Bijdrage Van Raan aan debat over belas­tingplan 2019

Voorzitter. We bespreken het Belastingplan 2019. Een staatssecretaris die wil vergroenen. Ik wil hem bedanken voor alle antwoorden, evenals de ambtelijke organisatie. Ik heb een punt of zes.

Het Belastingplan 2019 is een heel bijzonder plan. Ik zal u uitleggen waarom. Een van de conclusies van het recente IPCC-rapport is dat een beperking van de opwarming tot 1,5˚C nog steeds mogelijk is. Het is dan dus nog steeds mogelijk om binnen die temperatuurstijging te blijven. Dat is goed nieuws. Maar er staat ook dat we bij ongewijzigd beleid afstevenen op een temperatuursverhoging van gemiddeld 3˚C. Dat is slecht nieuws. Nu zult u zeggen: wat maakt dat nou uit, van 19°C naar 22°C; lekker weertje, toch? Maar dat denken de meeste mensen gelukkig niet meer. Het kan geen kwaad om hier nog even de beschrijvingen van de VN weer te geven. Met 3˚C krijgen 3,2 miljard mensen onder andere problemen met water. Er worden 330 miljoen klimaatvluchtelingen verwacht. 1,3 miljard mensen raken dan ondervoed. Voedselprijzen stijgen met 30%. Het Amazonegebied gaat dan ten onder. En dat is dan 3˚C ...

De begroting van EZK noemde ik vorige week een "3˚C-begroting". Immers, de grote maatregelen moeten dan nog komen na het Klimaatakkoord, de Klimaatwet en wat dies meer zij. De minister kon het op zijn manier heel omslachtig zeggen: hij kon dat niet beamen. Het is dus goed om vast te stellen dat we het vooralsnog over een 3˚C-belastingplan hebben, terwijl we naar 1,5˚C-plannen moeten. Daarom is het Belastingplan van 2019 bijzonder: het is het laatste 3˚C-belastingplan; volgend jaar hebben we een 1,5˚C-plan. Is de staatssecretaris het eens met onze analyse en met onze conclusie? Dit is mijn eerste vraag.

Voorzitter. Over de betaalbaarheid van de klimaattransitie is minister Wiebes optimistisch. Dat optimisme wil ik graag even voorleggen aan de staatssecretaris, als een van de rekenmeesters die dit mede bewaakt. Vorige week rekende de minister van Economische Zaken en Klimaat ons namelijk met indexcijfers voor dat wanneer het reële bbp toeneemt van 100 naar 130 in 2030, we van die 130 maar 0,5 hoeven uit te geven aan de klimaattransitie. Dat zal ook de PVV als muziek in de oren klinken: 0,5 van 130. En dat is goed te doen, zo beweerde hij. Dat klinkt prachtig. Alleen, dat "wanneer" is eigenlijk een dikke "als". Immers, als we van 100 naar 130 gaan in 2030, betekent dat twaalf jaar lang gemiddeld een reële groei van 2,2% per jaar, terwijl we bijvoorbeeld tussen 1996 en 2017 maar met 2% groei zaten, en tussen 2001 en 2017 gemiddeld met 1,3% groei. Dat is dus nogal een opgave. Bovendien zitten daar twee grote problemen bij, waar ik de staatssecretaris graag over hoor. Twaalf jaar reëel groeien met 2,2% is al een probleem, maar het is zeker een probleem als we ons realiseren dat er dan nog steeds geen ontkoppeling is tussen groei en CO2-uitstoot. En dat het dus met die groei, die niet ontkoppeld is van CO2, steeds moeilijker wordt om klimaatmaatregelen te nemen. Dat is eigenlijk hetzelfde als een brand blussen met benzine. Groei is dan juist het probleem, en niet de oplossing. En het tweede probleem dat daarbij hoort: er is ook geen plan B. Want als we onverhoopt niet zo gaan groeien, hoe gaan we het dan financieren? Graag een reactie van de staatssecretaris, als rekenmeester, op die 2,2% reële groei.

Voorzitter. Onze conclusie is dat wat ons betreft alle begrotingen en Belastingplannen in de toekomst de 1,5˚C-toets moeten kunnen doorstaan. Dat is een hele opgave, maar die wordt vast vergemakkelijkt door het feit dat we met het hanteren van het brede welvaartsbegrip onszelf al hebben beloofd dat te gaan doen. Wat vindt de staatssecretaris van deze redenering?

