Bijdrage Wassenberg aan debat over de stik­stof­pro­ble­matiek

Dank u wel, voorzitter. We leven in roerige tijden. Was er eerst het coronavirus dat heel veel van onze aandacht opslokte, nu is er die afschuwelijke oorlog in Oekraïne. Maar op de achtergrond, buiten beeld, gaat de aftakeling van onze planeet door. Ook in eigen land holt de natuurkwaliteit achteruit en dat gebeurt al jarenlang. En dat is echt een ramp in slow motion.

Dit debat vloeit voort uit de uitspraak in 2019 van de Raad van State, de hoogste rechter, die een streep haalde door het oude stikstofbeleid. Dat is intussen meer dan duizend dagen geleden! En er ligt nog steeds geen onontkoombaar plan om de uitstoot van stikstof echt terug te dringen. In 2020 is het stikstofoverschot in de landbouw zelfs toegenomen!

De nieuwe minister kan met het stikstoffonds van 25 miljard de stikstofcrisis echt gaan oplossen, maar dan moet je het geld wel goed besteden. Daarvoor moet er een omslag in het denken plaatsvinden: stop met het vooropstellen van die vergunningverlening en zet de natuurbescherming en het natuurherstel centraal. En stop met het telkens verzinnen van nieuwe listen. Toen oud-minister Cora van Nieuwenhuizen in de eerste reactie op de PAS-uitspraak in mei 2019 verzuchtte "we moeten een list verzinnen", kwam daar heel veel kritiek op. En dat was terecht, want dat was echt een ontstellende reactie. Maar het gaf tegelijkertijd ook een onthullend en ontluisterend kijkje in de denkwereld van het toenmalige kabinet, want als de eerste truc niet werkt, dan moet je gewoon een tweede truc verzinnen. We moeten een list verzinnen.

Maar omdat het kabinet het toen niet aandurfde om de omvang van de veehouderij aan te pakken, werd er opnieuw een ondoorzichtig systeem opgetuigd, waarin oude en ongebruikte vergunningen verhandeld kunnen worden om nieuwe uitstoot te legaliseren. Vergunningen voor latente ruimte blijven bijvoorbeeld intact, waardoor ooit vergunde maar ongebruikte stikstofruimte opeens ingezet kan worden om nieuwe uitstoot mogelijk te maken. En tot slot hoeft uitstoot buiten die 25 kilometer van de activiteit opeens niet meer mee te worden gerekend. En dat heet dan: afkapgrens. Die uitstoot is er natuurlijk nog wel, maar die wordt simpelweg niet meer meegeteld. De rechter gaat daar straks echt niet in mee, denk ik. Hoewel het afschieten van de vorige list voor de PAS een rood sein was, is er dus nog helemaal niks wezenlijk veranderd.

Voorzitter. Er zijn ook hoopvolle signalen. De minister weigert Lelystad Airport te legaliseren wegens onjuiste stikstofberekeningen. Dat vind ik echt te prijzen en daarvoor complimenteer ik de minister. Ook wil de minister integraal kijken naar stikstof, klimaat, waterkwaliteit en zoönoserisico's. En dat is ook te prijzen. Dus complimenten daarvoor. Het betekent dat er een echte omslag in het landbouwsysteem zal moeten komen en daar heb ik toch nog wel een aantal vragen over.

In NRC lazen we dat ambtenaren van het ministerie van LNV en Financiën tijdens de formatie al hebben gewaarschuwd dat de plannen voor de stikstofaanpak onvoldoende resultaat zullen opleveren, omdat ze vooral op vrijwilligheid gebaseerd zijn. Dat werd onlangs bevestigd door de vrijwillige provinciale uitkoopregeling voor piekbelasters, want daar is opnieuw minder animo voor dan gehoopt. En bij de vrijwillige saneringsregeling varkenshouderij zagen we hetzelfde. Ik heb dat net ook al in een interruptiedebatje met de heer Boswijk gewisseld.

