Bijdrage Van Raan aan Algemene Finan­ciële Beschou­wingen 2018

Voorzitter,

Vandaag bespreken ook een miljardennota. De miljoenennota is klein bier daarbij, in een coalitie die het niet eens kan worden over zelfs maar een klimaatakkoord, terwijl dat voor het zelfbenoemde 'groenste kabinet ooit', toch nooit een probleem zou hoeven zijn. De miljardennota waar ik op doel is degene wanneer we de opwarming van de aarde niet onder de 1,5 graad weten te houden, met een schade van 30.000 miljard dollar wereldwijd tot gevolg.
Of, om het in de woorden van de Stanford wetenschappers die het onderzoek deden te zeggen, als we de opwarming onder de 1,5 graad houden hebben we een voordeel van 30.000 miljard Euro wereldwijd.
Een dergelijke boodschap gaven de heer Nijpels en het PBL afgelopen vrijdag ook, namelijk dat de brede welvaartsbaten van de klimaattransitie ruimschoots opwegen tegen de materiële kosten ervan.

En zo moeten we kijken, voorzitter. Je kunt niet grenzeloos vrijhandelsverdragen sluiten, doen alsof de wereld van onbegrensde mogelijkheden samenhangt met ongelimiteerde economische groei die vastgeklonken is aan CO2 uitstoot en tegelijk Gods water over Gods akker laten lopen qua klimaatverandering. We kunnen simpelweg niet nog veel grotere ecologische schuld opbouwen die letterlijk adembenemend dreigt te worden.

In zijn bijdrage bij de Miljoenennota hield de minister een aansprekend betoog over de verschillen tussen de Zuidpoolreizigers Scott en Amundsen. Over de goede voorbereidingen die Amundsen trof, de wijsheid die hij opbracht om naar lokale experts te luisteren, de wetenschap die hij bij zijn voorbereiding betrok die leidde tot succes, versus de - waarschijnlijk meest kosteneffectieve - aanpak van Scott, die leidde tot een tragedie. Een inspirerend verhaal, met name omdat het zo goed aantoonde dat kortetermijndenken toen niet slim was en inmiddels onhoudbaar is geworden.
De aanpak van Amundsen, die enorm rekening hield met consequenties voor de terugreis en ook rekening hield met de lokale omstandigheden op de Zuidpool - kortom, voorzitter, het brede welvaartsbegrip zoals we dat nu hanteren in deze Kamer - zou Amundsen enorm hebben aangesproken. Die stelling durf ik wel aan! En dat brede welvaartsbegrip zou leidend moeten zijn in deze Algemene Financiële Beschouwingen.

Zolang wij nog doen alsof het kappen van bossen, het stoken van biomassa, het vergisten van mest en het jaarlijks slachten van 630 miljoen dieren, een bijdrage levert aan onze welvaart, tonen we Nederland op z’n smalst, in het kamp van Scott.
Ook de Raad van State waardeert in zijn commentaar op de Miljoenennota het begrip Brede Welvaart en meer dan dat; de Raad opent zijn advies ermee en adviseert het begrip Brede Welvaart vooruitkijkend te gebruiken en het voorgenomen (lange termijn) beleid te beschouwen in voorwaardenscheppende zin.

Voorzitter, we zijn aan de ene kant verheugd dat het kabinet zegt deze reactie te ondersteunen, maar de duivel zit 'm in de details en als het Kabinet letterlijk schrijft dat 'het kabinet graag bereid is om in de Miljoenennota jaarlijks toekomstgericht een beschouwing te geven op beleid dat bij kan dragen aan een beter Nederland voor toekomstige generaties’ dan is dat strikt genomen precies wat ze nu ook al doet en altijd gedaan heeft'.

Dat is dus niet genoeg. Dat is niet in termen van brede welvaart, dat is niet wat de Raad van State geschreven heeft. Daar is echt meer voor nodig, een nieuwe vorm van beleid, van beoordeling van ontwikkeling. Eigenlijk een ontdekkingsreis. En dat is een hele spannende! Dat is Amundsen in 1910, die net aan zijn voorbereidingen begonnen, met alweer de terugreis in gedachten!

Aan de slag dus want als er iets is dat de monitor Brede Welvaart duidelijk heeft gemaakt is het dat de navelstaar-economie niet houdbaar is. Ons blindstaren op economische groei zorgt voor een consumptie-economie die 3,5 aardbol vergt. En de plek op nummer 5 op de ranglijst van Europese economieën is alleen vol te houden door in te teren op de mogelijkheden van toekomstige generaties. En op de bestaansmogelijkheden van mensen in arme landen op drift raken als hun leven onmogelijk wordt, in welke zin dan ook.