Voorzitter. Klimaatverandering tegengaan met alle middelen zou niet alleen de verantwoordelijkheid van de minister van EZK moeten zijn, maar de verantwoordelijkheid van het hele kabinet en alle bewindspersonen. Dat wordt ook wel onderschreven, geloof ik. Wel problematisch is dat het Belastingplan 2019 net als alle andere begrotingen nog een 3˚C-plan is. Ondertussen hebben we een kabinet dat de winstbelasting fors verlaagt en dat een minimum-CO2-prijs oplegt die voorlopig onder de ETS-prijs ligt en daarmee geen concrete werking heeft. Het kabinet blijft maar aanmodderen met de klimaattafels, terwijl het ondertussen de btw op groenten, fruit, treinkaartjes en cultuur verhoogt. De kosten van het nietsdoen worden niet uitgerekend, want het PBL heeft het te druk, zo is de boodschap. De urgente boodschap van De Nederlandsche Bank om een CO2-opslag van minstens €50 per ton wordt nog niet gehoord, tenzij ik in de antwoorden van de staatssecretaris goed gelezen heb dat aan de industrietafel is meegegeven om een CO2-opslag in scenario's uit te werken en daar nu ook specifiek dat DNB-plan ligt. Klopt dat, zo vraag ik de staatssecretaris.

Voorzitter, dan over belastingontwijking. De verlaging van de vennootschapsbelasting, de winstbelasting voor bedrijven, baart ons om een aantal redenen zorgen, maar de verlaging van de vennootschapsbelasting werkt ook als een verleider voor belastingontwijking, zo staat vast. Gelukkig doen organisaties als SOMO, Tax Justice en Oxfam Novib onderzoek naar internationale belastingontwijking. Oxfam Novib toonde recent aan dat bedrijven als Merck, Pfizer, Johnson & Johnson en Abbott voor vele miljarden via Nederland belasting hebben ontweken. Daar hebben we vragen over gesteld. De antwoorden op onze schriftelijke vragen waren hoopgevend, aangezien de staatssecretaris daarin erkende dat dergelijke bedrijven niet aan hun fiscale verplichting hebben voldaan. Want, zo schrijft hij, afgelopen jaren "is gebleken dat bedrijven door internationale ontwijkingsstructuren de belastingheffing kunnen uitstellen of afstellen waardoor de kosten van algemene voorzieningen, waaronder de medische zorg, worden afgewenteld op burgers en bedrijven die wel gewoon aan hun fiscale verplichtingen voldoen", et cetera. Dat betekent dat er in dit geval kennelijk een onderscheid wordt gemaakt tussen bedrijven die dat wel en bedrijven die dat niet doen. Is de staatssecretaris van plan om van dit type bedrijven de te weinig betaalde belasting terug te vorderen? De fiscale verplichting is niet vrijblijvend. Sterker nog, de Belastingdienst staat vooraan in de rij als er sprake is van een faillissement.

Net als bij onze vraag naar de belastingpositie van ING naar aanleiding van de berichtgeving van Follow the Money verwacht ik ook hier dat opgetreden kan worden, aangezien er genoeg externe en interne signalen zijn. Kan de staatssecretaris dat bevestigen?

Sprekend over ING: in de beantwoording van onze vraag daarover verwijst de staatssecretaris naar de signalen die zijn afgegeven en dat het aan de belastinginspecteur is om te oordelen. Vervolgens zegt hij dat hij er niks over kan zeggen omdat het onder artikel 67 valt. Nou, prima, maar laat ik dan alleen twee vragen stellen aan de staatssecretaris. Klopt de aanname dat hij die informatie actief heeft doorgegeven? En kunnen anders derden dat doen, bijvoorbeeld een club als Ons Geld? Misschien kan die zelfs wel aangifte doen bij de fiscale recherche. Graag een reactie.

Voorzitter, dan de btw. De aangenomen motie-Thieme/Groot uit 2016 verzocht de regering zich in te zetten voor maximale beleids- en tariefvrijheid. De staatssecretaris heeft goed werk geleverd. Of de aangepaste btw-richtlijn, want daar heb ik het over, inderdaad maximale vrijheid geeft, daar valt over te twisten, maar het geeft wel een stuk meer zekerheid, zoals de staatssecretaris aangaf. Maar ja, wat heb je aan die vrijheid als je er vervolgens geen gebruik van maakt? Specifiek: waarom is mensenzorg vrijgesteld van btw en huisdierenzorg niet? Een huisdier heeft evenzogoed een belang om goede en betaalbare zorg te krijgen. Het baasje is vaak iemand die met liefde en toewijding zijn of haar zorgplicht voor het huisdier op zich neemt. Voor heel veel baasjes is een huisdier lid van de familie. Ik heb een huisdier dan ook weleens een "extended family member" genoemd. Als het nou lastig is om een verlaagd nieuw tarief te introduceren, terwijl het wel kan, zoals de staatssecretaris schrijft, is het dan technisch en regeltechnisch wél mogelijk om de vrijstelling van de btw die geldt voor mensenzorg ook van toepassing te laten zijn op huisdierenzorg? Ik kan me goed voorstellen dat het bij de invoering enige invoeringsproblematiek geeft, maar dat, eenmaal ingevoerd, de uitvoering toch redelijk probleemloos is, omdat het nu voor de mensenzorg ook geldt.

