Bijdrage Van Raan Verant­woor­dings­debat 2019

Voorzitter,

De president van de Algemene Rekenkamer, Arno Visser, was erg kritisch bij de aanbieding van het Verantwoordingsonderzoek 2018. Hij zei: “Als we vijftien jaar geen geld hebben voor onderhoud, krijg je een keer de rekening gepresenteerd. De rekening van die bezuinigingen komt nu.” Volgens de heer Visser bieden de verkeerde beslissingen uit het verleden een verklaring voor problemen waar we vandaag tegenaan lopen.

Voorzitter, op dezelfde wijze zullen beslissingen die we vandaag maken, verklaringen bieden voor zaken die in de toekomst verkeerd zullen gaan. En dat is ook precies wat de Monitor Brede Welvaart aangeeft. De Monitor Brede Welvaart; het dashboard dat ons vertelt hoe het nu gaat, hoe het later zal gaan en hoe ergens anders gaat als gevolg van onze levensstijl. In het Hier & nu gaat het, in materiële zin en op de natuur na, over het algemeen goed. Maar het Later & Elders staan er ‘niet houdbaar’ voor.

Op het eerste gezicht mag dat wel zo lijken, maar wie de Monitor voor Later goed bestudeert, ziet dat de belangrijkste indicatoren die allang op groen hadden moeten staan dat niet doen; dat zijn met name de cumulatieve CO2 emissies en de Living Planet Index. En economische groei is niet de oplossing, maar het probleem. Immers de Monitor stelt en ik citeer: ‘De meest recente ontwikkelingen betreffende de actuele brede welvaart zijn waarschijnlijk niet los te zien van de sterke economische groei van de laatste jaren’ (pagina 6). En verderop: ‘De Nederlandse broeikasgas voetafdruk is in 2018 toegenomen .

De Nederlandse samenleving heeft ook andere effecten op de rest van de wereld, zoals gepresenteerd in de brede welvaart ‘elders’’. Heel diplomatiek staat er: Nederland handelt relatief veel met (arme) landen, hetgeen leidt tot inkomsten aldaar. Dus, voorzitter, hier de voetafdruk vergroten en daar de natuurlijke bronnen uitputten, met een doekje voor het bloeden, in de vorm van enige economische groei .

Voorzitter, economische groei is niet de oplossing maar het probleem. Dat was de conclusie vorig jaar en dat is ook dit jaar de conclusie.

Het laatste jaar dat de brede welvaart in evenwicht was, het moment dat onze welvaart de welvaart elders en later niet in gevaar bracht, was volgens het CBS in 1960. Vanaf dat moment nam de welvaart voor ons hier nog steeds toe, maar dat ging en gaat ten koste van natuurlijke hulpbronnen op andere plekken.

De Britse econome Kate Raworth, die op uitnodiging van de Partij voor de Dieren in 2018 naar de Tweede Kamer kwam, gaf ons allen een verhelderende les economie, schitterend in haar eenvoud: een economie is bedoeld om mens en dier de noodzakelijke voorwaarden te geven om een goed leven te hebben, terwijl diezelfde economie de planetaire grenswaarden niet overschrijdt. Ze noemt dat de Donuteconomie, de binnenste ring de noodzakelijke sociale voorwaarden, de buitenste ring de planetaire grenswaarden.

Zowel de Monitor Brede Welvaart als Kate Raworth laten zien dat we de omslag van ego-centraal naar eco-centraal denken moeten maken, omdat onze aarde de menselijke activiteit anders niet kan dragen en dat groei het probleem is .

Voorzitter, met het voorgaande in gedachten dient de Minister-President verantwoording af te leggen voor zijn klimaatbeleid dat nog steeds niet leidt tot (naar rato) een beperking van de temperatuurstijging van 1,5 graad. Graag een reactie van de Minister-President wanneer zijn Klimaatbeleid dat uitzicht wel biedt en of hij inmiddels al het inzicht heeft dat dat het verschil tussen anderhalve graad en twee graden aanzienlijk is .

Daarbij hebben we volgens de Minister-President 31 jaar de tijd voor onze klimaatmaatregelen. Ik vind het stuitend dat een partij, de VVD, die beweert dat het geen schulden naar toekomstige generaties wil doorschuiven, dit wanneer het gaat om klimaatmaatregelen, juist wel doet. En 2.0 graden klimaatverandering is desastreus voor toekomstige generaties. Het is dus logisch dat het vooral de jongeren zijn die in actie komen.

De Minister-President dient ook verantwoording af te leggen voor de dieren, omdat de Nederlandse Staat enorm veel dierenleed toe staat. Wetgeving die dieren zou moeten beschermen, kent ineens vele uitzonderingen wanneer het gaat om dieren die worden gefokt, gebruikt en gedood worden voor vlees, eieren en zuivel. En als er in de veehouderij praktijken plaatsvinden die, ondanks volledig tekortschietende wetten, toch niet zijn toegestaan, wordt er niet of nauwelijks gehandhaafd. De pakkans is in de eerste plaats al nihil: de NVWA komt jaarlijks slechts bij 2% van de veebedrijven over de vloer. En als NVWA-inspecteurs leste daadwerkelijk praktijken waarnemen die wettelijk niet zijn toegestaan, wordt er niet gehandhaafd.