Earth Overshoot Day is niet een leuk bedacht communicatieconceptje, maar harde realiteit waar de Nederlandse politiek goeddeels aan voorbij gaat. Een stap naar de verandering die letterlijk van levensbelang is de vergroening van ons fiscale stelsel.
Vervuilers niet langere subsidiëren, maar laten boeten voor hun gedrag. Het kan en mag niet zo zijn dat iemand die z’n Fiat Panda voltankt meer accijns betaalt dan iemand die een Boeing 747 voltankt.

Er zijn al veel fiscale vergroeningsmaatregelen voorgesteld, maar heilige koe van de vleeslobby lijkt tot dusver onbespreekbaar. Toch willen we vandaag een idee voorstellen dat bijdraagt aan de brede welvaart, dat het liberale principe dat de vervuiler betaalt respecteert, dat het rentmeesterschap inhoud geeft, dat de consument ontziet. Waarvan we de opbrengst kunnen gebruiken bij de verdere opbouw van een gezonde levensstijl, een diervriendelijke samenleving, de zorg voor de natuur, een stabiel klimaat en de uitputting van de aarde halt toe kan roepen.

Voorzitter, we hebben in het Verenigd Koninkrijk een verrassend effectief resultaat gezien van de producentenbelasting op suiker in frisdrank. Die bleek dit voorjaar al succesvol nog voordat de taks daadwerkelijk was ingevoerd. Producenten anticipeerden op de taks door de suiker in hun drankjes te vervangen door gezondere alternatieven. De consument merkte hier uiteindelijk niets van. Vandaar dat we een nieuw idee aan u voor willen leggen.
Maar laat ik daarbij eerst nog even de noodzaak benoemen: Vlees is verreweg het meest vervuilende onderdeel uit ons menu. Het Planbureau voor de Leefomgeving benadrukt dit in het recent gepubliceerde rapport Balans van de leefomgeving: “Slechts een verschuiving naar een eetpatroon met meer plantaardige eiwitten zal het totale voedselsysteem op lange termijn houdbaar maken.”

Voorzitter, vandaag stellen we een slachttaks voor producenten voor die precies datgene belast wat ons voedselsysteem onhoudbaar maakt. Dus in plaats van een vleestaks voor consumenten een slachttaks voor producenten. We heffen ‘m vroeg in de keten bij de slachthuizen, zo’n 240 stuks. Hierdoor zou het op dat punt praktisch haalbaar kunnen zijn. En door de belasting vroeg in de keten te heffen, is het aan producenten in hoeverre ze de belasting op consumenten wensen af te wentelen.
Tegelijkertijd biedt het een prikkel voor producenten om het gebruik van vlees terug te dringen. De grote voedselproducenten zullen ongemerkt omzien naar andere ingrediënten voor soep, pizza, saucijzenbroodjes en broodjes gezond.
Voorzitter, met de invoering van een slachttaks, als toonbeeld van een specifieke fiscale vergroening komen diverse doelen binnen bereik die bijdragen aan de brede welvaart; de vervuiler gaat echt betalen en de gewenste gedragsverandering wordt direct zichtbaar.

Voorzitter, afrondend, kom ik terug op de ontdekkingsreizigers Amundsen en Scott. Nog even los van de stelling dat je misschien sindsdien de Zuidpool het beste met rust had kunnen laten, is het logisch en te prijzen dat de minister de doordachte aanpak van Amundsen voorstaat. Dan zou het des te tragischer zijn wanneer deze bewonderaar van Amundsen zichzelf met de staatsecretaris blijkt te bevinden in het kortzichtige kamp van Scott.
Maar ter overweging: Amundsen bleek ook in staat het roer radicaal om te gooien, hij wou namelijk eerst naar de noordpool in 1910. Toen anderen de Noordpool eerder bereikten nog voor hij vertrokken was, gooide hij het roer drastisch om: iets wat we de minister en staatssecretaris ook kunnen aanraden.
Als een, in de woorden van de minister president, 'bizar' plan als afschaffing van de dividendbelasting wel als een begaanbare route gezien wordt en bijna niemand anders, dan ligt daar een uitgelezen kans.

Dank u wel