Bijdrage Van Raan model­tekst bila­terale inves­te­rings­ver­dragen (ISDS)

Bijdrage Van Raan modeltekst bilaterale investeringsverdragen (ISDS)

Voorzitter, dank u wel. Toenmalig minister Ploumen heeft ooit gezegd dat ISDS dood en begraven is. Wij vragen ons toch af of minister Kaag een grote fan is van zombiefilms, want in deze modeltekst investeringsakkoorden is ISDS alive-and-kicking. We hebben eind januari een ronde tafel hierover gehad en de insprekers waren het op dat punt volkomen met elkaar eens: ISDS heeft zich in het verdrag genesteld. Niet alleen ISDS is alive-and-kicking; dat geldt ook voor de allergrootste bezwaren: het omzeilen van de nationale rechtsgang en het feit dat private partijen, investeerders, deze procedure kunnen aanspannen. Dat werd door zo goed als alle aanwezige sprekers bevestigd. Ik weet niet of de minister een verslag heeft van dat rondetafelgesprek, maar dat is zeer de moeite waard. Ook hier was het dus anders dan door vorige ministers voor Handel was beloofd.

In het AO van 15 november 2018 bevroeg ik deze minister over een uitspraak van Ploumen waarin zij suggereerde dat aan vakbonden en maatschappelijke organisaties de mogelijkheid wordt gegeven om te reclameren als duurzaamheidsbepalingen niet worden gerespecteerd. Ik heb begrepen dat minister Kaag de bevindingen, de overwegingen, omtrent deze uitspraak en de gedachten over het begrip "ecocide" met ons zou gaan delen. Ik kijk natuurlijk uit naar die reactie.

Voorzitter. ISDS leeft. Ik denk dat redelijk Kamerbreed wordt gesteund dat dit op deze manier nooit de bedoeling is geweest. Daarover was bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van het daadwerkelijke Nederlandse midden- en kleinbedrijf bij deze rondetafel kraakhelder. Het was ook nog eens een vertegenwoordiger van de melkveehouders. Er werd gezegd: het is eigenlijk oneerlijk dat een buitenlandse investeerder wél kan reclameren, maar bijvoorbeeld een mkb'er die geraakt is — in dit geval een melkveehouder — niet. ISDS bevoordeelt buitenlandse investeerders dus ten opzichte van het Nederlandse mkb, dat geen claimrecht heeft. Graag een reactie daarop.

Ondernemen is gewoon risico nemen. Dat weten Nederlandse mkb'ers maar al te goed. Een ondernemer dient de risico's zelf te dragen en die niet via een oerwoud aan obscure verdragen over te hevelen naar staat, mens, dier en milieu. Dat brengt mij bij de gevolgen van het ISDS voor mensen elders. Een dergelijk verdrag maakt het voor een staat een stuk moeilijker om regelgeving voor klimaat en milieu en sociale regelgeving in te voeren die indruist tegen de gevestigde belangen van buitenlandse investeerders. Vaak is de dreiging van een ISDS-claim al voldoende om deze regelgeving, die voor hen onwelgevallig is, niet uit te voeren: regulatory chill. Mijn buurvrouw verwees al naar een recent voorbeeld: Shell zette de Nigeriaanse regering onder druk om belastingvoordelen te realiseren. In Nederland gaat dat meestal via rulings, maar in andere landen kun je dus kennelijk ook al met een ISDS-claim belastingvoordelen afdwingen. Het lijkt ons dat dat niet de bedoeling is. Graag een reactie. Met andere woorden, kent de minister dit artikel uit de Volkskrant? Kent zij ook het onderliggende rapport? Kan zij hierop een reactie geven?

Voorzitter, ik rond af. ISDS legt onevenredig veel macht bij private investeerders en grote multinationals die de wereld afstruinen op zoek naar de laagst mogelijke standaard of een door westerse instituties geïnstalleerd afvoerputje. Wij willen dus voorstellen doen om ISDS maar helemaal uit de modeltekst te halen. Volgens minister Kaag kan dit ook gewoon, aangezien de modeltekst geamendeerd kan worden. Kan de minister uiteenzetten welke parlementaire route deze modeltekst nog zal afleggen en wanneer wij deze voorstellen kunnen doen?

De heer Van Haga (VVD):

Toch nog even de vraag of u niet een groot verschil ziet tussen een klein bedrijf in het mkb en een grote multinational.

De heer Van Raan (PvdD):

Ik ben geneigd om te zeggen: ja, dat verschil zie ik wel. Maar misschien begrijp ik de vraag niet helemaal goed.

De heer Van Haga (VVD):

U gaat in uw betoog met name in op multinationals die overheden onder druk kunnen zetten, maar kleine bedrijven vormen een groot gedeelte van de bedrijven die gebruikmaken van dit soort dispute settlements. Die kunnen nooit een overheid onder druk zetten. Als u dat in ogenschouw neemt, wordt uw kijk op de zaak misschien toch wat anders.

