Bijdrage Van Esch aan debat over circu­laire economie

Dank, voorzitter,

Vorige week, op 12 april, was het de Nederlandse overshoot day. Vanaf die dag leven we op de pof: we hebben de natuurlijke grondstoffen van de Aarde voor dit jaar opgebruikt.

Als iedereen wereldwijd zou leven zoals wij in Nederland, zouden we 3,6 Aardbollen nodig hebben. Maar we hebben er maar één en daar moeten we dus zuinig op zijn. Alleen dat doen we nog niet, zelfs het tegenovergestelde: We hebben wereldwijd de afgelopen 20 (!) jaar net zoveel materialen gebruikt als in de héle 20e eeuw. Dat is onvoorstelbaar. Zeker, als we bedenken dat ​zo’n 40% van de klimaatcrisis veroorzaakt wordt door materialen, door de spullen die we gebruiken.

De transitie naar een circulaire economie, en dan voornamelijk het terugdringen van ons grondstoffengebruik, is een essentieel onderdeel van het oplossen van de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis en de vervuiling van het milieu. Een integrale visie is dus nodig om deze crises in samenhang op te lossen. Maar in de grondstoffenstrategie van het ministerie van EZK stond bijvoorbeeld bar weinig over de circulaire economie.

Hoe zorgt de staatssecretaris ervoor dat de andere ministeries ervan doordrongen zijn dat ook op hun gebied de omslag moet worden gemaakt naar de circulaire economie?

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) concludeert afgelopen januari dat het kabinet te weinig doet in de transformatie naar de circulaire economie. Volgens hen is de afgelopen jaren nauwelijks vooruitgang geboekt. En het doel om in 2050 circulair te zijn is met het beleid van dit kabinet buiten bereik.

Maar, dat was vóórdat deze staatssecretaris kwam met het Nationaal Programma Circulaire Economie (NPCE): hét plan waarmee deze staatssecretaris een boost zou geven aan de circulaire economie. Dan zal de conclusie van het PBL ondertussen wel zijn bijgesteld, zou je denken.

Maar helaas. De conclusies van het PBL uit januari staan nog steeds. Met dit programma is er namelijk onderaan de streep géén enkel vaststaand beleid bijgekomen. Het is een heleboel verkennen en onderzoeken, maar uitgewerkte voorstellen zijn ver te zoeken. De Sociaal-Economische Raad (SER) deelt deze kritiek: de grondstoffentransitie vraagt dringend om actie die verder gaat dan in het NPCE is voorzien.

Concreet is er met dit plan dus nog niks veranderd. De Nederlandse Overshoot Day is nog geen dag opgeschoven. Kan de staatssecretaris aangeven op welke dag de Nederlandse Overshoot Day zou vallen als zij alle maatregelen uit het NPCE daadwerkelijk zou uitvoeren?

Wat is uw reactie op de reflecties van het PBL en de SER op het NPCE? En kan de staatssecretaris een tijdspad naar de Kamer sturen met wanneer zij met wetgeving komt voor de maatregelen uit het NPCE?

Ook het budget dat dit kabinet uittrekt voor de transitie naar een circulaire economie is veel te weinig om het NPCE uit te voeren. Juist terwijl er een versnelling moet worden ingezet om het doel van dit kabinet überhaupt te gaan halen.

Waar gaat de staatssecretaris meer budget vandaan halen, zodat de maatregelen daadwerkelijk kunnen worden uitgevoerd? Want als na al die verkenningen en onderzoeken de maatregelen eindelijk genomen gaan worden, moet daar wel geld voor zijn.

Dan, voorzitter, ga ik in op een aantal specifieke maatregelen uit het NPCE. Zo staat in het NPCE dat de overheid herbruikbare verpakkingen volop gaat stimuleren in onder andere supermarkten en e-commerce. Dit verloopt via twee sporen: de sector en (indien nodig) wettelijke verplichtingen. Dit klinkt goed, behalve dat de staatssecretaris nu alleen inzet op de sectorafspraken en er nog geen enkel zicht is op de wettelijke verplichtingen. Slechts één van de twee paden wordt dus bewandeld.

De drang en dwang die volgens het PBL zo hard nodig is om de circulaire economie te bereiken wordt dus wéér afgeschoven. Wanneer worden onder andere refill in de supermarkt en herbruikbare verzendmaterialen wettelijk verplicht?

Ook wordt momenteel ‘verkend’ of de invoering van de ja/ja-sticker landelijk mogelijk is, waarbij je geen folders of kranten ontvangt, tenzij je daar met een ja/ja-sticker op je brievenbus om vraagt. Maar een tijdspad voor deze verkenning staat hier niet bij. Wanneer is deze verkenning klaar? En wanneer besluit de staatssecretaris of zij de landelijke ja/ja-sticker daadwerkelijk gaat doorvoeren?

Dit geldt ook voor sigarettenfiltes. Inmiddels is er onderzoek gedaan naar manieren om sigarettenfilters in het zwerfafval te verminderen. En hieruit blijkt dat een verbod op eenmalige sigarettenfilters het meest effectief is om sigarettenfilters in het zwerfafval tegen te gaan. De staatssecretaris heeft gisteravond toegezegd de mogelijkheden te onderzoeken voor een nationaal verbod op sigarettenfilters. Ik ben blij dit te horen. Maar vervolgens lees ik niets over wanneer dat onderzoek dan afgerond is en wanneer zo’n verbod in werking kan treden. Kan de staatssecretaris duidelijkheid geven over het tijdspad?

Tot slot, voorzitter, wilde ik nog even terugblikken op de introductie van statiegeld op blik. Dit proces is namelijk alles behalve soepel verlopen en dat komt doordat de staatssecretaris de uitvoering bij het bedrijfsleven heeft neergelegd, die vervolgens alle mogelijkheden hebben aangegrepen om het te frustreren.

Zo heeft het bedrijfsleven er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de invoering van statiegeld op blik drie maanden werd uitgesteld. Hierdoor zijn er drie maanden langer blikjes in het zwerfafval terecht gekomen. Het opruimen, inzamelen en verwerken van deze blikjes kost geld. Is de staatssecretaris het met mij eens dat het niet meer dan eerlijk is om deze kosten te verhalen op de industrie?

Bij deze wil ik de staatssecretaris dan ook graag een factuur voor ruim 12 miljoen euro aanbieden, die zij mag doorbelasten aan het bedrijfsleven. Want zoveel heeft die drie maanden uitstel gekost. De credits voor het op touw zetten van deze actie gaan naar de Zwerfinator, die deze factuur - het ‘blik op stuk’ - heeft opgesteld.

Voorzitter, ik rond af. De transitie naar een circulaire economie móet sneller. Met alleen verkennen en onderzoeken komen we er niet. Ik roep de staatssecretaris daarom op om zo snel mogelijk met concreet uitgewerkte plannen te komen. Voor die leefbare Aarde, waarop onze kinderen weer earth overshoot day kunnen ‘vieren’ op 31 december.