Bijdrage Wassenberg aan debat over begroting Landbouw, Natuur, en Voed­sel­kwa­liteit

Voorzitter, mijn collega had het al over de wijze waarop de regering consequent kiest vóór economische belangen van een sector en tègen de natuur. Het kabinet maakt regels, overtreedt die regels als dat zo uitkomt of laat ondernemers de regels overtreden en moet uiteindelijk door de rechter worden teruggefloten. Dat zagen we bijvoorbeeld bij de PAS.

En dat zien we ook bij de visserij. Anderhalve week geleden onthulde de NOS grootschalige visserijfraude. De Nederlandse overheid heeft jarenlang door de vingers gezien dat vissers frauderen met het motorvermogen. Er werden veel zwaardere motoren gebruikt dan is toegestaan, met dramatische gevolgen voor de natuur. Met die zware motoren trekken de kotterschepen grotere netten en zwaardere kettingen over de zeebodem en ploegen die hele zeebodem om.

Het ministerie wist van die fraude, deed mooie beloften, maar maakte niets waar. Vijf jaar lang was niet de inspectie, maar waren commerciële partijen verantwoordelijk voor de controle van de motoren. Al die tijd is er niet één boete uitgedeeld. En de jaren daarna controleerde de NVWA in totaal 23 keer op een totaal van 300 schepen; niet meer dan 1% van de vissersvloot per jaar.

En zo werden de vissers die wel volgens de vergunning visten sterk benadeeld door de vrije jongens, de cowboys van de zee. De natuur was het grootste slachtoffer, want de sjoemelaars richtten met hun zware motoren en hoge snelheid veel schade aan.

De reactie van de minister op de fraude toont een schrijnend gebrek aan aandacht voor de bescherming van de onderzeese natuur. "We zien dat dat nu dus op deze manier niet werkt," meldt ze aan de NOS. Nu dus. Voorzitter, in 2006, dat is 13 jaar geleden, lag er al een uitspraak van de rechter dat er beter gehandhaafd moest worden. Dat is niet nu dus. Er zijn na die tijd verschillende rapporten verschenen over het overtreden van regels door de visserijsector. Al de voorgangers van de minister beloofden de fraude aan te pakken. Maar dat gebeurde niet.

Dus voorzitter, de vraag is: waarom heeft het ministerie niet eerder ingegrepen? Waarom hebben heeft het ministerie nooit gevolg gegeven aan het vonnis van de rechter die de Staat al in 2006 opdroeg om beter te handhaven?[1]En waarom heeft Nederland nooit gereageerd op rapporten waarin de fraude werd beschreven? En op het recente rapport van de Europese Commissie?[2]Kan zij daar alsnog een reactie op geven? Voorzitter, ik verwacht van de minister dat zij nu meteen uit laat zoeken hoeveel schepen er frauderen en dat er morgen nog begonnen wordt met grootschalige controles en het opleggen van boetes.

Voorzitter, een gerechtelijke uitspraak verdween zonder pardon in een stoffige la. Bij aanbevelingen uit kritische rapporten werd braaf geknikt, maar die leidden niet tot betere controle en handhaving. En de natuur was en is het kind van de rekening.

Er moet snel worden uitgezocht wat de schade is aan de natuur, want op een dergelijke grote schaal illegale visserij jarenlang toestaan kan niet anders dan grote gevolgen hebben voor de biodiversiteit. Zonder adequate controle is het duurzame visserijbeleid van deze minister een papieren werkelijkheid.

