenhouden. Kan Nederland in ieder geval adhesie betuigen en de president steunen in de opvatting dat zo'n bosbouwwet absoluut misdadig is en niet moet worden uitgevoerd of worden ondertekend door de president?

Staatssecretaris Bleker: Ik wil dit goed uitgezocht hebben en dan krijgt u een schriftelijk antwoord.

[…]

Mevrouw Thieme (PvdD): Voorzitter. De staatssecretaris erkent aan de ene kant de urgentie van het voedselprijzenprobleem en ziet dat mensen daardoor niet aan voedsel kunnen komen door allerlei oorzaken. Aan de andere kant maakt hij geen daadwerkelijke keuze om wat aan die oorzaken te doen en daar beleid op in te zetten. Speculatie is mogelijk een factor van betekenis, maar het kabinet neemt geen maatregelen om die tegen te gaan. Het kabinet zegt dat de voedselconsumptie toeneemt wegens een groeiende bevolking en een toenemende welvaart met name in China en India. Het geeft toe dat de vleesconsumptie een dramatisch effect heeft op onze aarde en ons grondstofgebruik en dat er te weinig grondstof is om al die mensen te voeden met dierlijke eiwitten. Het is kabinetsbeleid dat er gezocht wordt naar alternatieven. Tegelijkertijd gaan wij, ondanks dat de staatssecretaris zegt dat men zelf zijn voedselproductie moet doen, naar andere landen als dominee en handelsman tegelijk om te vertellen dat ze de Nederlandse systemen moeten gebruiken en het liefst de Nederlandse producten moeten afnemen. Dat is tegenstrijdig en heeft niets te maken met ontwikkelingssamenwerking, maar met de handelsgeest van Nederland. Men denkt: eerst geld verdienen en dan de planeet redden. Ik vind dat penny wise, planet foolish.

[…]

De voorzitter: Mevrouw Thieme heeft een VAO aangevraagd. Wij geleiden dat door naar de griffie, met als eerste spreker het lid Thieme. Ik heb de volgende toezeggingen genoteerd:
- De staatssecretaris zegt toe dat hij de Kamer in september 2011 een brief stuurt inzake pensioenfondsen en of er aanleiding bestaat om in het licht van speculatie contact met die fondsen op te nemen.
- De staatssecretaris zegt toe de Kamer in september/oktober 2011 een brief te sturen over de mededinging.
- De Kamer ontvangt binnenkort van de staatssecretaris een reactie op het SER-rapport.
- De staatssecretaris zegt toe dat de Kamer schriftelijk wordt geïnformeerd over de
mogelijkheid om de Braziliaanse president adhesie te betuigen in haar kritiek op de
Braziliaanse bosbouwwet.
- De staatssecretaris zegt toe de Kamer te informeren over de berichten uit de EU om
gentech soja te gebruiken als biobrandstof.
- De Kamer ontvangt in september een brief over de bijmenging van biobrandstoffen.
- De Kamer wordt geïnformeerd over de voor dit ontwerp relevante aangenomen moties.