Bijdrage Van Raan debat onder­han­de­lings­ak­koord Brexit

De heer Van Raan (PvdD):
Voorzitter, dank u wel. Vandaag bespreken we het uittredingsverdrag van Groot-Brittannië. De overeengekomen politieke verklaring spreekt van een zo nauw mogelijke handelsrelatie en wat er daarna gaat gebeuren is nog niet duidelijk.
Twee jaar geleden sprak mijn fractie de hoop uit dat de brexit het begin zou kunnen inluiden van een ander Europa, een democratisch Europa, waar duurzaamheid en mededogen centraal staan, boven economisch gewin op korte termijn, waar gezamenlijk wordt opgetrokken om grensoverschrijdende problematiek als klimaatverandering, de biodiversiteitscrisis en de perversiteit van het bankensysteem ferm aan te pakken, waarin burgers een grotere rol in de besluitvorming kunnen spelen en banken, multinationals en Brusselse ambtenaren een toontje lager zingen.
Voorzitter. Even ter lering ende weinig vermaak: drie jaar geleden, in 2015, stemde de Partij voor de Dieren tegen de associatieovereenkomst met Oekraïne, bijvoorbeeld omdat we voorzagen dat Europa overspoeld zou worden met de Oekraïense plofkip. Afgelopen dinsdag publiceerde Follow the Money een doortimmerd stuk over hoe het kippenbedrijf MHP de Europese markt inderdaad overspoelt met plofkippen. Vanuit Oekraïne gezien is dat niets meer of minder dan gebruikmaken van een level playing field. Dat is iets waar VVD en CDA zo graag het belang van bezingen. Afgelopen zomer gaf de regering gewoon toe dat zij daarin fout was. Dat siert haar, maar hoe voorkomen we nou dat datzelfde weer gebeurt?
Voorzitter. Terug naar de brexit. Als een land zelfstandig bepaalt dat het uit de EU wil stappen, moet dat gewoon kunnen. De brexit lijkt erop te wijzen dat dit gewoon kan, ook al is de weg hobbelig. Dat is het goede nieuws in termen van zelfbeschikking. Maar er is ook heel veel slecht nieuws. De brexit gaat vrijwel uitsluitende over het veiligstellen van de belangen van het grootbedrijf. Kan de minister-president schetsen hoe dit uittredingsverdrag gaat helpen bij de 1,5°C beperking van de temperatuurstijging -- hoe wordt die veiliggesteld? -- en eens niet ingaan op de belangen van het bedrijfsleven? Dat zou heel fijn zijn.
Het is meer onderhuids, maar daarnaast gaat het ook over het stellen van een afschrikwekkend voorbeeld, iets wat moet voorkomen dat andere landen ooit zouden besluiten uit de EU te gaan. Het lijkt wel op eerwraak vanuit Brussel. Het heeft er dan ook alle schijn van dat behalve mensen ook dieren de dupe zullen worden van deze politieke eerwraak. De conservatieve brexiteers hebben er nooit een geheim van gemaakt -- dat siert hen -- dat zij af willen van EU-regelgeving over gmo's, dierenwelzijn, voedselveiligheid, hormonen in vlees, pesticiden, cosmetica en klimaatregels. Allemaal wel gedocumenteerd. Ook in eigen land zijn er grote problemen. De NVWA heeft nu al te weinig dierenartsen om het werk aan te kunnen en moet door de brexit 100 extra dierenartsen aannemen. Een oplossing kan simpel zijn, een zogenaamd ei van Columbus: een totaalverbod op de export en import van levende dieren van en naar het Verenigd Koninkrijk. Dat is goed voor de dieren en goed voor de NVWA. Wat vindt de minister-president van dit voorstel? Graag een reactie.

