Bijdrage Thieme debat over het eind­verslag van de infor­ma­teurs

Bekijk de bijdrage via debatgemist.nl

Voorzitter. Allereerst de complimenten van mijn fractie over het tempo waarin de beide informateurs het kabinet in elkaar gespijkerd hebben. Je kunt van vegetariërs veel zeggen, maar niet dat ze traag werken. Maar, voorzitter, snelheid is zeker niet het enige criterium dat beoordeling verdient. Verschillende betrokkenen bij het formatieproces meenden de verkiezingsuitslag zo te moeten duiden, dat de kiezer de heren Rutte en Samsom samen in één regering zou willen zien. Voorzitter, om even bij dat punt van die snelheid te blijven, al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel. Samsom en Rutte hebben alles gedaan om de uitgangspunten van de ander als een ramp voor het land te omschrijven. Geen van de 2.504.948 kiezers die op de VVD stemden beoogde dus daarmee tot uitdrukking te brengen dat er geregeerd zou moeten worden met de PvdA. En geen van de 2.340.750 PvdA stemmers wilde daarmee het kabinet Rutte-2 mogelijk maken. En de kiezers op de overige partijen wilden ook geen Rutte 2, anders zou er wel sprake zijn van een zeer wonderlijke wijze van strategisch stemmen. We mogen dus vaststellen dat er niet één kiezer was die op 12 september tot uitdrukking heeft gebracht dat een kabinet Rutte 2 in de nu gepresenteerde samenstelling zijn eerste voorkeur had. Het is een synergie van water en vuur, die nu dan toch als de magie van koude kernfusie gepresenteerd wordt. Ik wil graag weten van de informateurs tot op welke hoogte zij voor zichzelf een rol zagen weggelegd om te waken voor de houdbaarheid van de te smeden coalities. Want elkaar iets gunnen is natuurlijk niet hetzelfde als een gezamenlijke visie die meer garanties biedt voor stabiliteit.

Voorzitter, ‘We onderhandelen met planeet aarde. En dat is een keiharde tante, die praat niet terug, die warmt op’. Dat was Diederik Samsom in 2008. In zijn pleidooi ‘De opkomst van het ‘Dikke ik’’, pleitte Samsom voor een geheel andere koers: Laat de PvdA een echt alternatief verhaal gaan uitdragen, een verhaal waarin bescheidenheid en solidariteit centraal staan en technologische expansie en marktdynamiek een toontje lager zingen. Helaas is van dat bewustzijn in dit onderhandelingsresultaat weinig terug te vinden. Het had gekund in Samsom1 -dat nu definitief verkeken is-, niet in Rutte2.

Voorzitter, er wordt een sfeer gecreëerd dat het een geweldige prestatie is om de politieke verschillen tussen de VVD en de PvdA te overbruggen. Knap, voorzitter, maar heeft de wereld dat nodig, heeft Nederland dat nodig? En waarom juist de grootste verschillen uit het politieke spectrum overbruggen in plaats van op zoek te gaan naar partijen die meer ideologische overeenstemming hebben? Had het niet meer voor de hand gelegen eerst een meerderheid te zoeken in de kring van geestverwanten van de heer Rutte? En wanneer dat niet mocht lukken, in de kring van geestverwanten van de heer Samsom. En pas wanneer dat niet mocht lukken te proberen de grootst mogelijke politieke kloof in het Nederlandse politieke bestel te overbruggen?

