Bijdrage Van Esch aan begro­tings­debat Volks­ge­zondheid, Welzijn en Sport 2023

Voorzitter, dank u wel. De zorg staat gigantisch onder druk. Dat hebben we van meerdere partijen vanavond al gehoord. Er zijn crises bij de huisartsen, de ggz en de jeugdzorg. Er is een chronisch tekort aan personeel in de zorg. Zorgprofessionals ervaren een enorm hoge werkdruk. En ondertussen rijzen de zorgkosten de pan uit en betalen mensen zich nog steeds blauw aan premie en eigen risico. Ook vanavond hoorden we al — en we weten het — dat we inmiddels wel 100 miljard per jaar spenderen aan het in de benen houden van dat onhoudbare zorgsysteem. Het is echt niet moeilijk om in te zien dat dat dus radicaal anders moet. Daarom verbaast het niemand dat wij ook vanavond weer zullen gaan inzetten op voorkomen in plaats van op genezen. Want preventieve maatregelen zijn verreweg de minst kostbare manier om extra gezonde levensjaren te produceren, zegt ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Door in te zetten op voorkomen in plaats van genezen, kan het risico op een nieuwe pandemie worden verkleind, kan de basisgezondheid worden verbeterd en kan de ziektelast en de druk op de zorg worden verlaagd.

Dat het nodig is dat de overheid bijstuurt en dat zij die gezonde voedselomgeving ook daadwerkelijk gaat creëren, bleek afgelopen week wel weer uit de Superlijst. Ondanks prachtige beloftes verleiden vrijwel alle supermarkten hun klanten nog steeds tot ongezonde keuzes. Er is sinds de Superlijst van twee jaar geleden nauwelijks vooruitgang geboekt. Er moet dus structureel iets veranderen als we voor onszelf en zeker ook voor onze kinderen een gezonde voedselomgeving willen. De opties daarvoor zijn voorhanden. We zouden bijvoorbeeld vandaag al kunnen afspreken dat er geen reclame meer gemaakt mag worden voor ongezonde producten. Ik ben benieuwd hoe de staatssecretaris daarnaar kijkt. Mevrouw Van den Berg van het CDA zei het al: ook wij willen de gemeentes de juridische mogelijkheden bieden om fastfoodketens te weren. Voormalig staatssecretaris Blokhuis heeft in reactie op een brandbrief hierover aangegeven dat een nieuw kabinet, dat hier nu toch al een tijdje zit, hiervoor met een concreet voorstel zou komen. Dat deed hij vorig jaar dus al. Ik ben benieuwd wanneer we dat voorstel kunnen verwachten. Die brandbrief van verschillende gemeentes is al twee jaar geleden gestuurd. Ik vind echt dat we niet langer kunnen wachten op het voorstel van dit kabinet.

Daarnaast zou een snelle invoering van bijvoorbeeld een suikerbelasting en — daar komt ie weer — het schrappen van de btw op groente en fruit kunnen helpen om mensen te stimuleren om juist die gezonde keuze te maken. Uit de beantwoording van vragen van ons en de toezegging bij de Algemene Politieke Beschouwingen maken wij op dat er vooral een angst heerst voor rechtszaken. Daardoor wordt er geen vaart gemaakt met het schrappen van de btw op groente en fruit. Daarom hebben wij vandaag bij de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer opnieuw een motie aangekondigd, om ook daar te kijken of er wel een meerderheid is voor het sneller invoeren van de btw-verlaging op groente en fruit.

Ook voor de invoering van de algemene suikerbelasting is er nog geen datum vastgesteld. Het staat in het coalitieakkoord, en that's it. Wij hoorden wel dat deze staatssecretaris pas volgend jaar met een bepaalde richting daarvoor komt. Wij denken echt: waarom dan pas? Waarom dan pas met een richting komen en waarom kan dat niet sneller?

Aan de andere kant ben ik positief dat deze staatssecretaris de stekker heeft getrokken uit die alcoholtafel. Eindelijk. Wij denken: nu blurring nog, maar fijn dat het gebeurd is, want wij waarschuwden al in 2018 voor het feit dat een industrie die aan tafel zit en alleen maar wil verkopen, geen maatregelen zal aandragen die leiden tot het tegenovergestelde. Wij zijn blij dat het zo is, maar wat ons betreft smaakt dit naar meer. Hoe succesvol vindt deze staatssecretaris dan nog de tafel over overgewicht? Ook daar zit de industrie aan tafel. Ik ben benieuwd of deze staatssecretaris ook stappen wil zetten om te bezien hoe effectief deze tafel nog wel is. Wij denken van niet. Als hij denkt die tafel nog overeind te moeten houden, dan moet hij op zijn minst de industrie daar schrappen.