Voorzitter. Afrondend. Alhoewel het volgende er niet specifiek over gaat, wil ik het toch vast even aanstippen. Al tweeënhalf jaar worden we bang gemaakt voor de brexit. Die angst krijgt nu een verdieping in de vorm van een zogenaamde Verzamelwet brexit, voor als er geen deal komt. Dat is een eufemisme voor een noodwet die het parlement buiten spel kan zetten, zo lezen we in de NRC. Deelt u deze analyse van de NRC? Het lijkt een klassiek voorbeeld van wat Naomi Klein voorspelde in haar boek De shockdoctrine. We gaan onder grote druk -- nog een kenmerk van wat Klein beschrijft -- nog relatief kort spreken over de wet, maar ik vraag alvast of de minister-president deze overeenkomsten herkent.
Voorzitter. Wie staat voor vrijheden van mensen en vrijheden van dieren kan niet anders dan dit afschrikwekkende voorbeeld van de brexit vast te houden tot de verkiezingen voor een nieuwe Europees Parlement.
Dank u wel.

Interrupties Lammert van Raan

De heer Van Raan (PvdD):
Ik heb de volgende vraag aan de heer Mulder. Hij noemt een aantal belangen, maar hij noemt uitdrukkelijk niet de belangen van dier, natuur en milieu of klimaatbelangen. Geeft de volgorde waarin hij de belangen noemde, ook de prioriteit weer, of vindt hij misschien toch dat klimaat het belangrijkst is?

De heer Anne Mulder (VVD):
Nou, ik ben begonnen met de mensen. Dat vind ik het allerbelangrijkst. Ik begon mijn betoog met Nederlanders in het Verenigd Koninkrijk en ging toen verder. Ik ben dus begonnen met mensen. Dat vind ik het allerbelangrijkst. Daarna kunt u misschien nog wat schuiven in de volgorde. Als ik klimaat niet noem, wil dat niet zeggen dat dat niet belangrijk is. We moeten oppassen -- dat werd al gezegd -- voor een race naar de bodem bij milieunormen. Dat kan ik eraan toevoegen.

(…)

De heer Van Raan (PvdD):
Ik ben blij dat de minister-president vaststelt dat het mogelijk is en mogelijk blijft. Dat het niet makkelijk is, zijn we met hem eens. Ik vroeg me wel het volgende af. De gedachte was: een Verenigd Koninkrijk gaat er verenigd uit tegenover een verdeeld Europa. Wat eruit gekomen is, is een verenigd Europa tegenover een verdeeld Koninkrijk. Dat speelt natuurlijk ook een rol. Landen zouden moeten kunnen aangeven eruit te willen stappen als dat in alle zorgvuldigheid gebeurt, maar we zien de trend dat het naar een steeds hechter wordende Unie gaat. Hoe kijkt de minister-president daartegen aan? Naarmate je steeds hechter gaat samenwerken, wordt het immers steeds lastiger voor een land om er eventueel uit te stappen met alle zaken die daarbij horen. Hoe kijkt hij daartegen aan?

Minister Rutte:
Ik ben een tegenstander van de historische wetmatigheid van een ever closer union. Daar is ook de Nederlandse regering niet voor. Wij zijn ervoor om pragmatisch samen te werken op terreinen waar dat relevant is, zoals de markt, de munt, de buitengrensbewaking, het gemeenschappelijk asielbeleid en een gemeenschappelijke aanpak van grote milieuvraagstukken. Dat levert je uiteindelijk twee dingen op, ook vanuit onze verantwoordelijkheid als politici. Ten eerste zijn er in Nederland ontzettend veel banen ontstaan door de internationale handel, deels samenhangend met de munt, als gevolg van het lidmaatschap van de Europese Unie. Ten tweede levert het op dat Nederland in een instabiele wereld met een opkomend Rusland, instabiliteit in het Midden-Oosten en onvoorspelbaarheid vanuit Amerika, ingebed zit in een sterke Europese Unie, naast de NAVO, wat ons ook veiligheid brengt. Maar er zit geen wetmatigheid in dat de Europese Unie steeds verder moet integreren. Ik ben daar altijd een tegenstander van geweest. Inmiddels is zo'n beetje heel Europa daar een tegenstander van en werken we dus samen op de terreinen die ik schetste en waar die grensoverschrijdende samenwerking meerwaarde heeft.

De heer Van Raan (PvdD):
Dat is goed om te horen, maar als dat leidt tot de wens om wel weg te gaan, blijft dat dan wel mogelijk of wordt dat dan mogelijk gemaakt? Een van de reden waarom de minister-president niet voor een ever closer union is, kan het democratisch tekort zijn. Speelt dat ook in zijn ogen zo'n grote rol?