Voorzitter, de drift om te mogen regeren lijkt belangrijker dan de inhoud. De poppetjes waren zeer kort na de verkiezingen al bekend en daar is vervolgens een regeerakkoord bij gezocht. Dat weten we na Pauw en Witteman van afgelopen maandag, waarin de toekomst ons allen leek toe te lachen bij monde van de heren Rutte en Samsom. De wittebroodsweken waarin beide partners nauwelijks oog lijken te hebben voor de noden van anderen en de toekomst van ons land. Regeren is kennelijk geen vooruitzien, maar liefde die zich blind lijkt te staren op het mogelijk maken van het onmogelijke. Als er dan geen close harmony gezongen kan worden, dan maar een canon. Waarin het ene moment de heer Rutte een ode mag brengen aan wat Samsom het rechtse rotbeleid noemt, en in een volgende strofe, Samsom mag jubelen over wat Rutte een ramp voor het land noemde. Een volstrekt nieuw experiment, waarvan de geringe kans van welslagen veel en vaak moet worden weggelachen. Met triviale details zoals het favoriete Indische eethuisje waar de heren elkaar hebben leren kennen. De nieuwe Bistroquet, maar dan Indisch. We hebben meer gehoord over wat Samsom en Rutte hebben gegeten gedurende de onderhandelingen, dan wat ze aan het wereldvoedselprobleem gaan doen of de noodzakelijke verandering in het consumptiepatroon van het westen.

Voorzitter, het is toch onbegrijpelijk dat we al jaren horen dat Europa bepalend zal worden voor de toekomst van ons land, onze hypotheek, onze baan, ons spaargeld, ons pensioen, ons onderwijs, ons milieu, onze natuur, maar dat Europa in het voorliggende regeerakkoord slechts één karige pagina 13 beslaat. Niets over de immense gevolgen voor de Nederlandse begroting, wanneer er opnieuw steun aan de Grieken, de Cyprioten of andere lidstaten gegeven moet worden. Mijn vraag aan de informateurs is, is dat aspect vergeten of bewust weggelaten of weggelachen? Graag hun reactie daarop. Bij steeds meer kiezers ontstaat de indruk van lokale rookgordijnen waarachter de trein van Europese eenwording doordendert. Tijdens de verkiezingscampagne is het thema van de Europese eenwording en de Europese crisis nauwelijks aan bod gekomen, zorgvuldig buiten de discussie gehouden zelfs, en het regeerakkoord dat voorligt lijkt hetzelfde uitgangspunt te hebben, ondanks de immense gevolgen van de ophanden zijnde Europese keuzes. Dat vraagt om een duidelijke toelichting en die heeft mijn fractie tot dusverre gemist. Daarover volgende week meer, voorzitter. Bij Pauw en Witteman werd bekend dat informateur Bos thuis een kwartet heeft gefabriceerd met onderwerpen die interessant zouden kunnen zijn voor de beoogde coalitiepartijen. In het kader van ‘iedereen wat gunnen’. Voorzitter, dat spel verdient hier nadere toelichting. Wat stond er op de kaartjes? Welke kaartjes zijn weggegooid? Stond er op 1 van de kaartjes een milieuminister? Of een minister van duurzaam voedsel? Welke kaartjes zijn zoekgeraakt of op de stapel van niet relevant of geen prioriteit terecht gekomen? En om welke reden? Graag een nader inkijkje van de informateur Bos.

Voorzitter, naast de kritiek die mijn fractie heeft op het fragmentarische akkoord dat op tal van punten de synergie van water en vuur ademt, wil ik graag een groot compliment maken aan alle betrokkenen voor het verbod op wilde dieren in circussen en de strengere straffen die komen voor dierenbeulen. Het is de derde maal sinds 2006 dat er überhaupt over dierenwelzijn gesproken wordt in een regeerakkoord en het getuigt absoluut van moed bij de opstellers om de smalende reacties van de mensen die niets met het welzijn van dieren hebben, om die te weerstaan. Een groot compliment is hier op zijn plaats.

Voorzitter, op een andere thema dat dieren zeer raakt, de veehouderij, geeft het regeerakkoord aan dat de uitkomsten van de commissie Van Doorn als vertrekpunt zullen worden gekozen. Daan van Doorn zei bij de presentatie: “Willen wij internationaal een bijdrage leveren aan de wereldvoedselproblematiek en in 2050 meehelpen meer dan 9 miljard mensen te voeden en we doen dat traditioneel op de wijze waarop we dat vandaag de dag doen, dan hebben we vier aardes nodig, en de opdracht is om het met een halve aarde te doen”.
Voorzitter, zulke ambities zijn niet te realiseren met een intensivering van de veehouderij, maar met de paradigmaverandering in de richting van meer plantaardig voedsel. Voor veel mensen is dat nog een brug te ver, maar van twee informateurs die tenminste driemaal daags die keuze al in hun persoonlijk leven gemaakt hebben, zou ik toch graag een nadere duiding horen van het overnemen van de uitgangspunten van de Commissie Van Doorn.