Onlangs liet RTL Nieuws zien dat dit nog altijd aan de orde van de dag is. Sterker nog: teamleiders van de NVWA dragen inspecteurs zelfs op om minder overtredingen te rapporteren, “omdat het ook lastig is naar het bedrijf toe”. Dieren in de Nederlandse vee-industrie zijn rechteloos. Tien jaar geleden zei Rutte als fractievoorzitter dat ook hij het mensonterend vindt "hoe wij varkens stapelen " en dat de PvdD altijd bij hem terecht kon om hierover te spreken. Kan de Minister-President nu met droge ogen beweren dat het structureel goed gaat in de vee-industrie? Graag een reactie.

En nu we het toch over landbouw hebben, de minister van Financiën dient verantwoording af te leggen voor de falende Europese inkomenssteun voor de Nederlandse boeren. En hij zal dat graag doen, ik zal u vertellen waarom!

Hij heeft bij de Humboldtlezing in Berlijn op 7 mei gezegd dat de 21ste eeuw verlangt dat we onze prioriteiten anders moeten leggen, en dat betekent dat middelen dienen te worden vrijgemaakt door onder meer op de Europese landbouwsubsidies te bezuinigen. De minister van Financiën wordt op zijn wenken bediend. De Algemene Rekenkamer heeft aangetoond dat de inkomenssteun voor de Nederlands boeren gefaald heeft. Een vijfde van de boeren verdient ondanks de steun minder dan het minimumloon en een derde van de boeren verdient, inclusief de steun, meer dan twee keer modaal.

Welk gevolg denkt de minister van Financiën aan zijn eigen woorden te geven? Hij is als minister van financiën verantwoordelijk voor de financiële keuzes van vandaag. Als hij echt vindt dat de Europese landbouwsubsidies niet geschikt zijn voor de 21ste eeuw, heeft hij een hele zware verantwoordelijkheid om daarnaar te handelen. Graag een reactie. En in het verlengde hiervan ook nog een vraag aan onze minister-president.

De Europese Commissie is er in geslaagd om een onwelgevallige studie over de negatieve gevolgen van het GLB voor de broeikasgasuitstoot van de landbouw ruim een half jaar lang onder de pet te houden en het zelfs over de Europese verkiezingen heen te tillen. Vond de premier dat ook niet onwenselijk? En is de premier bereid om de Europese Commissie hierover ter verantwoording te roepen? Graag een reactie.

Voorzitter, de Monitor Brede Welvaart toont aan we met onze beperkte horizon de verkeerde beslissingen nemen.

Terwijl het wel anders kan: voorbeelden van kentering in denken in de samenleving zijn er te over, bijvoorbeeld de bewustwording over de impact van vliegen, de onstuimige opmars van vleesvervangers, of het grote succes binnen de overheid van de boodschap Carnivoor Geef het door, waarbij de vegetarische keuze standaard is, zoals drie weken besloten door het Amsterdamse stadsbestuur. Of ander laaghangend fruit, bijvoorbeeld een eenvoudige aanpassing van de youngtimer-regeling voor elektrische auto’s die ingaat na vijf jaar in plaats van de gebruikelijke 15 jaar .

Voorzitter, ik rond af.

Europa had op 10 mei de grondstoffen die het voor het hele jaar 2019 ter beschikking had, opgebruikt . Europe Overshoot Day. Deze dag valt steeds vroeger. Het 5e IPCC-rapport over de klimaatcrisis en het IPBES over de biodiversiteitscrisis laten zien dat we getuige zijn van de grootschalige destructie van onze leefomgeving in de illusie dat groei daarvoor een oplossing zou kunnen zijn.

Hans Stegeman, hoofd onderzoek en investeringsstrategieën van Triodos verzuchtte onlangs niet voor niks: ‘waren we maar een illusie armer’; namelijk de illusie dat groei de oplossing is .

Die illusie wordt misschien nog het hardst aangepakt als die grootschalige destructie van leefomgeving een misdrijf tegen de vrede wordt, vallend onder het statuut van Rome. Want harde –internationale- wettelijke maatregelen zijn noodzakelijk. Nu, en niet over 31 jaar. Hoe staat de minister president tegenover een dergelijke gedachte?

Voorzitter, zoals Churchill zei -en dan in het Engels natuurlijk: verspil nooit een goede crisis. Maar dan moet je eerst wel herkennen en erkennen dat er een crisis is. In het Verenigd Koninkrijk, Ierland en diverse steden wereldwijd werd inmiddels de klimaat en biodiversiteitsnoodtoestand uitgeroepen . Gisteren deden wij eenzelfde oproep aan de Kamer en vandaag zullen we daarvoor een motie in dienen. Het is de erkenning van toestand waarin wereld zich bevindt het is de reden dat de Partij voor de Dieren de Klimaatwet 1.5 onlangs aankondigde. Het is de erkenning van de noodzaak om onze ecologische voetafdruk te verkleinen.

Voorzitter, daarom steunen we ook de oproep van het Platform Duurzame en Solidaire Economie namens 31 organisaties, waaronder de FNV en de Raad van Kerken, om onderzoek te laten doen hoe we de Nederlandse voetafdruk vóór 2030 minimaal kunnen halveren en daarbij geen heilig huisje te sparen. Zie het als betalen van achterstallige rekeningen om te voorkomen dat we de toekomstige rekening helemaal niet meer kunnen betalen.

Graag een reactie van de minister-president.

Dank u wel.