Het IPBES-rapport van de VN wijst visserij aan als een van de grootste bedreigingen voor de biodiversiteit onder water. De minister zegt in haar toelichting op de begroting toe te werken naar ‘ambitieuze doelstellingen’ naar aanleiding van het alarmerende rapport en de aanstaande biodiversiteitsconferentie in Beijing in 2020. In haar brief van maandag zegt de minister dat zij toe wil naar betere monitoring. Mijn vraag aan de minister: geldt dat ook voor de Nederlandse situatie? Geldt dat ook voor de controle op illegale visserij? En betekent dat ook dat zij dan paal en perk zal gaan stellen aan die illegale visserij – een vorm van stroperij - in het grootste natuurgebied van Nederland? Dat zij streng gaat handhaven en alle rotte appels uit de mand gooit? Je kunt niet mooi weer gaan spelen op een biodiversiteitsconferentie en tegelijk de voortdurende illegale aanslagen op de biodiversiteit in eigen land gedogen. We hebben het hier over ernstige economische delicten met grote gevolgen voor de kwetsbare natuur. De minister heeft de wettelijke taak en morele plicht om die natuur te beschermen. Hoe gaat zij dat doen? Is zij bereid op zijn minst Natura 2000 gebieden af te sluiten voor de kustvissers?

Voorzitter, dan wil ik het hebben over het kappen van bomen in ons land. Het kabinet trekt 6 miljoen uit om het bosareaal uit te breiden. Dat klinkt mooi, het stelt weinig voor als je het afzet tegen de grootschalige bomenkap die nog steeds plaatsvindt. In Nederland verdwijnt elk jaar 3.500 hectare aan bomen. Dat betekent dat wij elk uur ongeveer een klein voetbalveld aan bomen verliezen[3]. Hele stukken bos gaan tegen de vlakte onder het mom van bosbeheer. Ecosystemen worden vernietigd door kaalkap. Staatsbosbeheer deed deze zomer bijna 400 hectare natuur in de uitverkoop. Er wordt gezaagd en gehakt in bossen, tijdens het broedseizoen, en het resthout wordt afgevoerd naar biomassacentrales. Bovendien wil dit kabinet snelwegen blijven verbreden alsof er geen klimaatcrisis is, alsof de rechter zich nooit heeft uitgesproken tegen de PAS. De verbreding van de A9 en het verplaatsen van een benzinestation kost 14.000 bomen. Al die bomen kappen en tegelijk 6 miljoen euro uitgeven aan het planten van bomen elders? Voorzitter, dat is niet alleen natuurvernietiging, het is ook kapitaalvernietiging. Die 6 miljoen is slechts een fooi om het fossiele, vernietigende beleid van dit kabinet te verhullen.

Voorzitter, de komende jaren wil het kabinet flink investeren in Carbon Capture and Storage, het afvangen en opslaan van koolstof. Het ministerie van EZK houdt zich daarmee bezig, maar dat onderwerp past natuurlijk veel beter bij LNV, want LNV heeft de allerbeste mogelijkheden om koolstof uit de lucht te halen en op te slaan, namelijk bomen. Met hun bladeren halen bomen CO₂ uit de lucht en leggen die onder invloed van zonlicht vast in suikers en vervolgens in hout. En daarbij maken zij óók nog eens zuurstof. Kom daar maar eens om bij een industriële CCS-centrale.

Volgroeide bomen zijn vanwege hun grootte en massa overigens een stuk effectiever in het opslaan van CO₂ dan jonge bomen. Dus de allerbeste manier om CO₂ op te vangen en op te slaan is door een boom niet om te kappen. En de op één na beste manier is om nieuwe bomen aan te planten. Zeker voor de toekomst.

Het is ook om andere redenen belangrijk om zuinig te zijn op de bomen die we nu hebben, natuurlijke en oudere bossen herbergen meer dier- en plantensoorten, zijn dus beter voor de biodiversiteit en leggen dus ook nog eens meer CO₂ vast. Als het gaat om bomen is het dus niet of/of, maar en/en. We moeten onze bestaande bomen en bossen koesteren en beschermen en zeker niet omkappen èn we moeten de bossen uitbreiden, door nieuwe aanplant en door nieuwe terreinen een natuurbestemming te geven. En het geld dat het kabinet nu gereserveerd heeft voor CCS kan dus niet beter besteed worden dan aan het behoud van onze bomen. Graag een reactie van de minister, is zij het met mij eens dat bomen op een efficiënte, en zeer energievriendelijke manier CO₂vastleggen? Voor een periode van tientallen jaren? En is zij het met mij eens dat bomen daarmee een natuurvriendelijke en klimaatvriendelijke variant van CCS vormen?