Voorzitter, we maken ons zorgen over de slappe ambities met betrekking tot natuur. Sterker nog, het Groene Hart wordt opgeofferd. Nog maar heel kort geleden was de PvdA nog een fel tegenstander van de Blankenburgtunnel. Bij elke actie tegen de Blankenburgtunnel was de PvdA een trouwe gast. Hard werd er mee geprotesteerd met de tegenstanders: Blankenburgtunnel NEE! Op de website van hun lokale afdeling Maassluis staat zelfs: “De aanleg van de Blankenburgtunnel is voor de PvdA onbespreekbaar.” Voorzitter, de aantasting van natuur, recreatie en leefbaarheid door deze weg was voor de PvdA onacceptabel. Maar de zucht naar regeren is blijkbaar groot, erg groot, en een bulldozer vernietigt in korte tijd de idealen alsof ze nooit hebben bestaan. De Blankenburgtunnel zal worden aangelegd en de kiezers staan in de kou. Zo lijkt het ook met de verbreding van de Ring Utrecht bij Amelisweerd te gaan.

Tenslotte voorzitter. Evenals bij een vorige ronde moet ontwikkelingssamenwerking procentueel het meeste inleveren. Waar is het einde? Raakt de nood van mensen ver weg, ons nog? Of is de vraag alleen: Hoe komt Nederland de winter door? De titel van het regeerakkoord dekt niet de lading voor ontwikkelingssamenwerking: de brug lijkt opgehaald te worden en de verbinding met de minder bedeelden verbroken. De bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking overtreffen de plannen die VVD, CDA en PVV dit voorjaar hadden verre. En de bezuiniging betreft niet 1 miljard die hardop gezegd wordt, maar tot 2 miljard, omdat de internationale milieuafspraken nu expliciet zijn ondergebracht bij ontwikkelingssamenwerking. Terwijl bij stevige internationale ambities een stevig budget hoort. Dat stevig en effectief besteed wordt. Of je dat nu doet vanuit internationale solidariteit of vanuit ‘welbegrepen eigenbelang’. De uitdagingen op internationaal niveau zijn enorm.

Nederland heeft jarenlang een voortrekkersrol gespeeld, maar legt die rol nu duidelijk neer. Zweden, Noorwegen, het Verenigd koninkrijk doen allemaal veel meer dan wij en dat geldt ook Ierland en Finland. Hoe is die keuze gemaakt, vraag ik aan de informateurs? Waarom moesten juist de allerzwaksten het ontgelden in dit regeerakkoord?

Voorzitter, Sheila Sitalsing schreef vanochtend in de Volkskrant: “het wordt spannend hoelang Rutte en Samsom het fijne gevoel kunnen vasthouden. Ervaring met het Kunduzakkoord leert dat het opbouwen van volkswoede na een aanvankelijke huppelstemming niet zo vreselijk lang nodig heeft. Een week ongeveer”. Volgende week praten we verder, voorzitter! Voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie!

Interrupties:

De heer Mark Rutte (VVD): Bij de beëdiging is een aantal aspecten aan de orde. De artikelen 43 en 46 van de Grondwet zien op de benoeming en het ontslag van ministers en staatssecretarissen. In artikel 49 wordt geregeld dat de beëdiging ten overstaan van de Koningin dient plaats te vinden. Tijdens de beëdiging is sprake van een belangrijk en waardig moment, waarop bewindslieden ten overstaan van de monarch, onze koningin, in een eed of belofte zweren of beloven trouw te zijn aan de Grondwet en een getrouwe invulling te geven aan hun ambt. Daarbij zullen belangrijke aspecten aan de orde komen: zij zeggen te zullen handelen in overeenkomst met de normen die voor de vervulling van hun ambt gelden en hun werk goed te zullen doen. Bovendien zullen op dat moment de ministers en staatssecretarissen, maar vooral de ministers en in het bijzonder de minister-president, collectief de ministeriële verantwoordelijk nemen voor de Koningin, voor het staatshoofd, in de komende jaren. Dat is dan misschien nog niet formeel, maar wel de facto het geval. Dat is één kant van de zaak: het belang van het bewaken van dat belangrijke en waardige moment.