De heer Van Raan (PvdD):

Ik herken niet een-twee-drie dat het met name kleine ondernemers zijn die ISDS-disputes aanhangig kunnen maken. Voor zover ik weet zijn met name kleine bedrijven toch niet zozeer geneigd om in andere landen te investeren en daar vervolgens aanspraak te maken op ISDS. Dat herken ik dus niet een-twee-drie. Wat ik wel herken, is dat bij de rondetafel verschillende vertegenwoordigers van het mkb over een "ongelijk speelveld" spraken. Die term zou de VVD moeten aanspreken. Het speelveld wordt drastisch verstoord als buitenlandse bedrijven wel gebruik kunnen maken van ISDS, maar mkb'ers niet.

Dank u wel.

Interrupties Van Raan

De heer Van Raan (PvdD):

Vingertje? Helemaal goed, voorzitter.

Aan de ene kant verbaast mij dit van de VVD. Zij haalt een voorbeeld aan: een kerncentrale bouwen, 40 miljard investeren, een democratisch genomen besluit. Er is toch ook een normale rechtsgang in het land waar die kerncentrale wordt gebouwd? Dat is een. Dan twee. Omgekeerd ben ik nog wel even benieuwd naar het volgende. Op het moment dat het belang van mkb'ers wordt geschaad doordat een buitenlandse investeerder naar Nederland komt en gaat claimen — dat werd ook door de melkveehouders gezegd — wordt het level playing field door dit soort mechanismes verstoord. Het verbaast me eigenlijk dat de VVD hier überhaupt voor is en dan niet de markt zijn werk laat doen. Waar zit 'm dat nou in?

De heer Van Haga (VVD):

Om met uw tweede vraag te beginnen: wij zijn voor een level playing field. Als daar loopholes in zijn of als daar oneigenlijk gebruik van wordt gemaakt, dan steunen we u in dezen van harte. Nogmaals, als er een land is dat een oneigenlijk en onredelijk besluit neemt, dan moet er een mogelijkheid zijn om de investeerder te beschermen. Ik weet niet hoe ik dat duidelijker kan maken.

De heer Van Raan (PvdD):

Ik zou zeggen: het tweede klopt. Er moet een mogelijkheid zijn om de ondernemer te beschermen. Dat is gewoon het juridische systeem. U duidt op de loopholes en zegt dat u daar niet voor bent. Dat klopt, dat delen we. Maar ISDS is gewoon één grote loophole ter bescherming van die bedrijven. Bent u dat met ons eens?

De voorzitter:

Kort, meneer Van Haga.

De heer Van Haga (VVD):

Nee, dat ben ik niet met u eens. Er zijn nu eenmaal overheden die niet zo'n fantastisch rechtssysteem hebben als we hier in West-Europa hebben. Je kunt zeker niet claimen dat je op een goede en rechtvaardige manier kan terugvallen op het rechtssysteem van sommige landen. En daarom proberen we nou juist te beschermen. Ik snap heel goed dat er een balans moet zijn tussen de rechten van de investeerder en de rechten van het land. We verschillen denk ik in die zin dat u heel erg bezig bent met het beschermen van de rechten van de overheden waarvan u denkt dat ze onder druk gezet kunnen worden, terwijl wij proberen die balans te houden waardoor het indienen van claims ook openstaat voor bedrijven die de dupe worden van overheden die wél een onredelijk besluit nemen.

De heer Van Raan (PvdD):

Zeker. Ik vroeg me af of u een reflectie kunt geven op een van de uitspraken tijdens de rondetafel. Bij het rondetafelgesprek zei iemand van de melkveehouderij, de achterban van het CDA, heel stellig: doe die ISDS nou niet, wij worden daardoor geschaad. Wil de heer Amhaouch zich er met ons hard voor maken om ISDS uit de modeltekst te halen, al was het maar vanwege de geluiden uit zijn achterban?

De heer Amhaouch (CDA):

Het CDA is een brede volkspartij en heeft inderdaad een warm hart voor de melkveehouders; zij zijn een gedeelte van onze achterban en zijn heel belangrijk. Bij het rondetafelgesprek waren hier — dat moeten we inderdaad zeggen — kritische geluiden over. Wij zijn ook geen voorstander van ISDS. Wij waren indertijd blij dat het vorige kabinet zei: we laten ISDS achter ons en we gaan naar ICS. Maar daarna kwam er weer een discussie met Japan, dat alleen ISDS wil. Daar worstelen wij ook mee, maar we zijn wel aan het kijken wat nou het beste alternatief is. Als ik de professoren, bijvoorbeeld bij dat rondetafelgesprek, spreek, hoor ik steeds: je kunt kritiek hebben op het investeringsakkoord dat voorligt, maar dat is wel degelijk een stap voorwaarts.

De heer Van Raan (PvdD):

Dat is goed nieuws, want ik hoor de heer Amhaouch niet keihard zeggen dat hij ISDS erin wil laten. Daar gaan we dus wellicht nog over in gesprek met elkaar.