Bijdrage Van Esch aan debat over de kabi­nets­re­actie op het WRR–rapport "Kiezen voor houdbare zorg. Mensen middelen en maat­schap­pelijk draagvlak"

Dank, voorzitter.

Het rapport ‘Kiezen voor Houdbare Zorg’ ligt er al een tijdje. Het is goed dat we het hier vandaag eindelijk over gaan hebben. Het is een dikke pil, maar dat symboliseert ook gelijk wel de opgave waar we voor staan om ons zorgstelsel toekomstbestendig te maken: de zorg is namelijk overbelast.

Wat ik nog wel eerst even kort wil aanstippen is natuurlijk dat grote personeelstekort. Want dat er nu 1 op de 7 werknemers in zorg werkt, maar dat dit over veertig jaar 1 op de 3 werknemers moet zijn, dat is natuurlijk zorgelijk. Vooral als je ziet dat dankzij dit kabinet de salarissen van zorgmedewerkers nog altijd achterlopen op vergelijkbare banen. Dat is het voor mbo’ers veel aantrekkelijker om iets anders te gaan doen.

Ondertussen worden de gevolgen van 12 jaar Rutte aan het roer steeds schrijnender. Veel zorgsectoren verkeren in crisis. Huisartsen, de GGZ en de jeugdzorg stonden dit jaar met duizenden op het Malieveld. De druk op huisartsen is gigantisch en van meer tijd voor de patiënt is nog niets terecht gekomen. Mensen met complexe psychische problemen moeten maanden wachten op hulp.

Bewindspersoon na bewindspersoon belooft de marktwerking terug te dringen en de patiënt centraal te stellen, maar uiteindelijk zijn ze allemaal aan het einde van de dag de centjes aan het tellen. We hebben met het integraal zorgakkoord gezien dat het met minister Kuipers niet anders is. De onbetaalbaarheid van de zorg moet volgens hem worden opgelost met minder spoedeisende hulpposten, minder regionale ziekenhuizen, meer technologie en meer efficiëntie. Het moet allemaal goedkoper en dus zelf, thuis en digitaal.

De oorzaken van de systeemcrisis worden moedwillig genegeerd. Het voorkomen van ziekte is ‘leuk voor erbij’ – getuige het zorgakkoord waarin preventie marginaal aan bod komt, maar niet écht een centrale rol krijgt.

Want voorzitter, de problemen in de zorg kunnen niet worden opgelost zonder vol in te zetten op preventie. Voorkomen is beter dan genezen. En het WRR beveelt dan ook aan om op een meer verplichtende manier en vanuit verschillende beleidsterreinen in te zetten op brede gezondheid en preventie.

Hoe wordt er uitvoering gegeven aan deze specifieke aanbeveling?

Preventieve maatregelen zijn verreweg de minst kostbare manier om extra gezonde levensjaren te ‘produceren’, zo zegt het WRR. In veel gevallen is preventie ook simpelweg de meest effectieve manier om de gezondheid van veel mensen te verbeteren. Maar naast de gezondheidswinst, kan een sterkere inzet op preventie ook de instroom in de zorg verminderen. Maar ondanks al deze positieve effecten van preventie, is het aandeel in de uitgaven hieraan de afgelopen 20 jaar juist gedaald.

Mijn simpele vraag is dan ook: hoe kan dat nou? Als je ziet dat het zoveel op kan leveren?

Laten we een voorbeeld nemen: in het rapport kunnen we zien dat een verbod op tv-reclame voor ongezond eten gericht op kinderen zorgt voor 29 duizend gezonde levensjaren en de totale kosten hiervan slechts honderd duizend euro is. Maar waarom wordt er niet ingezet op een totaalverbod op reclame voor ongezonde voeding gericht op kinderen tot 18?

Zo heeft de WRR het ook expliciet over hogere btw tarieven voor ongezonde voeding en lagere tarieven voor gezonde voeding. Het kabinet heeft besloten btw op groente en fruit naar 0% te willen verlagen, en het verhogen van de belasting op suikerhoudende dranken en andere suikerhoudende producten te gaan onderzoeken. Maar vervolgens moeten we jaren wachten op de uitvoering of welke vervolgstappen er überhaupt worden genomen.

Waar is de urgentie om gezonde voeding te stimuleren en betaalbaar te houden? Hoezo is er nog geen datum vastgelegd waarop de suikertaks wordt ingevoerd?

Daarnaast noemt de WRR ook expliciet de vermindering van het aantal verkooppunten van tabak en alcohol. Maar wat is er in het coalitieakkoord terug te vinden? Blurring! Door blurring toe te staan wordt alcohol schenken buiten de horeca, bijvoorbeeld bij de kapper, mogelijk. Mijn fractie is hier faliekant tegen; op meer plekken alcohol schenken leidt bewezen tot meer verkeersongelukken, verslaving en overlast. Blurring gaat regelrecht in tegen het Preventieakkoord en dus ook tegen de bevindingen van de WRR.

Voorzitter, dat voorkomen beter is dan genezen, dat geldt ook zeker voor zoönosen. In het WRR-rapport dat we nu bespreken wordt gewaarschuwd dat we mogelijk te maken hebben met een nieuwe fase waarin nieuwe infectieziekten zich gaan vermengen met bestaande gezondheidsproblemen, Is dit voldoende in beeld? En wat gaat deze minister hier mee doen?

En tot slot, voorzitter, we weten dat er in het najaar nog een brief zal komen over preventie, maar daar kunnen we niet op wachten. Doordat de kosten van boodschappen stijgen, maar de prijs van alcohol en tabak gelijk blijven zijn alcohol en tabak in verhouding minder duur. De kabinetsplannen zijn ingehaald door de realiteit. Zeker gezien het nieuwsbericht van vanmorgen dat jongeren tijdens de coronacrisis méér zijn gaan roken. Daarom moet er nu gehandeld worden. Haal die accijnsverhoging op tabak naar voren en kom met een verbod op alcoholreclame!

Dank, voorzitter.