Aan de andere kant heeft de Kamer in een motie het verzoek neergelegd om over te gaan tot een openbare beëdiging. Ik wil de Kamer vragen mij het vertrouwen te geven dat ik er alles aan zal doen om de balans te vinden tussen die twee uitgangspunten: het waardige en bijzondere moment enerzijds en de wens van de Tweede Kamer anderzijds. Ik spreek hier uit dat ik uiteraard na de formatie bij de regeringsverklaring als minister-president verantwoording zal afleggen over de wijze waarop ik de balans tussen die twee zaken heb aangebracht.

Mevrouw Thieme (PvdD): Wat is er onwaardig aan een openbare beëdiging?

De heer Mark Rutte (VVD): Ik heb niet gezegd dat daar iets onwaardigs aan is. Ik heb iets gezegd over de waardigheid van het moment. Ik zeg daarmee niet dat een openbare beëdiging onwaardig is. Ik zeg alleen dat een balans gezocht moet worden tussen dat bijzondere moment en de wens van de Kamer en ik vraag de Kamer mij het vertrouwen te geven dat ik dat zal doen.

Mevrouw Thieme (PvdD): Welke onderdelen van het bijzondere moment zullen sneuvelen bij een openbare beëdiging?

De heer Mark Rutte (VVD): Ik beperk me echt tot mijn vorige zinnen. Mocht de Kamer er inderdaad toe besluiten mij tot formateur te benoemen -- het moet nog blijken of dat ook gebeurt, maar het voorstel daartoe is gedaan en daarom stel ik het nu maar meteen aan de orde -- dan vraag ik de Kamer mij het vertrouwen te geven dat ik de balans zal zoeken tussen deze twee belangrijke uitgangspunten.

Mevrouw Thieme (PvdD): De heer Rutte kan absoluut geen vertrouwen vragen van de Kamer als hij niet kan zeggen welke onderdelen van een besloten beëdiging zullen sneuvelen als een openbare beëdiging plaatsvindt.

De heer Mark Rutte (VVD): Ik wijs mevrouw Thieme op het staatsrecht: uiteindelijk zijn het staatshoofd en de minister-president -- in dit geval het staatshoofd en de formateur -- het altijd eens. Het is dus onmogelijk om hier in een openbaar debat te speculeren over het antwoord op de vraag hoe precies naar die balans zal worden gezocht. Daar vraag ik staatsrechtelijk begrip voor. Ik zeg dat ik die balans zal zoeken en dat ik daarover achteraf als minister-president verantwoording zal afleggen.

[...]

De heer Samsom (PvdA): Op het gebied van energie gaan ambitie en zekerheid hand in hand. Dit akkoord toont ambitie met een doelstelling van 16% duurzame energie in 2020 en een langetermijndoel van 100% duurzame energie in 2050. Wij willen zekerheid bieden, eindelijk, aan bedrijven, investeerders en particulieren. Daarom zoeken we naar een breed draagvlak, in de Kamer en daarbuiten, om zo uiteindelijk dat langjarige, betrouwbare energiebeleid te realiseren dat zo hard nodig is.

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik wil van de heer Samsom weten waarom er geen klimaatdoelstellingen in het regeerakkoord staan.

De heer Samsom (PvdA): Omdat wij die al hebben.

Mevrouw Thieme (PvdD): Welke zijn dat dan?

De heer Samsom (PvdA): Dat zijn 20% CO2-reductie in 2020, uiteindelijk oplopend naar bijna 100% in 2050. Die doelstelling staat er wel in: 100% duurzame energie in 2050.