Minister Rutte:
Nee, ik zie geen democratisch tekort in Europa. Nee. De nationale parlementen zijn soeverein. Die geven een mandaat aan de nationale regeringen in de Europese Raad. Het Europees Parlement is geen parlement zoals een parlement in de nationale lidstaten. Het is een orgaan in Europa dat "parlement" heet, maar dat eigenlijk een andere rol heeft. Het is relevant en het heeft een belangrijke betekenis, ook in het Verdrag van Lissabon, maar het is geen parlement zoals dat in de lidstaten bestaat. Er is wat mijn betreft geen democratisch deficit in Europa.

(…)

De heer Van Raan (PvdD):
De minister-president heeft het over vissen op het droge trekken. Wat de Partij voor de Dieren betreft laat je vissen gewoon in het water zitten. Dit is typisch een voorbeeld van de race naar de bodem. Wij willen blijven vissen. De Engelsen hebben die vis. Zou je ook kunnen zeggen "dat is prima" en dat gewoon in stand kunnen houden als dat betekent dat er importheffingen zijn? Zou dat ook een scenario kunnen zijn? Dat betekent alleen maar dat de vis duurder wordt. Dat is prima, want dat betekent ook dat er minder van gegeten wordt. Dat is toch een heel natuurlijk mechanisme om die visgronden in stand te houden? Zou dat ook een scenario voor de minister-president kunnen zijn, in plaats van dat sneue gevecht om die visgronden? "Ja, dat hoort nou eenmaal bij Engeland. Sorry, zo zit het nou eenmaal."

Minister Rutte:
Nou, dat zit natuurlijk ook al een beetje in de afspraken die in de backstop staan. Daar zijn dus wel non-regressie-afspraken over gemaakt. En waar het gaat om de staatssteun, is er zelfs dynamische aanpassing afgesproken. Daar zitten allerlei terreinen in, bijvoorbeeld op het gebied van belastingen, maar ook op het gebied van milieu en klimaat. Daar hoort dus ook sustainability management bij. Dat zijn allemaal haakjes die we gaan gebruiken. Maar weet u, als wij het hier met elkaar moesten uitonderhandelen, werden zelfs u en ik het nog wel eens. Maar we moeten het met nog 26 anderen doen én met het VK, dus het wordt best nog wel een hele hijs om dit voor elkaar te krijgen. Maar de wederzijdse belangen zijn ook groot. Maar wij willen afspraken maken, ook over sustainability management.

De heer Van Raan (PvdD):
Dat zou zomaar kunnen, want diep in z'n hart is de minister-president ontzettend groen. Dus wie weet zouden we daar inderdaad helemaal uit kunnen komen. Maar ik hoor hem niet zeggen dat het ook een scenario is om die visserij maar met rust te laten, en dat vind ik dan weer een beetje jammer.

(…)

De heer Van Raan (PvdD):
Wij zien wel een ever closer union en we zien ook niet dat de minister-president of deze regering dat heel actief probeert tegen te houden.
We hebben drie vragen gesteld. De eerste was over het veiligstellen van de handel versus het veiligstellen van de klimaatstijging. Ik zag aan de lichaamstaal van de minister-president dat hij daar wat vragen over had, maar gelukkig ging de minister daar wel op in.
Ik refereer even aan het politieke statement: the economic partnership will recognize that sustainable development is an overarching objective of the parties. Dat is goed om te lezen. Sustainable development in een driegradenwereld is niet handhaafbaar, dat weten we inmiddels. We stevenen af op een 3°C-wereld, dus ik neem aan dat de minister ook bedoelt dat de overeenkomst de 1,5°C-test kan doorstaan -- ik heb daar zo een motie over.
Ik heb gevraagd of dit niet het ideale moment was om daar nu mee te stoppen, gezien de druk op de Douane, het leed en het eigenlijk onvoorstelbare gegeven dat we met tienduizenden dieren slepen die allemaal gevoel hebben en die allemaal niet dood willen en de groepsprocessen die zich afspelen. En ik vroeg om een reflectie op de verzamelwet. Wat je daar ziet wordt eigenlijk precies beschreven in het boek van Naomi Klein, De shockdoctrine. Het leek mij goed om dat toch nog een keer te noemen. Ik had ook gevraagd om een reflectie daarop.