Muskusrattenbestrijding

Voorzitter, het is tijd voor een nieuw verbond tussen mensen en dieren, dat schreef de Raad voor Dieraangelegenheden vorige week in haar rapport, ‘de Staat van het Dier’.[4]Inbreuken op het dierenwelzijn, zo schrijft de Raad, worden steeds minder geaccepteerd. De Raad stelt dat er op het punt van dierenwelzijn ‘nog veel moet gebeuren’. Dat wil ik graag illustreren aan de hand van een voorbeeld.

Op 14 juni stemde de Unie van Waterschappen in met het "terugdringen van de muskusrat tot de landsgrens". Daarmee bedoelen ze uitroeien, tot er geen muskusrat meer over is, het zogenaamde nulstandbeleid. Daarvoor worden onderwatervangkooien en klemmen gebruikt. De muskusrat zou zelfs zo’n groot gevaar voor de dijken vormen, dat het dier bestreden zou gaan worden met drones, warmtecamera’s en sonarbeelden.

Plaagdieren, de naam zegt het al, worden geframed als ongewenste gasten, als indringers, als sluipende gevaren. De Raad vindt dat er een andere betekenis moet worden gegeven aan deze dieren. “Het framen van diersoorten als ongedierte is niet langer acceptabel”, aldus het rapport. “Als dieren dan toch bestreden worden, bijvoorbeeld invasieve exoten, is het belangrijk om de bestrijding diervriendelijker te maken.” Onderschrijft de minister dit? Want nogmaals, dat is het advies van de Raad voor Dierengelegenheden.

Voorzitter, het plan van de waterschappen is bepaald niet diervriendelijk of natuurvriendelijk, en dan druk ik mij zacht uit. Muskusratten, maar ook andere dieren zoals bevers, leveren een doodsstrijd van enkele minuten in onderwaterkooien en klemmen. Bovendien is het de vraag of het beheer wel wetmatig is. Waterschappen zijn namelijk niet verplicht om de dieren te doden. Maar ze zijn wel verplicht om de dieren alle vermijdbare pijn, spanning en lijden te besparen. Dat is een Europese wet die Nederland gewoon moet uitvoeren. Kan de minister hierop reflecteren?

Bovendien mag het doden van dieren volgens de wet pas een allerlaatste redmiddel vormen, indien weren en verjagen niet lukt. Er moeten dus eerst alternatieve maatregelen genomen worden. Dijken, kades en oevers muskusratproof maken is zo’n maatregel. De veldproef waarop de waterschappen hun beleid baseren heeft ernstige tekortkomingen. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen verschillende gebieden, de duur van de proef was te kort en preventieve maatregelen zijn nauwelijks onderzocht! [5]Ondanks deze tekortkomingen in het onderzoek, is de muskusrattenbestrijding in Nederland flink opgeschroefd. Er is duidelijk geen sprake van een laatste redmiddel.

Ik wil van de minister weten of de beheerplannen van de waterschappen aan Europese en nationale wetten getoetst zijn en als dat zo is, wat de conclusies waren? Kan de minister toelichten hoeveel de landelijke uitroeiing van de muskusrat de belastingbetaler zou moeten gaan kosten? En of dat geld niet op een betere manier kan worden besteed, bijvoorbeeld door belangrijke dijken of kades muskusratproof te maken?

Want de totale uitroeiing van de muskusrat is natuurlijk een illusie, omdat er vanuit Duitsland of België weer dieren zullen komen. En ik wil van de minister weten: is het niet zo dat slecht onderhoud, zeker in perioden van grote droogte, de grootste bedreiging vormt voor dijken? Moeten we niet gewoon inzetten op betere controle en beter onderhoud en versterking van dijken, in plaats van miljoenen te verspillen aan de muskusrattenuitroeiing?

