Bijdrage Van Raan verant­woor­dings­debat

Voorzitter, dit is de derde keer dat we de brede welvaartsmonitor hebben. Vorig jaar gebruikte ik hier de metafoor van de sporter die doping gebruikt: Het hoge niveau van de welvaart van het hier en nu houden we in stand door de voorraden van later, van de jonge en toekomstige generaties, en voorraden van elders als doping te gebruiken.

De indicatoren gaven dat aan.

In 2019 had dit kabinet dus kunnen proberen om van haar verslaving af te komen, zich als een goede rentmeester te gaan gedragen:

Maar in plaats daarvan werd 2019:

• het jaar waarin de grootste stikstof uitstoters ontzien werden en oplossingen gezocht werden als “misschien moeten we maar minder natuurgebieden aanwijzen”
• het jaar waarin we normen gewoon hebben bijgesteld om binnen grenzen te blijven – ik heb het over PFAS
• het jaar waarin ontegenzeggelijk bleek hoe de overheid jarenlang haar zorgplicht ontliep en geen extra maatregelen nam om haar bevolking te beschermen in de klimaatcrisis – Urgenda
• het jaar waarin mensenrechten en dierenwelzijn weer moesten wijken voor economisch gewin van de grootschalige wereldhandel – CETA
• het jaar waarin multinationals en de superrijken nog steeds belasting mogen ontwijken terwijl van heel normale mensen genadeloos en onterecht kinderopvangtoeslag bleek te worden teruggevorderd
• en tot slot was dit helaas ook het jaar waarin ook waarschuwingen voor het risico op zoönosen in de wind werd geslagen.

En zo werd 2019 een verloren jaar.

De Monitor Brede Welvaart laat zien dat er in 2019 een aantal bedroevende milieu- en biodiversiteitsontwikkelingen gaande zijn. Het stikstofoverschot behoort tot de hoogste in Europa, het aandeel hernieuwbare energie tot de laagste. Verder geven, op één neutrale ontwikkeling na, alle indicatoren het beeld van een dalende biodiversiteit.

Er zijn recordhoeveelheden biomassa en metalen ingevoerd, waaronder invoer van metalen uit de armste landen. We voeren opnieuw de grootste hoeveelheid biomassa in van de EU en meer dan vorig jaar. En ook nam onze broeikasgasvoetafdruk weer toe.

De conclusie moet helaas zijn dat we niet minder doping zijn gaan gebruiken, maar eerder meer. De broeikasgasvoetafdruk is immers gestegen t.o.v. 2018 en meer afgewenteld op elders en later.

Erkent de minister dat dit – door de oogharen- de conclusie van het CBS is?

Voorzitter, er staat ook in de Monitor Brede Welvaart dat niet alle brede welvaartsaspecten de laatste jaren 1-op-1 zijn meegegroeid met het bbp. Volgens mij weet deze minister wel dat als iets niet 1-op-1 meegroeit met het bbp, dat dat dan relatief achteruitgaat.

Voorzitter, je werkt pas aan een betere wereld als de brede welvaartsgroei de bbp-groei overstijgt. Erkent de minister dat en omgekeerd, als het niet zo is, kun je dan van goed rentmeesterschap spreken? Graag een reactie.

Voorzitter, 2019 was ook het jaar waarin deze minister ons verraste met de aankoop van een staatsbelang in Air France-KLM ter waarde van 744 miljoen euro.

De rekenkamer heeft geoordeeld dat dit in comptabel opzicht onrechtmatig was. De ondertitel van de Staat van de Rijksverantwoording 2019, luidt: Breekt nood wet? We stelden er al Kamervragen over, Voorzitter, en wachten de antwoorden af, maar kan de minister hier nog eens uitleggen welk begrip van nood hij hier hanteerde?

Voorzitter, afrondend, de monitor Brede welvaart over 2019 laat zien dat de welvaart in het hier en nu niet meer houdbaar is geworden voor komende generaties en mensen elders.

De massale omschakeling die nodig is vergt hoge investeringen. In de orde van grootte waarvan nu sprake is in de noodpakketten. Dus is het voor mijn fractie onbegrijpelijk dat bij het nemen van de miljarden kostende maatregelen groene en rechtvaardige voorwaarden niet leidend zijn.

De wetenschap vertelt ons dat we aan de slag moeten en de Coronacrisis laat het ons dagelijks zien dat het kan.

Voorzitter, Je werkt pas aan een betere wereld als de brede welvaartsgroei de bbp-groei overstijgt. Is de minister het daarmee eens en welke lessen heeft de minister zelf getrokken uit het verloren jaar 2019?

Zeventig procent van de landnatuur in Nederland kampt met een lichte of zwaardere overschrijding van de kritische stikstof grens.

Onze welvaart nu gaat ten koste van de welvaart van volgende generaties, de allerarmsten en het andere leven op aarde. Vorig jaar ging het ook al niet goed op deze punten en dit jaar heb ik geen verbetering kunnen bespeuren. Trekt de minister zich eigenlijk wel iets aan van de Monitor Brede Welvaart en waaruit blijkt dat? Er staat ook in de Monitor Brede Welvaart dat niet alle brede welvaartsaspecten de laatste jaren 1-op-1 zijn meegegroeid met het bbp. Volgens mij weet deze minister wel dat als iets niet 1-op-1 meegroeit met het bbp, dat dat dan relatief achteruitgaat. Je werkt pas aan een betere wereld als de brede welvaartsgroei de bbp-groei overstijgt.