Voorzitter. We snappen best dat het verlagen van de btw op groente en fruit complexer is dan de verlaging of vrijstelling van de btw op dierengeneeskundige hulp. We danken de staatssecretaris ook voor de antwoorden en de quickscan die hij heeft uitgevoerd. Maar we zullen het onderwerp niet loslaten, want het komt er eigenlijk op neer dat de staatssecretaris heeft gezegd dat het te moeilijk is voor groente en fruit. We laten niet los, want de Partij voor de Dieren vindt dat de eiwittransitie en groente en fruit belangrijk zijn, linksom en rechtsom. In het wetgevingsoverleg gaf ik al aan dat plantaardige producten enorm eiwitrijk zijn. Linzen, bonen, peulvruchten, maar ook oer-Hollandse groenten zoals doperwten, boerenkool en spruitjes zijn uitstekende bronnen van plantaardige eiwitten — ik lijk m'n moeder wel! De eiwittransitie is goed voor mens en dier. Ik neem aan dat het voor de collega's van het CDA en de VVD ook interessant is als we voorstellen dat de staatssecretaris gaat onderzoeken hoe op Europees niveau de productie van lokale plantaardige groenten eventueel fiscaal gestimuleerd kan worden, en hoe we dit voor elkaar kunnen krijgen.

En als we het nu toch over de beantwoording hebben: we bedanken de staatssecretaris dat hij erkent dat de landbouwvrijstelling ook onder zijn verantwoordelijkheid valt. Daar kunnen we nu mee aan de slag.

Voorzitter, ik ben aan het afronden. Ik kom toch nog even terug op het structurele karakter van de 1,9 miljard dat nu als lastenverlichtingspakket wordt doorgevoerd. Wij hebben gezegd dat je dat eigenlijk als conjuncturele opbrengst moet beschouwen. De staatssecretaris sprak dat tegen, maar in zijn beantwoording ontkent de staatssecretaris niet dat die 1,9 miljard grotendeels naar structurele uitgaven gaat, terwijl de inkomsten niet structureel maar conjunctureel zijn. Wat is het nu? Dat is de vraag.

Tot slot, voorzitter. Wij hebben als Partij voor de Dieren al vaker gepleit voor een progressieve energiebelasting in plaats van een degressieve energiebelasting. We hebben gepleit voor belasting op basis van input in plaats van output. Maar deze pleidooien vinden vooralsnog geen gehoor bij het kabinet. Bijna iedereen ziet wel de kracht en de mogelijkheden van die vergroening, en GroenLinks gaat daar ook een voorstel voor indienen, maar het kabinet ziet dat nog niet. En naar onze mening houdt het kabinet zichzelf en anderen daarmee gevangen.

Sprekend over die hoge energiebelasting voor burgers: de Partij voor de Dieren vindt dat de lage inkomens gecompenseerd moeten worden. En ons voorstel was ook om dat vanwege de efficiëntie te verpakken in de zorgtoeslag. Dat systeem is immers al helemaal ingeregeld, en kan zó ingezet worden om lage inkomens daarin te voorzien. Daarvan heeft de staatssecretaris gezegd: het is niet de meest doelgerichte optie. Daar putten wij hoop uit, want dan zou je kunnen zeggen: dan ziet de staatssecretaris wellicht wel in dat die lage inkomens gecompenseerd moeten worden en dat daar ook mogelijkheden voor zijn. Ons voorstel is misschien niet het meest doelgericht, maar wellicht ziet de staatssecretaris dan zelf andere mogelijkheden.

Voorzitter. Vergroening van het stelsel ziet deze staatssecretaris als een van zijn opdrachten. Ervoor zorgen dat het volgende Belastingplan de 1,5°C-toets kan doorstaan, hoort daarbij. En het voortvarend aanpakken van belastingontwijking zou daar weleens heel goed bij kunnen horen.

Dank u wel.