Niet alleen op het gebied van Volksgezondheid, Welzijn en Sport moeten gezondheid en preventie vooropstaan, maar ook bij die andere ministeries, zoals ik al zei in mijn interruptie bij D66. Ook daar merken we dat de verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid soms erg ver te zoeken is. Als het aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ligt, krijgen Nederlanders te veel pfas binnen via drinkwater en voedsel. Omwonenden van Tata Steel hebben nog steeds significant meer last van hart- en vaataandoeningen, een hoge bloeddruk en 50% meer kans op longkanker. Staatssecretaris Heijnen van IenW legt deze vervuilende industrie echter niet aan banden en weigert om maatregelen te nemen om in 2030 aan de WHO-normen voor luchtkwaliteit te voldoen, ondanks dat we weten dat de luchtverontreiniging 12.000 vroegtijdige sterfgevallen oplevert. Ik ben benieuwd hoe deze minister ervoor gaat zorgen dat andere ministeries nu eindelijk ook eens de verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid voorop gaan stellen. Het kan niet zo zijn dat deze minister constant moet opdraaien voor de fouten van andere ministeries. Is de minister bereid om andere ministers hierop aan te spreken? Ik ben benieuwd of hij bereid is een gezondheidstoets op nieuwe wetgeving in te voeren op alle wetgeving van alle ministeries.

Voorzitter. Uiteraard moet ik het vanavond ook hebben over zoönosen. Dat kunnen wij niet achterwege laten. We hebben het over preventie. Vorige week hebben we met deze minister een debat gevoerd over zoönosen. We zijn blij dat hij aan de voorkant wil gaan meebeslissen over de transitie in de landbouw. We zien het allemaal en we zijn het gelukkig ook allemaal met elkaar eens dat nu het moment is om dat integraal te gaan bekijken, zeker ook voor de toekomst van de landbouw zelf. We moeten daarbij de doelen op het gebied van volksgezondheid, klimaat en dierenwelzijn gaan meenemen. Ik zeg het nogmaals: je kunt die 25 miljard die er voor de landbouwtransitie staat, op zich maar één keer uitgeven, dus laten we het goed doen. We zijn benieuwd hoe deze minister dat wil gaan aanpakken. Hoe gaat hij aan de voorkant meekijken? Hoe gaat deze minister voorkomen dat de minister van Landbouw straks weer komt met te vrijblijvende handreikingen, waarmee de decentrale overheden risico's voor de gezondheid wel kunnen meewegen, maar niet kunnen afdwingen? Is het straks niet het probleem dat we nog steeds gevaarlijke situaties hebben en we ze niet hebben weten te voorkomen? Ik ben echt benieuwd hoe deze minister dat wil gaan doen.

Voorzitter. Dan de duurzaamheid in de zorg. Gelukkig hebben ook een aantal andere partijen daarbij stilgestaan, net als wij dat altijd doen. Mevrouw Ellemeet gaf het al aan: 7% van de CO₂-uitstoot in Nederland komt van de zorg. En dan heb ik nog niet gesproken over die enorme berg afval van 328 miljoen kilo per jaar. Ik noem ook de vervuiling van het drinkwater met medicijnresten. Het moet anders en gelukkig zien wij heel veel mensen in de zorg die dat ook vinden. In de derde versie van die green deal moeten verplichtende afspraken worden gemaakt over duurzaamheid in de zorg. Die verplichtende afspraken moeten er echt nu komen. Wij zijn benieuwd in hoeverre deze minister daar nu echt op gaat aansturen. We hebben gelezen dat partijen twijfelen. Ik vind het echt aan deze minister om hierop te gaan sturen. Is deze minister bijvoorbeeld bereid om op zijn minst zorgbestuurders te gaan verplichten om een duurzaamheidsvisie voor een bedrijf op te stellen? Waarom is bijvoorbeeld geweigerd om de verduurzaming in de zorg met 300 miljoen te financieren vanuit die grote pot die er is bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat? Het gaat daar echt om miljarden, dus het is een peulenschil. Die 300 miljoen is door minister Jetten geweigerd. Het is een peulenschil vergeleken bij wat er voor andere sectoren wordt uitgetrokken als het om CO₂-uitstoot gaat. Wat ons betreft had deze minister met zijn vuist op tafel moeten slaan.

Voorzitter. Ik heb nog één punt en dan ga ik afronden, want ik zie dat ik mijn spreektijd voor de tweede termijn aan het opgebruiken ben. In antwoord op mijn vragen over ziekenhuizen en het voedselaanbod daar gaf de minister aan dat in 2021 slechts één op de vijf ziekenhuizen een gezond voedselaanbod heeft voor patiënten. Dat betekent dus dat in 80% van de ziekenhuizen patiënten het moeten doen met bijvoorbeeld friet en appelmoes. Ik vind dat echt niet kunnen! Hoewel de doelstelling is om in 2025 in 50% van de ziekenhuizen een gezond voedselaanbod te hebben voor patiënten en we daar nog lang niet zijn, is de minister tot nu toe niet van plan om extra maatregelen te nemen. Ik ben echt benieuwd of hij daar nog een keer over wil nadenken, want ik vind het niet kunnen dat we tot 2025 moeten wachten om te komen tot dit aanbod. Ik hoop dat daar uiteraard ook opties voor vegetariërs en veganisten in worden meegenomen. Veel van hen geven namelijk aan nog steeds geen keuze te hebben in ziekenhuizen en zorginstellingen.

Dank u wel.