Bijdrage Van Esch aan begroting Volks­ge­zondheid, Welzijn en Sport

Volgens de minister-president behoort het Nederlandse zorgstelsel tot de beste van de wereld.

Op die uitspraak valt al heel wat af te dingen. De zorgkosten rijzen de pan uit, mensen betalen zich blauw aan premie en eigen risico. Er is een chronisch tekort aan personeel in de zorg. Zij ervaren een hoge werkdruk en gaan gebukt onder administratieve lasten. Winsten verdwijnen in de zakken van zorgverzekeraars en de farmaceutische industrie, terwijl regionale ziekenhuizen omvallen. Er zijn grote problemen in de jeugdzorg en in de geestelijke gezondheidszorg. De digitalisering van de zorg is nog altijd een gatenkaas met levensgrote privacy-risico’s. Over dat laatste later meer.

Maar de uitspraak getuigt vooral van tunnelvisie.

Ons land was al ver voor corona doodziek. De gezondheid van de bevolking wordt ondermijnt door commerciële belangen en een overheid die de risico’s willens en wetens negeert en bagatelliseert. Nalaten om te handelen vanuit het voorzorgsbeginsel, heeft ons gebracht waar we nu zijn. Dan kun je een heel ‘goed’ zorgstelsel hebben, maar het blijft dweilen met de kraan open.

Het kabinet kan nu nog in actie komen om het tij te keren. Door in te zetten op voorkomen in plaats van genezen, verkleinen we het risico op een nieuwe pandemie, verbeteren we de basisgezondheid, voorkomen we veel nieuwe covid-ziekenhuisopnames én verlagen we de ziektelast en de druk op de zorg.

Zoönosen

Voorzitter, dan ingaand op het verkleinen van de risico’s op een toekomstige pandemie. In onze omgang met dieren gaan gevaren schuil die we niet kunnen overzien. De massale schaal waarop we dieren houden, vervoeren en slachten, vergroot de kans op virusuitbraken bij mensen. 75% procent van de nieuwe infectieziekten die mensen bedreigen, is een ziekte die overspringt van dier op mens, een zoönose. Wetenschappers waarschuwen er al jaren voor.

Het was dan ook niet de vraag of, maar wanneer de wereld getroffen zou worden door een nieuw besmettelijk virus. Het werd corona.

En het zal helaas niet bij deze pandemie blijven.

Als we op deze manier doorgaan, gaan we een tijdperk tegemoet waarin virussen zich sneller zullen verspreiden, waarin pandemieën elkaar steeds sneller zullen opvolgen en waarbij de gevolgen steeds groter zullen worden. Hiervoor waarschuwden experts onlangs opnieuw nog in een VN-rapport.

Maar het ministerie van Landbouw zet zich vol overgave in voor het behoud| van massa. Voor het openen van exportmarkten voor Nederlands vlees, zuivel, eieren. Voor het openhouden van markten voor fokdieren om buitenlandse vee-industrie in de benen te houden. En daardoor zitten wij met onze 100 miljoen kippen en 12 miljoen varkens, op een tikkende tijdbom.

En het ministerie van VWS mag het oplossen als het misgaat. Als zo’n dierziekte op mensen overslaat.

Maar ons wettelijk instrumentarium om uit voorzorg, vanuit het voorzorgsbeginsel in te kunnen grijpen wanneer het mis dreigt te gaan in de veehouderij is niet op orde.
Wanneer we wachten tot er een bewezen ernstig risico is voor de volksgezondheid, is het te laat. Dat was nou juist wat we hebben geleerd uit de Q-koorts crisis.

Maar in de coronacrisis zagen we nog steeds dat in de nertsenfokkerij de risico’s telkens weer zijn onderschat. Dat de situatie telkens weer erger bleek te zijn dan werd gedacht. Nu heeft het kabinet het verbod op de nertsenfokkerij dat toch al was voorzien, naar voren gehaald. Maar wat nou als het hier om de pluimveehouderij was gegaan?

Ik vraag de minister:

Wie kunnen we politiek verantwoordelijk houden als er een nieuwe voor de mens gevaarlijke infectieziekte ontstaat in de Nederlandse veehouderij?

Landbouwgif

Voorzitter, nog een voorbeeld waar het ministerie van Volksgezondheid, als niet wordt ingegrepen, straks de puinhoop van het landbouwbeleid kan gaan opruimen: pesticiden. De Gezondheidsraad waarschuwde dit jaar opnieuw voor de gezondheidsrisico’s van landbouwgif. Onderzoek wijst uit dat er een deken van gifstoffen over Nederland ligt. Rond bollenvelden blijkt dat omwonenden extra worden blootgesteld aan landbouwgif: het zit op hun deurmat, in de lucht rond hun huis en zelfs tot in

de luiers van hun baby’s. We ademen die troep in en we eten het op. Op aardbeien zijn tot wel 38 verschillende pesticiden gevonden.

Kan de minister voor Medische Zorg bevestigen dat er momenteel voor de toelating van stoffen niet standaard getest wordt op 1) schadelijkheid voor het immuunsysteem , 2) schadelijkheid voor het zenuwstelsel in de ontwikkeling , en 3) op hormoonverstoring? Wat vindt zij daarvan?

Kan de minister samen met haar collega van LNV op Europees niveau pleiten voor het opnemen van deze drie soorten testen in de standaard vereisten van de toelatingsprocedure voor alle pesticiden? Graag een reactie.