Proefdieren

Voorzitter, in Nederland worden jaarlijks nog altijd ruim een half miljoen dierproeven uitgevoerd. Weet u hoeveel van deze dierproeven voorbij het teststadium, succesvol worden vertaald naar de mens? Niet meer dan 10 procent. 10 procent! Negen van de tien keer lijden en sterven de dieren dus voor niets. Maar gelukkig wordt er veel en belangrijk onderzoek gedaan naar nieuwe technologieën om de dierproef uit te faseren. Dat is niet alleen goed voor de dieren, maar ook voor patiënten. Onderzoek op basis van menselijke cellen, combinaties tussen biologie en ICT, zoals cell-on-a-chip, organ-on-a-chip en zelfs body-on-a-chip leveren steeds betere resultaten op. Toch worden nieuwe onderzoeksmethoden nog lang niet altijd toegepast en zitten we nog steeds vast aan de dierproef. En eigenlijk willen we allemaal van de dierproef af, willen we allemaal dat onderzoek op een betere, betrouwbaardere, diervriendelijkere manier gebeurt, en dat gebeurt maar niet.

Eind 2015 heeft de regering de ambitie uitgesproken dat Nederland in 2025 wereldwijd koploper zal zijn in proefdiervrije innovaties. Maar toen de tijd vorderde zonder dat het kabinet veel deed om die doelstelling dichterbij te brengen, werd de ambitie afgezwakt. Nederland hoeft van het kabinet geen koploper meer te zijn, maar een van de voorlopers is voldoende. Tja, voorzitter, en dat ben je helaas al snel. In het land der blinden is eenoog koning.

Op het gebied van proefdiervrije onderzoeksmethoden zijn veel hoopgevende ontwikkelingen te zien, maar vooralsnog blijft de dierproef gezien worden als de gouden standaard, hoe onterecht ook. En blijft de politiek onvoldoende doen om de dierproef te vervangen door betere en innovatieve onderzoeksmethoden. Het feit dat het aantal dierproeven al jarenlang niet meer structureel daalt, maar blijft schommelen tussen de 500.000 en 600.000 dierproeven per jaar is het beste bewijs dat er echt meer moet gebeuren.

De overheidsfinanciering van innovatief onderzoek zonder proefdieren, de ontwikkeling en vervolmaking van testmethoden is klein bier vergeleken met de honderden miljoenen die naar proefdierenonderzoek gaan. Voor 2020 is door het kabinet nu slechts 2,1 miljoen euro begroot voor proefdiervrij onderzoek.[6] Bij die financiering gaat het om relatief kleine bedragen, die bovendien geen structureel karakter hebben, maar voor maximaal enkele jaren gelden.

Daarmee bouw je geen structureel bouwwerk van proefdiervrij onderzoek. We hebben structurele financiering nodig, langjarige financiering en liefst oplopende financiering.

Daarom doe ik vandaag een voorstel. Het kan door elk jaar het overheidsbudget voor dierproeven met een klein percentage, 1% over te hevelen naar het budget voor proefdiervrij onderzoek. Zo stijgt het aandeel proefdiervrij onderzoek elk jaar ten opzichte van onderzoek mét proefdieren, en zo bereiken we wat iedereen wil, namelijk de vervanging van de ouderwetse dierproef door betere, nauwkeuriger en betrouwbaarder proefdiervrij onderzoek. Is de minister bereid om dat idee van een nieuwe vorm van financiering te laten onderzoeken?

Het betekent namelijk dat het bedrag dat beschikbaar is voor onderzoek mét dierproeven elk jaar nauwelijks merkbaar afneemt, namelijk met 1%. Terwijl het budget voor proefdiervrij onderzoek in dezelfde periode met een grote stap toeneemt. Want voor een bestaand budget van in totaal slechts 2,1 miljoen euro’s is een toename van enkele miljoenen een enorme stimulans.