Mevrouw Thieme (PvdD): Mijnheer Samsom verschuilt zich achter internationale afspraken. In het kabinet-Balkenende IV, waar de PvdA ook in zat, werden expliciet ook Nederlandse klimaatdoelstellingen gehanteerd. Die staan er nu niet in. Ik lees in diverse interviews met de heer Samsom dat er absoluut geen sprake kan zijn van koehandel op het vlak van het klimaat. Nu heeft de heer Samsom in dit regeerakkoord geen klimaatdoelstellingen voor elkaar gekregen. De energievoorziening moet duurzaam zijn. De doelstelling was 14%. De heer Samsom wilde die 20% laten zijn, maar het is 16% geworden. Ik vraag mij dan af hoe de onderhandelingen eigenlijk zijn gegaan. Dat is toch gewoon pure koehandel geweest?

De heer Samsom (PvdA): Nee. De duurzame energiehoeveelheid in Nederland is op dit moment een schamele 4%. De doelstelling die wij wilden halen, maar niet gingen halen met de huidige budgetten, is 12%. De VVD -- dat vond ik moedig -- had 14% in haar verkiezingsprogramma opgeschreven. De PvdA 18%. Wij zijn uiteindelijk op 16% uitgekomen. Dat is een ambitieuze doelstelling die Nederland nog nooit heeft gezien. De klimaatdoelstellingen staan daarmee ook. Want uiteindelijk gaat het niet om de vraag welk getalletje je realiseert, maar om de vraag hoe je dat doet. Duurzame energie is dan de beste drager. Dat weet mevrouw Thieme, misschien nog wel beter dan ik. Daarom investeren we zo veel in 2020 en daarna in 2050.

Mevrouw Thieme (PvdD): De heer Samsom laat duidelijk blijken dat hier sprake is geweest van koehandel, gelet op de hoeveelheid mogelijke percentages die over en weer de revue zijn gepasseerd. Ik wil graag van de informateurs weten hoe dat is gegaan met de klimaatdoelstellingen en de energievoorziening op duurzaam niveau. Stonden die op de kaartjes van informateur Bos, waarover wij tijdens Pauw & Witteman hoorden? Wat is er met die kaartjes gebeurd? In hoeverre was dit voor de PvdA nou een keihard onderhandelingsonderwerp?

De heer Samsom (PvdA): Dat is een vraag waar mevrouw Thieme straks antwoord op krijgt van de informateur.

Beantwoording door de informateurs:

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik heb een vraag over de stabiliteit van dit mogelijke kabinet. Tijdens dit debat is duidelijk geworden welke partij de ander wat gunde, maar dat is natuurlijk iets anders dan het uitdragen van een gezamenlijke visie. De Kamer heeft laten weten dat zij zo'n visie mist. Hoe kijkt de informateur daartegenaan?

De heer Kamp: Het is moeilijk om iedere keer namens mijn mede-oud-informateur te spreken, maar ik heb sterk de indruk dat wat ik nu zeg, voor ons gezamenlijk geldt. Wij denken dat de twee fracties er echt in geslaagd zijn om niet alleen dit aan de een te gunnen en dat aan de ander, maar ook de verschillende belangrijke onderwerpen goed met elkaar door te spreken en te bekijken of er goed afgewogen, gezamenlijke conclusies konden worden getrokken. Dat zijn geen conclusies waar de een zich gelukkig en de ander zich ongelukkig bij voelt. Het zijn conclusies waarin ze zich allebei in zekere mate kunnen herkennen, en waarvan ze de bereidheid hebben om te zeggen: deze verschillende onderdelen kunnen gezamenlijk werken voor het geheel, daar staan wij gezamenlijk voor en wij gaan al die onderdelen verdedigen. Dat heb ik geproefd bij de onderhandelaars en ik heb daar een bijzonder positieve indruk van gekregen.

Mevrouw Thieme (PvdD): De Kamer heeft duidelijk gemaakt dat zij een gemeenschappelijke visie mist. Zij ziet wel duidelijk waar de ene partij genoegen mee neemt en waar de andere partij genoegen mee neemt, maar niet waar de twee partijen met Nederland naartoe willen en wat hun maatschappijvisie is. Zou het niet goed zijn om de beoogde formateur het advies te geven om nog voor de regeringsverklaring te komen met een duidelijke gemeenschappelijke visie, zodat de Kamer zich daarover kan buigen?

