Bijdrage Van Raan aan Verant­woor­dings­debat

Voorzitter,

Dank aan de rekenkamer en het CBS. Vandaag heb ik het idee dat ik mede namens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, het Planbureau voor de Leefomgeving, De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, het Sociaal Cultureel Planbureau en CE Delft sta te spreken. Niet omdat ze mij daar een expliciete machtiging voor gegeven hebben, maar omdat ze hier geen spreekrecht hebben en omdat hun adviezen van de afgelopen jaren te weinig door het kabinet in daden zijn omgezet.

Ik spreek over talloze rapporten waarin gepleit wordt voor een verkleining van de veestapel en het beprijzen van externaliteiten van dierlijke producten die gepaard gaan met de productie ervan. Met het stelselmatig negeren van deze pleidooien zal het Kabinet over meer dan een jaar verantwoording af moeten leggen.

Na de publicatie van de Brede Welvaartsmonitor met data over de afgelopen acht jaar over het Hier en Nu, maar ook over Later en Elders, is de onthutsende ontgroening van D66 en de ChristenUnie dit afgelopen jaar immers nu met nog meer feiten onderbouwd.
“Waar opvattingen worden gedomineerd door levensbeschouwing, geloof, overtuiging, idealen en geweten, kan niet worden verlangd daar afstand van te doen”, viel te lezen in het regeerakkoord. En toch is dat wat ChristenUnie en D66 hebben gedaan bij de allergrootste crises die onze toekomst bedreigen. Onder leiding van het VVD & CDA-motorblok.

Voorzitter, dat we nu de Brede Welvaartsmonitor hebben is geweldig. Immers, vorig jaar bij ditzelfde debat citeerden we wetenschappelijke instituten, die ik net noemde, die pleiten voor een radicale koerswijziging op exact dat dossier waar achtereenvolgende kabinetten geen millimeter toegaven vanwege het belang van de ‘Hier & Nu economie’ van die kabinetten.
En dit jaar staan we weer met die wetenschappelijke steun, maar nu óók met de Brede Welvaartsmonitor die de urgentie tot koerswijziging levert. Vandaar dat ik het gevoel heb dat ik mede namens die instituten sta te spreken.

Voorzitter, wat zouden we anders hebben gedaan als we het brede welvaartsbegrip al veel eerder hadden gehad, zeg in 1850. We kunnen erover speculeren, maar we kunnen er ook een studie naar doen. En dat is precies wat er gebeurd is; naast de Brede Welvaartsmonitor is er nu Het boek ‘De kwetsbare welvaart van Nederland, 1850-2050’
Een fantastische kruising van De eeuw van mijn vader van Geert Mak en Kapitaal in de 21ste eeuw van Piketty.
Het boek beschrijft het brede welvaartsbegrip voor 1850, 1910, 1970 en 2015 aan de hand van de gegevens van die tijden.
Het is fascinerend om te lezen hoe wij bijvoorbeeld al drie keer succesvol een energietransitie hebben georganiseerd.
Tegelijkertijd is het fascinerend om te lezen dat transities altijd zo lang mogelijk worden tegengehouden door strijders tegen vernieuwing, liefhebbers van de status quo. En dat transities altijd veel sneller gaan als er sprake is van:
1. Fiscale maatregelen en dwingende wetgeving.
2. Beschikbare Alternatieven
3. Een groep voorlopers die de maatschappij mee sleurt
Transities, ook noodzakelijke, worden tegengehouden door gevestigde belangen die intensief lobbyen.

Voorzitter, een 'Hier & Nu-economie' die alleen goed gedijt door negatieve gevolgen af te wentelen gebruikt 'Later en Elders' als doping. We zijn het vieste jongetje van de klas onder het zelfbenoemde groenste kabinet ooit. 'Nu de vijfde economie van Europa', juicht de premier! Dat is de sporter toejuichen die doping gebruikt. Dat is dom en onverantwoordelijk. Van zowel de sporter als de toejuicher. Dat kan écht beter.

De gedachte dat de markt het beste verdelingsmechanisme is, blijkt keer op keer niet te kloppen, of hooguit voor een korte tijd, voor een kleine groep. We hebben er nu een verzorgingsstaat voor multinationals aan te danken. Bij een sterke markt hoort een sterke overheid en niet een terugtredende overheid die het bedrijfsleven carte blanche geeft. De gedachte dat economische groei de oplossing is, blijkt nu ook al niet te kloppen als dat alleen door doping in stand kan worden gehouden. Groei is dus niet de oplossing, groei is het probleem.

Voorzitter, u zult begrijpen dat we naar de rapporten van de Rekenkamer kijken door de bril van het brede welvaartsbegrip. Dus voor Hier & Nu, Later en Elders kijken we wat ze te melden hebben in het licht van destructieve activiteiten zoals de intensieve veehouderij.

