Bijdrage Van Raan aan debat over de regionale energie stra­te­gieën en het Cluster Energie Strategie

De afgelopen tijd hebben we in de terechte ophef rondom het hyperscale datacenter in Zeewolde kunnen zien wat er gebeurt als schaarste in het elektriciteit netwerk toeneemt, terwijl de regels voor aansluiten nog gebaseerd lijken oneindige beschikbaarheid.

En voorzitter, ik wil twee dingen aankaarten aan de hand van Zeewolde,

Een: vraag en aanbod in het electriciteitnetwerk en twee de aansluitvolgorde problematiek.

In de technische briefing over de regionale energie strategieën (de Ressen) en het Cluster Energie Strategie (CES) ging het eigenlijk over vraag een aanbod samen.

Daar waar de RESsen zo’n beetje het aanbod verwoorden en de manier waarop de regio’s dat gaan realiseren, verwoordt het Cluster Energie Strategie min of meer de vraag van de industrie.

Er bleken een paar zaken, ten eerste dat het aanbod achterblijft bij de vraag, geen nieuws gegeven, maar –belangrijker- dat de vraag min of meer ongeclausuleerd de verwachte vraag van de industrie betreft, als er tegemoet wordt gekomen aan de vraag van die industrie. En dat schiet op twee manieren te kort.

De eerste manier is dat we klakkeloos aannemen dat de plannen van de industrie de juiste zijn, met andere woorden de energie behoefte van TataSteel, of van Yara of Meta lijken leidend.
Maar kunnen dat natuurlijk helemaal niet zijn, immers als het aan hen ligt denken ze alleen aan hun korte termijn economische belangen, we hadden het er gisteren ook over in het I&W debat, dat is geen goede leidraad. Een beterev leidraad is welke industrie we willen hebben in Nederland. Bedrijven als Tata Steel verliezen rap hun bestaansrecht met hun onhoudbare gedrag, van bedrijven als Yara die kunstmest maken, is het niet de vraag of die inmiddels onwenselijk zijn, maar inhoeverre ze de omvang mogen hebben die ze hebben.

Daarbij komt, voorzitter, industriegrond is duurder dan landbouwgrond, waardoor de energietransitie eerder p landbouwgrond zich dreigt af te spelen, terwijl we die grond juist nodig hebben voor de extensivering van ons voedselsysteem, de eiwittransitie en de broodnodige uitbreiding van de natuurgebieden. Duidelijk voorbeeld is de situatie in Zeeland waar grootgrondbezitters zoals het Havenbedrijf en het Rijks Vastgoedbedrijf grond liever braak laten liggen dan dat het beschikbaar wordt gesteld voor duurzame energie. Argumentatie is dat duurzame energie installaties dan in elk geval toekomstig gebruik niet in de weg staan…

De tweede manier is lastiger – maar die gaat in op de vraag naar energie van industrieën die we nu nog niet goed of goed genoeg kennen, de startups, de kleinere bedrijven met nieuwe diensten en producten. Hij wordt daar rekening mee gehouden.

Kortom klakkeloos overnemen wat de industrie zichzelf meent toe te moeten eigenen is geen goede maatstaf, is de minister het daar mee eens? En hoe gaat hij dat aanpakken?

Dan de aansluitvolgorde

Het elektriciteitsnetwerk zal sowieso fors moeten worden verzwaard om de toename van duurzame (decentrale) productie en de elektrificatie, met in achtneming van wat ik hiervoor zei, van alle sectoren te kunnen realiseren.

Dit gaat echter niet snel genoeg (een verhaal op zich waarom dat is, maar dat is even nu niet het punt) en er zal een periode zijn van schaarste zowel voor aansluiten van zon/wind elektriciteit als voor elektriciteitsvraag van burgers en bedrijven.

Voorzitter, in de zomer, en waarschijnlijk ook in de winter, wanneer er sprake is van droogte is het volstrekt normaal dat er regels zijn die kunnen worden ingesteld voor watergebruik, en die regels zullen worden aangescherpt de komende tijd.

Het principe van ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ voor aansluiten is niet langer efficiënt noch effectief in de schaarste die we nu aantreffen.

Europese regels of niet... we zullen een soort ‘ladder van aansluiting’ moeten gaan ontwerpen.

Je kan je twee situaties voorstellen; regels In een gebied met schaarste aan netcapaciteit voor gebruik

En regels : In een gebied met schaarste aan netcapaciteit voor aansluiten En soms vallen die gebieden samen.

Deze regels zullen een combinatie zijn van technische zaken, maar ook van maatschappelijke aard. Zo ligt het voor de hand dat burgers altijd elektriciteit kunnen gebruiken en altijd tot een bepaald maximum terug kunnen leveren.

Of nieuwe bedrijven die een aansluiting willen krijgen geen voorrang op projecten van energie-collectieven.

Daar moet een hoop voor worden uitgezocht en afgesproken, maar is de minister het op zijn minst mee eens dat de aansluitregel ’wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ haar langste tijd gehad heeft en kan hij toezeggen dat hij met een plan komt om dit te veranderen?

Dank u wel voorzitter,