De heer Kamp: Er komt een debat over de regeringsverklaring. De dan aangetreden premier zal daarin namens het kabinet het woord voeren. Hij kan dat natuurlijk veel beter dan ik. Bovendien zijn collega Bos en ik niet in de positie om dit soort bespiegelingen te houden. In het regeerakkoord is echter te lezen dat men de overtuiging heeft dat het op orde brengen van de financiën voor de hele samenleving belangrijk is. Om dat voor elkaar te krijgen, moet er eerlijk gedeeld worden en moet het verdienvermogen van onze economie worden versterkt, zodat we de goede positie van Nederland in de wereld, met een sterke economie, een sterke export en een lage werkloosheid, kunnen vasthouden. Dit uitgangspunt is vervolgens heel consequent in het regeerakkoord uitgewerkt, dus de opvatting van mevrouw Thieme dat daar geen visie uit zou spreken, wordt niet door de feiten onderschreven.

Mevrouw Thieme (PvdD): Ik verwacht ook niet dat de informateurs aangeven wat de gemeenschappelijke visie is. Ik hoor alleen wat flarden van conclusies, maar dat zijn alleen maar deelconclusies. Het gebrek aan een gemeenschappelijke visie wordt nog steeds gevoeld, in ieder geval door mijn fractie. Juist omdat de informateur net heeft gezegd dat het van groot belang is om samen te werken met andere partijen in de Kamer en er vanuit de Kamer toch duidelijk wordt gemaakt dat wij die visie missen, zou het goed zijn als de Kamer hier wat meer informatie over krijgt voordat er een begin gemaakt wordt met de regeringsverklaring. Dat is nodig om af te kunnen wegen in hoeverre dit een stabiel en meewerkend kabinet gaat worden.

De heer Kamp: Het is in de eerste plaats het regeerakkoord zelf dat die overtuiging zou kunnen brengen bij mevrouw Thieme. Ik heb al enkele punten genoemd. Mevrouw Thieme zal gemerkt hebben dat ervoor gekozen is om een kleine en krachtige overheid haar werk te laten doen. Ook worden er veel taken bij de gemeenten neergelegd. Dat is een bewuste keuze. Er is ook de vertaling gemaakt dat je, als je dat doet, een bepaalde opschaling moet realiseren. Daar kom ik zo nog op terug. Ik ben van mening dat het allemaal op een consequente manier is uitgewerkt en dat dit een uitstekende basis is voor een debat over de regeringsverklaring en ook voor de activiteiten van het komende kabinet. Wij hebben als informateurs niet de behoefte om een aanvullende boodschap mee te geven. Wij denken dat de voorliggende stukken zodanig zijn dat iedereen hier mogelijk mee uit de voeten kan.

Tweede Termijn:

Mevrouw Thieme (Pvd D ): Voorzitter. VVD en PvdA hebben aangegeven dat hun regeerakkoord tot stand is gekomen op basis van elkaar wat gunnen, en dat wordt een unicum in de parlementaire geschiedenis genoemd. De informateurs wilden niet reflecteren op de stabiliteit van een dergelijk kabinet op basis van elkaar wat gunnen, wat ik toch wel een beetje opmerkelijk vind, omdat het naar onze mening toch echt hoort bij de taak van informateurs. We hebben hier duidelijk te maken met een politiek experiment om twee partijen die elkaar tijdens de verkiezingen hebben uitgesloten en elkaar van van alles en nog wat hebben beticht -- onder andere dat ze een ramp voor Nederland zouden zijn -- een kabinet te laten vormen, terwijl er alternatieven voorhanden waren. Programmatisch en ideologisch staan beide partijen lijnrecht tegenover elkaar. Een dergelijk experiment vindt mijn fractie in tijden van crisis onverantwoord, temeer omdat niet duidelijk geworden is wat hun gezamenlijke visie is, en omdat die stabiliteit enkel en alleen afhangt van de vriendschappelijke relatie tussen Rutte en Samsom. Dit vinden wij te pover en niet goed voor de samenleving. Volgende week houden wij graag een debat over de consequenties van dit regeerakkoord voor alle kwetsbaren in onze samenleving.