Intensieve Landbouw
Voor het ‘Hier & Nu’ en de intensieve landbouw is het beeld zeer verontrustend. Trouw schrijft: ‘De Monitor Brede Welvaart toont volgens het CBS aan dat er ‘een fors gat’ zit tussen de manier waarop Nederland nu voedsel en andere goederen produceert en ‘een duurzaam productieniveau dat het milieu niet te veel aantast’; waterkwaliteit, biodiversiteit en natuurbescherming staan alle drie op achteruitgang of stilstand. Nog twee voorbeelden, voorzitter:
1. De NVWA is geen waakhond, maar brandweerman. De rekenkamer toont op pagina 83 een tabel met de mate van vertrouwen consumenten in voedsel. Op een schaal van 1 tot 5 was dat in 2013: 3,2. In 2015: 3,2. En 2017? dan is er geen meting! Waarom niet? dat is vanwege het fipronil-incident. Tsja, hoe hoog zou het vertrouwen nu zijn?
2. Natuurverbindingen die beloofd zijn maar niet mogelijk lijken te zijn door de landbouwbelangen – tot in Duitsland aan toe!
Graag een reactie.

Voor ‘Later’ is het beeld van de intensieve landbouw ook zeer verontrustend: voor biodiversiteit, stikstofoverschotten, beschermde natuurgebieden en CO2-emissies staan de meters in het rood. Weer twee extra voorbeelden:
1. Hier is de grote bijensterfte als gevolg van landbouwgifgebruik een grote bedreiging voor de toekomst;
2. Maar ook het doembeeld Chinese varkensflats; kennelijk het inspirerende voorbeeld van minister Schouten: Hoe ziet de regering dat voor zich over vijf jaar in Nederland? Flats van 9 verdiepingen? Graag een reactie.

Voor ‘Elders’ en de intensieve landbouw is het beeld tenslotte ook verontrustend: de carbon footprint, de invoer van niet-fossiele mineralen, de invoer van biomassa: allemaal diep in het rood! Maar ook omgekeerd: de blinde exportdrang breeduit bejubeld door allerhande ministers ten koste van dierenleed en milieuschade in het buitenland. Hoeveel wereldbollen denkt dit kabinet dat we ter beschikking hebben?

Hier en nu, later, elders, indicatoren voor de intensieve landbouw staan er slecht voor.
Graag een reactie.

Voorzitter ook enige woorden onder het kopje Verantwoording: hoe leggen we het uit…
Voor het ‘Hier & Nu’ en de stand van zaken voor dierproeven op apen in het BPRC is het beeld onthutsend; lang geleden toegezegd om af te bouwen blijkt uit de verantwoording dat het aantal apen nog steeds niet is verminderd. Idem voor proefdieren in het algemeen.

Voor ‘Elders’ en de dividendbelasting is ook nu een mooie verantwoording gevonden: immers economen en ambtenaren laten zien dat afschaffing daarvan met name hetzij een paar buitenlandse beleggers hetzij een aantal buitenlandse overheden bevoordeelt en dat de gevolgen voor het hier en nu in Nederland hooguit losjes gekwalificeerd zijn door het gevoelsleven van de premier en de gekwalificeerd als goklust van de voorzitter van de premierspartij… (niet alleen doping, maar nu ook gokken)
Graag een reactie.

Voorzitter de lijst kan doorgaan:
Voor het ‘Hier & Nu’ en Luchtvaart is de grens bereikt van de groei vanwege klimaat, veiligheid en kwaliteit van de leefomgeving voor mens en dier. Terwijl voor ‘Later’ nu al bekend is dat wat er nog over is aan CO2-budget niet naar ÉN de luchtvaart ÉN naar de intensieve landbouw kan. Hoe ziet de premier dat, nu hij niet meer alleen naar het hier en nu kan kijken?

Voorzitter ik rond af. Het is overduidelijk dat de fixatie van het Kabinet op de Hier & Nu economie niet meer volstaat.
Onderschrijft het kabinet de voorwaarden voor transities uit het boek ‘Kwetsbare welvaart’, met name de schadelijke en vertragende rol die hindermachten spelen? Het patroon is altijd hetzelfde en de succesformule ook. Onderschrijft het kabinet dat? Graag een heldere reactie. Als de geschiedenis duidelijk maakt hoe belangrijk wetgeving en fiscaliteiten op transities zijn, hoe gaan die stelsels worden aangepast op brede welvaartsbegrip? Graag een reactie.

De Monitor is nog niet klaar, dat zegt het CBS ook zelf. Complimenten voor dat inzicht. Een verbetering: de brede welvaartsmonitor is mensgericht. Kan dierenwelzijn en de brede welvaart voor dieren er ook een plek in krijgen? Hoe denkt de premier daarover?

We kunnen de Brede welvaart van 'Later' en 'Elders' niet langer uithollen door een voorschot te nemen op de toekomst. Niet met fossiele brandstoffen, niet met de kap van het regenwoud, niet met uitsterven van de bij, niet met het subsidiëren van de luchtvaart, niet met het vertragen van klimaatbeleid. In 2007 zei staatssecretaris Pieter van Geel dat vlees het meest milieubelastende onderdeel van ons voedselpakket is. Nu, 11 jaar later aan de klimaattafel zwijgt hij erover in alle talen. Wanneer, voorzitter, wordt deze olifant in de Kamer eindelijk erkend? Graag een reactie

Dank u wel.