In 2019 waren we weer stinkend rijk, maar verkeerden we in ecologische armoede.

Trekt de minister zich eigenlijk wel iets aan van de Monitor Brede Welvaart en waaruit blijkt dat?

We zijn dieven en stelen onze welvaart van iedereen. Het Kabinet zegt hieraan te werken, maar laat het toe en faciliteert het. Vandaag legt de minister van Financiën daar namens het hele kabinet verantwoording over af richting de Tweede Kamer. Maar voorzitter, zijn de feiten niet zo ernstig dat dit Kabinet zich eigenlijk als medeplichtige aan diefstal van onze welvaart van onze kinderen en de allerarmsten op aarde, zou moeten verantwoorden voor de strafrechter? Is de minister bereid om het Kabinet aan te geven bij de politie?

De Partij voor de Dieren was als enige geen voorstander. Het was en is onverantwoord om in een tijd waarin alle zeilen moeten worden bijgezet om klimaatdoelstellingen bereikbaar te houden, zo veel geld uit te geven aan een sector die tegen alle klimaatdoelstellingen in de CO₂-uitstoot laat groeien en juist zou moeten krimpen. Vooruitblik van verantwoordingsdebat van volgend jaar. Of die steun nu goed is. Voorwaarden zijn superwankel, met de dodelijke streefmotie van d66

Terwijl steeds meer steden en landen de klimaatnoodtoestand hebben uitgeroepen en zelfs de EU klimaatministers (waaronder Wiebes) spreken van de ‘persisting climate and ecological crisis’, denkt dit kabinet dat dat niet nodig om in veilige haven te komen.

En zo is het mogelijk dat het kabinet systematisch wordt tegengewerkt in haar (toch al bescheiden) klimaatambities. En juist daarom zou het uitroepen van de noodtoestand dit kabinet kunnen helpen bij het maken van beslissingen. Is de minister nog steeds van mening dat er geen noodtoestand voor klimaat en biodiversiteit hoeft te worden uitgeroepen? Want het valt niet te ontkennen dat er zo’n crisis is en dat die in 2019 alleen maar groter is geworden.

Voorzitter, in 2019 waren dierenwelzijn, volksgezondheid, milieu en duurzaamheid op grote schaal weer ondergeschikt aan economische belangen en dat maakt 2019 een verloren jaar. wanneer gaat de minister met een noodpakket komen om deze crisis te bestrijden? Want de coronacrisis laat zien dat deze minister wel de daadkracht bezit om crises snel en effectief met noodpakketten te bestrijden.

Uit Rapport van de Rekenkamer:

De Algemene Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar deze transactie. Het rapport hierover is tegelijk met het verantwoordingsonderzoek over 2019 gepubliceerd.

Wij zijn van oordeel dat de verwerving van het aandelenpakket Air France - KLM à € 744,4 miljoen een in comptabel opzicht onrechtmatige transactie was. De minister deed de aankoop, zonder daarover eerst het parlement te informeren, hetgeen op grond van artikel 2.27 van de Comptabiliteitswet is vereist.

Over monitor brede welvaart

Sinds 2018 verschijnt op Verantwoordingsdag ook de Monitor Brede Welvaart. Hierin meet het CBS hoe de welvaart in Nederland zich in brede zin ontwikkelt. Sinds 2019 neemt het CBS daarin ook mee hoe ver we zijn met het bereiken van de ‘sustainable development goals’, de 17 doelen voor duurzame ontwikkeling die de Verenigde Naties hebben gesteld. Een koppeling die wij zeer waardevol achten. Daardoor werd bijvoorbeeld inzichtelijk dat Nederland in 2018 goed presteerde op zaken als armoedebestrijding, innovatie en vermindering van de ongelijkheid, maar slecht op het gebied van betaalbare en duurzame energie en het leven in het water en op het land.

De Algemene Rekenkamer heeft er verschillende malen voor gepleit de Monitor Brede Welvaart onderdeel te maken van de algehele besluitvorming over de besteding van publiek geld. Vorig jaar september nog, in ons rapport Inzicht in publiek geld (deel 2), deden wij voorstellen die het mogelijk maken om de Monitor Brede Welvaart expliciet te koppelen aan de ambities van een (nieuw) kabinet.

Met ‘algehele besluitvorming’ bedoelen we: bij de vormgeving van het beleid, tijdens de uitvoering ervan en bij de verantwoording achteraf. Zodat we een verbinding kunnen leggen tussen begroting en jaarverslag; het doel van de inzet van publiek geld, de theorie achter het beleid dat is ingevoerd, de maatregelen die zijn genomen en de maatschappelijke effecten ervan. Zodat we tot een integrale verantwoording kunnen komen. Want om een verstandig besluit te kunnen nemen, moeten we lering kunnen trekken uit wat is geprobeerd in het verleden. Zodat we kunnen beslissen om de aanpak te verbeteren of te veranderen. Integrale verantwoording stelt ons daartoe in staat.