In 1993 is de veldpolitie opgeheven. Vervolgens kreeg de politie te maken met een grote bezuinigingsslag, onder verschillende kabinetten Rutte. Hierdoor is de politie grotendeels verdwenen uit het buitengebied. De gevolgen daarvan zijn duidelijk en dramatisch. Toenemende problematiek rond drugsdumpingen, stroperij, de vernieling van schuilplaatsen voor dieren, het illegaal kappen van bomen. Ik ben op werkbezoek geweest in Limburg en heb met eigen ogen gezien; een handjevol boa’s tegenover toenemende criminaliteit. Ik ben blij dat de VVD inziet dat de boa’s in het buitengebied het water aan de lippen staat. De door de VVD en de jagerslobby aangedragen oplossing slaat de plank mis; jagers inzetten als boa omdat je de politie in het buitengebied wegbezuinigd hebt. Mensen die daarvoor noch opgeleid noch geschikt zijn. Niet onafhankelijk zijn. De Partij voor de Dieren wil de politie terug in het buitengebied.

Bijna wekelijks verschijnen er berichten over schrijnende verwaarlozing en ernstige mishandeling van dieren. Over verwaarloosde honden die in hun eigen uitwerpselen leven, over honderden vogels in krappe kooien in een schuurtje in de tuin. Veroordeelde dierenbeulen kunnen in Nederland na het uitzitten van hun straf of het betalen van een boete, opnieuw dieren houden. We weten dat de kans dat een dierenbeul opnieuw dieren mishandelt, levensgroot is. De Partij voor de Dieren pleit al vanaf haar oprichting voor een langdurig (en eventueel levenslang) houdverbod voor mensen die zich schuldig hebben gemaakt aan dierenmishandeling. Vorig jaar op Dierendag kondigden de minister van J&V en deze minister aan, dat zij eindelijk een houdverbod als zelfstandige maatregel gaat invoeren. Dat betekent dat veroordeelde dierenmishandelaars na het uitzitten van hun straf voor maximaal tien jaar geen dieren meer mogen houden. Dat is het goede nieuws. Het slechte nieuws is dat een levenslang houdverbod niet tot de mogelijkheden van de rechter gaat behoren. Kan de minister toelichten waarom deze mogelijkheid al bij voorbaat van de hand wordt gewezen? Het andere slechte nieuws is dat we nu al een jaar wachten voor het wetsvoorstel eindelijk naar de Kamer komt. Kan de minister toelichten waarom dit zo lang duurt?

[1] http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:RBSGR:2006:AX0431

[2] https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/a867cbac-8e90-11e9-9369-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-99423821

[3] https://www.voetbalminded.nl/voetbal-facts/hoe-groot-is-een-voetbalveld/Kleinste boetbalveld FIFA = 04 ha.

[4] https://www.rda.nl/nieuws/nieuws/2019/09/29/staat-van-het-dier

[5] https://www.dierenbescherming.nl/userfiles/IHWLD/2019-02-07_Brief_aan_waterschapsbesturen_Kanttekening_muskusrattenveldproef_en_aanbevelingen.pdf

[6] Begroting LNV, p. 44: ZonMW (dierproeven)Het budget is bestemd voor de ontwikkeling van nieuwe proefdiervrije innovaties en voor het stimuleren van de toepassing van bestaande proefdiervrije innovaties. In 2020 is € 0,4 mln. beschikbaar. De meerjarige bijdrage voor uitvoering van het programma «Meer kennis minder dieren» door ZonMW is in 2019 overgeheveld naar de begroting van VWS.

Begroting VWS, p. 66: Er is in totaal € 7,4 miljoen gereserveerd voor vaccinonderzoek (circa € 5,8 miljoen) en onderzoek naar alternatieven voor dierproeven (circa € 1,7 miljoen).