Bijdrage Van Raan aan de Algemene Finan­ciële Beschou­wingen 2021

1e termijn

“Als er één periode is, waarin we heel nadrukkelijk hebben gezien dat wij mensen niet sec als homo economicus door het leven gaan, dan is het de afgelopen anderhalf jaar.”

Sinds Prinsjesdag beseft ook de minister van Financiën dat de meeste mensen geen egoïstische, uitgekookte winst-jagers zijn, maar dat ze gewoon een inkomen nodig hebben waar ze normaal van kunnen leven en dat ze ook andere dingen belangrijk vinden, zoals elkaar, dieren en natuur, blauwe luchten.

Vanaf dit jaar geeft de Miljoenennota ook weer hoe het met de balans in brede zin, de welvaart in brede zin. En die is gevaarlijk uit balans.

Er zijn mensen in Nederland van wie het inkomen zó laag is dat ze niet normaal kunnen leven, niet zonder toeslagen in elk geval. En de toeslagenramp wordt nog steeds elke week omvangrijker.

We zijn bijna-wereldkampioen biodiversiteitsverlies, grondstoffenverslinder en hekkensluiter duurzame energie.

Earth Overshoot Day viel dit jaar weer drie weken eerder dan het jaar ervoor.

Voorzitter, de Britse econome Kate Raworth beschreef de donuteconomie; de economie binnen de grenzen van de Aarde en boven een gezond sociaal minimum.

Onze economie is dwars door alle ecologische en sociale grenzen van een gezonde, duurzame donuteconomie gegroeid.

De Monitor Brede Welvaart laat zien dat onze huidige economie niet vol te houden is. Dat is niet iets wat alleen de Partij voor de Dieren zegt, maar dat erkende ook de ministere president dit voorjaar: “omdat het nu geen sustainable pad is.” Dat sprak hij uit.

We gebruiken de welvaart van het later en elders als doping voor het hier en nu. Tijdens de duurzame troonrede sprak voorzitter Werner Schouten van de Jonge Klimaatbeweging het als volgt uit: “Terwijl het IPCC steeds zwartere toekomstbeelden schetst, terwijl hevige bosbranden en recordtemperaturen onze zomers domineren, gaan wij rustig door met het stelen van de toekomst van jonge generaties. We stelen hun toekomst, verkopen het in het heden en we noemen het ‘bbp’.

De Miljoenennota is positief over het herstel van het herstel van het bbp.

Maar wat voor herstel? En voor wie?

Er is €5,2 miljard uitgetrokken voor de toeslagenramp en onder formatiedruk €500 miljoen voor een lagere energierekening voor huishoudens en het MKB. Maar wat nou als het proces van heling nou een investering van €15 miljard neemt? En wat nou als mensen alsnog hun energierekening niet kunnen betalen? Nu al leeft een half miljoen mensen in energiearmoede, door falend kabinetsbeleid.

Het bbp dient binnen de grenzen van de aarde en boven een gezond sociaal minimum blijven, om het leefbaar te houden. Is de minister het daarmee eens?

Voorzitter, contra-effectieve, anti-klimaatuitgaven zijn ook klimaatuitgaven, denk aan fossiele ondersteuning.

Kan de minister er in elk geval voor zorgen dat de Kamer een overzicht krijgt van alle uitgaven en gederfde inkomsten ten behoeve van de winning of het gebruik van fossiele brandstoffen, ook door staats- en beleidsdeelnemingen, en kan hij toezeggen om dit overzicht voortaan op te nemen in de Miljoenennota? Ik overweeg een motie op dit punt.

De Rekenkamer en de Raad van State pleiten voor geïntegreerd denken, ontkokerd begroten en verantwoorden met een brede welvaartsblik .

De toeslagenramp, energiearmoede en de klimaatcrisis zijn slechts aspecten zijn van één en dezelfde crisis, een brede welvaartscrisis, met het geloof in de niet bestaande homines economici en de kracht van economische groei als grondoorzaken.

Onderschrijft de minister het belang om beleidsvraagstukken met elkaar te verbinden?

De brede welvaartsblik zien we nu niet genoeg terug bij het kabinet. De ene uitgave in klimaatmitigatie, ongedaan gemaakt door fossiele subsidies die groter zijn. Ontwikkelingshulp teniet gedaan door belastingontwijking via Nederland. Ook al in 2009.

Is de minister bereid tot geïntegreerd denken en het maken van een volgende schaalsprong in de toepassing van het brede welvaartsbegrip? En is hij dan ook bereid om de Monitor Brede Welvaart en de Klimaat- en Energie Verkenning, de KEV, dezelfde status in de begrotingscyclus te geven als de Macro Economische Verkenning, de MEV? Ik overweeg een motie.

Voorzitter, de brede welvaart is geen ‘uitdaging van de toekomst’ zoals de miljoenennota schrijft. Het is de verplichting NU aan de toekomst. Vind de minister dat eigenlijk ook niet een betere opdracht en is hij bereid die die over te nemen?

Dank u wel.

3e termijn

Voorzitter, dank u wel. Ik wil me allereerst aansluiten bij de woorden die de heer Heinen sprak over de heer Snels. Ik ga hem ook missen als hele goeie en warme collega.

Voorzitter. Er is veel gezegd over energiearmoede. Ik wil toch even de systemische kant van dit verhaal benadrukken. Als het om de betaalbaarheid van energie gaat, zijn er echt heel veel partijen, waaronder de mijne, die al heel vaak tegen dit kabinet gezegd hebben: stop nou met olie en gas en investeer in schone energie, niet alleen voor het klimaat, maar ook omdat het uiteindelijk veel goedkoper is. Hoe langer je daar niks aan doet, hoe erger het wordt, hoe radicaler de maatregelen die je moet nemen en hoe duurder het is voor alles en iedereen. Het is dus niet zo dat het kabinet dit niet had kunnen zien aankomen. De gasmarkt is altijd al volatiel. Toen de gasprijzen heel laag waren, hoorden we niemand.

Nu moeten we het hogegasprijzencompensatiepakket — een mooi scrabblewoord — van 3,2 miljard beoordelen. In plaats van gericht de mensen te helpen die het echt nodig hebben, gaat het naar iedereen. Uitvoeringsproblemen zouden ten grondslag liggen aan de keuze voor deze generieke compensatiemaatregel. Ik ben toch wel benieuwd welke alternatieven het kabinet verkend heeft om gerichter te werk te gaan. Op welke manier kan het kabinet nu met de grootste zekerheid zeggen dat de energiearmoede in 2023 geen issue meer is? Welke gerichte maatregelen zijn er? Het lijkt erop dat dit een soort incidentele oplossing is voor een structureel probleem. En dat komt dan neer op paniekvoetbal van het soort waar de Rekenkamer al over gezegd heeft: dit soort ondoordachte, plotselinge impulsen zijn niet efficiënt. Welke structurele oplossing voor de energiearmoede kunnen we verwachten? En niet te vergeten: welke oplossing heeft het kabinet bedacht voor de armste huishoudens die zelfs met deze compensatie van €400 de rekening nog steeds niet kunnen betalen?

Kortom, verzin wat beters en kijk bijvoorbeeld naar het TNO-rapport waarover we het hadden en naar het initiatief van de Woonbond, Aedes en Milieudefensie. Kunnen we daar een reactie op krijgen?

Voorzitter. Dan heb ik nog een mooie primeur voor de tienduizenden kijkers naar dit debat en de misschien wel miljoen volgers van mij. Ik heb een keer gezegd: er komt een dag dat ik geen moties zal indienen. En die dag is vandaag aangebroken.