Ongezonde voeding

Voorzitter, al voor corona werd onze samenleving steeds zieker door een sluimerende epidemie. De helft van alle volwassenen in Nederland heeft overgewicht.
Het percentage volwassenen met obesitas is de afgelopen dertig jaar verdubbeld. Ruim 1,2 miljoen Nederlanders hebben diabetes type 2.

Bij een covid-19 besmetting komen deze mensen sneller op de intensive care omdat hun immuunsysteem verzwakt is. Zeker één op de drie slachtoffers op de IC heeft ernstig overgewicht.

Waar de hele samenleving samen de schouders eronder zet om de zorg zoveel mogelijk te ontlasten, kunnen voedselgiganten die hun ongezonde troep voor enkele euro’s aan de man brengen, hun gang blijven gaan. Het moederbedrijf van Albert Heijn zag zijn winst door de coronacrisis in het tweede kwartaal van 2020 verdubbelen van 334 naar bijna 700 miljoen euro, en keerde zelfs 220 miljoen euro éxtra uit aan de aandeelhouders. Maar een extra steentje bijdragen door het percentage ongezonde producten in de schappen te verminderen, of door te stoppen met aanbiedingen voor kiloknallers en suikerbommen, ho maar.

De staatsecretaris van VWS had aan het begin van zijn termijn aardige ambities voor het Preventieakkoord. Maar die ambities zijn door de voedingsindustrie in de kiem gesmoord.

Resultaat: een compromis. Waarmee we de doelen niet gaan halen. Dat heb ik niet zelf bedacht, zeg ik nog even tegen de heer Veldman van de VVD. Dat zegt de staatssecretaris van VWS, na onderzoek van het RIVM.

Voorzitter, het Akkoord fungeert in de praktijk vooral als een reclamefolder voor de industrie. Zogenaamd ambitie tonen, maar in werkelijkheid wint het verdienmodel.
Want hoe meer mensen suiker, vet en kiloknallers blijven eten en hoe meer kinderen beginnen met roken en drinken, hoe beter het is voor hun portemonnee. Business as usual.

De Partij voor de Dieren wil dat er een einde komt aan het onderhandelen met marktpartijen over onze gezondheid.

Corona was de perfecte kans geweest om te zeggen: tot hier en niet verder. Het belang van een gezonde leefstijl, en dus van een gezonde voedselomgeving, is nooit groter geweest. Tientallen artsen en wetenschappers hebben het kabinet hier de afgelopen maanden om gevraagd.

In plaats daarvan krijgen we brief na brief met een opsomming van al bestaande initiatieven. En, recent de nieuwste uit de koker van het kabinet: een voorlichtingscampagne! Daar zullen ze bij de supermarkten van sidderen.

Wie beter kijkt ziet de waarheid. Op een zorgbegroting van 86,7 miljard euro, besteedt het kabinet slechts enkele miljoenen aan preventie. Als we op deze weg doorgaan, zullen ieder jaar meer mensen ziek worden. Zullen de kosten blijven stijgen. Zullen we heel veel van onze zorgmedewerkers blijven vragen, zonder dat we daar iets voor terug doen.

De oplossingen zijn er, rapport na rapport concludeert: voer een belasting in op junkfood, maak gezond voedsel goedkoper, verbied reclame voor ongezonde voeding en stop álle kindermarketing. En begin daar vandaag mee. Graag een reactie van de staatssecretaris.

Dan nog een punt over de privacy in de zorg voorzitter.

Bij de zorgbewindspersonen heerst een overmoedig techno-enthousiasme. Minister De Jonge presenteert het ene na het andere plan. De minister voor Medische Zorg wil zelfs de gehele zorg digitaliseren. Terwijl de toezichthouder, De Autoriteit Persoonsgegevens zegt dat ‘de achterstand die ze hebben lachwekkend groot is’. Hoe denkt de minister dat te doen? Hoe zorgt zij dat de toezichthouder kan meekijken? Want de zorg is nu al elk jaar de sector met de meeste datalekken.

En de digitale infrastructuur van het Landelijk Schakelpunt (LSP) waarmee de minister wil digitaliseren is nog altijd gestoeld op dezelfde gatenkaas die in
2011 door de Eerste Kamer naar de prullenbak is verwezen. Het is een infrastructuur die fouten mogelijk maakt die helemaal niet mogelijk zouden moeten zijn.

En hoe is de huidige lijn van exclusieve focus op het Landelijk Schakelpunt te rijmen met de aangenomen motie Teunissen uit de Eerste Kamer over decentrale toegang tot het medisch dossier? Wat heeft de minister sinds 2016 gedaan om decentrale alternatieven buiten het Landelijke Schakelpunt mogelijk te maken? Kan zij dat concreet maken?

De Partij voor de Dieren roep de minister op de digitalisering van de zorg niet door te drukken zolang de basis niet op orde is en zolang we niet zeker weten dat de toezichthouder goed kan meekijken.

Voorzitter, concluderend.

Corona heeft ons allemaal met de neus op de feiten gedrukt. De uitbraak is geen verassing. Het is een inherent risico van onze omgang met dieren. Zolang we doorgaan op de huidige weg, zullen we geconfronteerd worden met nieuwe epidemieën. Daarom wil ik de ministers en staatssecretaris nog eens op het hart drukken: laat onze volksgezondheid niet kapen door de belangen van de intensieve landbouw en de voedingsindustrie. Wees de risico’s voor. Grijp in, voor het, opnieuw, te laat is.

Voorzitter, dankuwel.