Bijdrage Van Esch aan begroting Binnen­landse Zaken 2024

Voorzitter,

Vandaag is de laatste begrotingsbehandeling voordat de Omgevingswet ingaat. Of voordat de Omgevingswet voor de 6de keer wordt uitgesteld. Of voordat de Omgevingswet wordt ingetrokken. Het kan allemaal en mijn partij heeft een voorkeur voor dat laatste. En daarin staan we absoluut niet alleen. Eerder dit jaar nog waarschuwde minister van Staat, Winnie Sorgdrager en oud-minister Jozias van Aartsen. Hun advies? Niet invoeren. Het is een monstrum van een wet.

Ze schetsen ook precies hoe dit misloopt. Ik citeer Van Aartsen: “De Omgevingswet is gebaseerd op een filosofie van een aantal jaren geleden, vanuit de gedachte van decentralisatie en meer mogelijkheden voor burgers. Terwijl we inmiddels weten hoeveel gevaren die filosofie in zich bergt.”

En we zien dat op meer dossiers gebeuren; Ik noem een ander voorbeeld. In 1996 werd in de EU bedacht dat we de spoorwegen moesten liberaliseren. Met vier grote wetgevingspakketten werd in de jaren daarna gewerkt aan de vormgeving ervan. Nu is het sentiment tegenover liberalisering redelijk gekeerd. Men wil regie en sturing en ziet het publiek belang van de spoorwegen. Maar een concessie gunnen zoals we nu nog willen doen aan de NS mag in 2024 niet meer. Dus het denken is goeddeels gekeerd, net op het moment dat de wetgeving ingaat.

En voor de Omgevingswet geldt dat eigenlijk ook. In 2009 was nog enig begrip op te brengen voor de motie Pieper die vroeg het omgevingsrecht te herzien. Maar waarom we in 2023 nog altijd een beleid uit zouden voeren van verdere decentralisatie, verdere versplintering van regels, verdere versoepeling van beschermingswaarden… Dat ontgaat mij. Dit soort beleid gaat volgens mij alleen maar door als niemand durft de olietanker te keren. Als niemand durft te opperen, zoals Sorgdrager en van Aartsen wel doen, dat dit begon als een mooi idee… maar een monster is geworden. Een wet die onze omgeving moet beschermen én tegelijk zo veel mogelijk moet benutten… Dat kan alleen maar mislopen.

Ik weet dat deze minister de Omgevingswet een zegen voor de mensheid vind.. Dus ik verwacht van hem weinig op dit vlak. Maar deze laatste kans wil ik niet laten lopen. Het is ook een oproep aan de collega’s; laten we het lef tonen om deze misstap te voorkomen. Laten we onderzoeken wat de opties zijn om de wet niet in werking te laten treden.

Dan de nota ruimte die er aankomt. De minister schetst in zijn contourennotitie een aantal uitgangspunten. Ik wil hem daar toch eens op bevragen; Zijn notitie stelt namelijk dat keuzes niet moeten leiden tot het afschuiven van problemen. Niet naar toekomstige generaties. Niet naar andere gebieden. Maar hoe is dat te rijmen met het huidige stikstofbeleid? Waar de regering bijvoorbeeld inzet op opkoop & verplaatsing om de uitstoot naar andere gebieden te verplaatsen? Of hoe rijmt het met het nog altijd openhouden van de optie om Lelystad Airport te openen als aanvulling op Schiphol?

Hoe zorgt de minister dat zijn uitgangspunt; dat keuzes niet mogen leiden tot het afschuiven van problemen op toekomstige generaties en andere gebieden, ook echt gerespecteerd wordt? Hoe waarborgen we dat? En als we het hebben over het eerlijk verdelen van de lasten dan bedoelen we toch hopelijk niet dat heel Nederland straks in de luchtvervuiling moet zitten zoals mensen dat nu rondom snelwegen en de veehouderij zitten? Of straks heel Nederland de geluidsoverlast ervaart zoals de mensen rondom Schiphol? Ik ben heel benieuwd hoe de minister het goede voorouderschap dat hij noemt gaat borgen.  

Voorzitter, Dan de woningnood. Het doet me echt pijn om te zien hoe breed dat de maatschappij raakt. De student die begint aan zijn zelfstandige leven, hoopvol de wereld tegemoet treedt maar meteen een knauw in het zelfvertrouwen krijgt na talloze afwijzingen bij hospiteeravonden. Het jonge stel dat de kinderwens uitstelt omdat een huis met een extra kamer er simpelweg niet inzit. Hoeveel vreemdelingenhaat zou er zijn als we geen discussie hadden over voorrang bij sociale woningen omdat er gewoon geen wachtlijst meer was? Het raakt het vertrouwen van mensen als de overheid er niet in slaagt om te voorkomen dat mensen dakloos worden. Het raakt ons als samenleving.

En de minister wil voortvarend te werk gaan maar ik blijf me over een aantal punten van zijn inzet verwonderen: De minister heeft volop plannen voor de bouw, maar wie wil bouwen heeft stikstofruimte nodig. En de minister heeft veel bouwplannen, maar veel stikstofruimte heeft hij niet. En ik zie ook nog altijd weinig actie van de minister om dat te veranderen. Wat gaat hij doen, al is het maar als voorbereiding voor een mogelijke opvolger, om te zorgen dat die stikstofreductie en dat natuurherstel er wél komen? Want ik hoor collega’s over een straatje erbij en bouwen in het groen. Maar laten we dat alsjeblieft niet ongeclausuleerd doen.

Als de natuur, die al zo onder druk staat, hierdoor verder in de verdringing komt is dat geen vruchtbare route. Dus ik wijs de minister met plezier nog een keer op het plan dat wij als Partij voor de Dieren twee jaar geleden al naar voren brachten; Wie kiest voor een stevige krimp van het aantal dieren in de veehouderij zal zien dat er ruimte vrijkomt voor natuurontwikkeling zodat de natuur die onder druk staat kan herstellen, die zal zien dat de stikstofuitstoot drastisch daalt, en die zal zien dat er ruimte ontstaat voor woningbouw.

En andersom geldt, wie niet besluit tot krimp van de veehouderij zal geitenpaadjes nodig blijven hebben om stikstofruimte en grond te vinden, zal de natuur niet kunnen versterken en zo de eigen bouwambities blijven dwarsbomen.

Een ander punt dat me verwonderd is dat de minister meer standaardisering in de bouw wil. Maar hoe verhoudt zich dat tot de Omgevingswet die juist meer maatwerkregels gaat toestaan? Oftewel, verschillende regels per gemeente. Graag een reflectie van de minister.

En ook vandaag bracht de minister me weer in verwarring. Hij deed een tweet uit over de bouwlocaties en aantallen woningen richting 2040. Er was nadrukkelijk gekeken naar het noorden, zuiden en het oosten. Oftewel, de focus lag nu eens niet op het westen. Wat bleek? Wie de te bouwen woningen optelde kwam tot de conclusie dat bijna 500.000 van de 600.000 ingeplande woningen gewoon in de randstad gepland zijn. Kan de minister dat uitleggen? Welke afwegingen hebben bijgedragen aan de keuze voor wat betreft de spreiding en ruimtelijke verdeling voor toekomstig Nederland? En hoe toekomstbestendig is die keuze met de KNMI-klimaatscenario’s in het achterhoofd?

Tot slot, ik wens de minister veel succes in de rechtszaak tegen de huisjesmelkers. Iedereen heeft het recht naar de rechter te stappen.. Maar ik heb zelden zo’n onsympathieke rechtszaak gezien!

Dank u wel.