In het coalitieakkoord lezen we de volgende cryptische zin en ik citeer: "In gebieden waar vrijwilligheid niet langer vrijblijvendheid betekent, gaat we op het boerenerf het gesprek aan om samen te zoeken naar mogelijkheden." Kan de minister uitleggen wat dat betekent? Erkent het kabinet daarmee dat vrijwilligheid in de praktijk vaak uitloopt op vrijblijvendheid? Er zijn verplichtende maatregelen nodig en dat moet je dan ook durven zeggen. Boeren hebben echt recht op duidelijkheid. België heeft dat goed begrepen. Die stikstofproblematiek speelt ook daar en een jaar na de rechterlijke uitspraak over wat ik maar even de Vlaamse PAS noem, zegt de Vlaamse minister: piekbelasters gaan we verplicht uitkopen en de anderen krijgen het aanbod om vrijwillig te stoppen. En hoe eerder een veehouder reageert, hoe hoger de vergoeding. De Vlaamse minister heeft gezegd dat dat eigenlijk gebeurt uit angst dat men anders het Nederlandse voorbeeld volgt. Daar wordt nu dus wel doorgepakt. Mijn vraag aan de minister is wat zij daarvan leert.

Voorzitter. Een nieuw rapport naar de staat van onze beschermde natuur laat zien dat er veertien habitattypen zijn waarvoor het nu of nooit is. Als de stikstofneerslag op oude eikenbossen of droge heide nog langer zo hoog blijft, sterft het af en is het niet meer te herstellen. Bij de hoorzitting, waar de heer De Groot het ook over had, hoorden we dat in delen van de Veluwe geen huisjesslakken meer te vinden zijn, omdat ze door de verzuring geen kalk meer hebben om dat huisje te bouwen. Ze gaan door kalkgebrek dood, terwijl die slak wel deel uitmaakt van een ecosysteem en bijdraagt aan gezonde natuur. Die slak is voedsel voor andere dieren en ecologen waarschuwen daarom al dat er voor 2025 forse stappen moeten worden gezet om de stikstofuitstoot flink terug te dringen.

Erkent de minister dat dat een zeer urgente situatie is en gaat zij behalve het doel van 2030 ook het stikstofreductiedoel voor 2025 aanscherpen? Daarbij moeten we ervoor zorgen dat geitenpaadjes in de huidige stikstofwetgeving echt gesloten worden. Ik ben dan ook blij dat de minister dat eigenlijk ook met zoveel woorden heeft erkend. Deelt de minister het inzicht dat er een vervaltermijn moet komen voor natuurvergunningen die in onbruik zijn geraakt? En is de minister het met mij eens dat er een volstrekt ondoorzichtige situatie is ontstaan in de vergunningenhandel met intern en extern salderen? Dat is bijna niet uit te leggen. Mijn fractie stelt voor om die vergunningenhandel tijdelijk stop te zetten, in ieder geval totdat die nieuwe stikstofaanpak vastligt. Daarmee zou namelijk met zekerheid vast komen te staan dat we die natuurdoelen gaan halen, want dáár draait het om. Pas dan zou salderen weer juridisch toegestaan kunnen worden, denken wij.

Daarnaast roep ik de minister op de latente ruimte in de bestaande vergunningen te schrappen. Onderzoek laat zien dat wanneer alle nog lege ruimte uit natuurvergunningen helemaal opgevuld zou worden, tot aan het randje, de jaarlijkse stikstofuitstoot met 30 miljoen kilo zou toenemen. Dat is 70% van de extra uitstoot. Als je dat toestaat, moeten we dat later weer uit gaan kopen met belastinggeld. Volgens mij moeten we daarom voorkomen dat die extra uitstoot plaats gaat vinden. Gaat de minister dat doen?

Tot slot wil ik nog even stilstaan bij de 25 kilometerafkapgrens. Denkt de minister echt dat de Raad van State erin meegaat dat een bedrijf of een project niet meer verantwoordelijk is voor de stikstof die neerslaat buiten die 25 kilometer van de activiteit? De Europese Habitatrichtlijn is echt heel erg duidelijk: álle mogelijk negatieve effecten van een activiteit moeten worden meegenomen. Kan de minister toezeggen dat die afkapgrens terug wordt gedraaid en dat alle neerslag wordt meegerekend? Dat is waar de Vogel- en Habitatrichtlijn om vraagt. Dus geen listen meer!

De minister heeft toegezegd dat we gaan stoppen met het opzoeken van de randjes. Ik hoop inderdaad dat ze zich daaraan houdt.