Bijdrage Wassenberg aan debat over het herin­voeren van de basis­beurs en het tege­moet­komen van studenten

Voorzitter,

Het leenstelsel, ik kan dat ook het schuldenstelsel noemen, dat sinds 2015 gebruikt wordt, is een symbool van kil rendementsdenken. Het leenstelsel is daarmee exemplarisch voor de platte economisering van het onderwijs, waarin alles erop gericht is om de student zo snel mogelijk door het onderwijs te duwen. Laten we hopen dat we die tijd achter ons kunnen laten, maar daar is wel een cultuuromslag voor nodig.

Voordat we het gaan hebben over de bedragen die nu op tafel liggen, wil de Partij voor de Dieren daarom eerst het fundamentele punt maken dat we de intrinsieke waarde van studie, onderwijs en onderzoek weer moeten omarmen. Dat we ons onderwijssysteem weer gaan inrichten ten dienste van individuele ontplooiing in plaats van de “markt”.

Wat de Partij voor de Dieren betreft moet de studietijd de ruimte bieden om jezelf te ontwikkelen: en ja, daar hoort ook de ruimte bij om af en toe een fout te maken, zonder dat je dit direct duizenden euro’s kost. Of, om een zijstap te maken, een keuze maakt die misschien niet past in het marktdenken, maar die wel bijdraagt aan je persoonlijke ontwikkeling.

Daar bestaat prachtig voorbeeld bij, en dat voorbeeld zit aan de overzijde van deze tafel. Het is de minister zelf. Hij heeft zijn studie natuurkunde na een paar jaar onderbroken door naar de kunstacademie, de Rietveldveldacademie te gaan. Ik kan daar alleen in bewonderende zin over spreken. Maar dat is de niet de reden dat ik dat nu noem. Wat ik aan de minister vraag is of hij erop kan reflecteren hoe die zijstap hem gevormd heeft. Wat hij daaraan heeft gehad. Hoe hem dat verrijkt is, hoe hem dat als persoon, misschien als wetenschapper verder heeft gebracht. En de reden dat ik daar zo lang bij stilsta voorzitter, is omdat natuurlijk totaal niet past in het rendementsdenken. Realiseert de minister zich hoe het rendementsdenken persoonlijke ontwikkeling af kan remmen en zelfs kan verhinderen? Ik vraag de minister hoe hij daar tegenaan kijkt.

Voorzitter, dit hele debat was niet nodig geweest als er in het verleden geluisterd zou zijn naar de waarschuwingen die voorafgingen aan de invoering van het asociale leenstelsel. Samen met de SP en het CDA uitte de Partij voor de Dieren daar vanaf het begin al grote bewaren tegen. Er is gewaarschuwd dat een systeem dat gebaseerd is op schulden, dat grote drempels opwerpt om te gaan studeren en dat voorbij gaat aan de intrinsieke waarde van studie en onderwijs. En dat persoonlijke ontwikkeling afremt en niet stimuleert. Toch ging een meerderheid van deze Kamer in zee met de VVD-kijk op het onderwijs. Een blunder van jewelste.

Hoe kijkt deze nieuwe minister terug op deze hele episode? En wat is er geleerd uit deze dwaling, want zo kunnen we het echt noemen?

Uit de plannen die het kabinet naar de Kamer stuurde blijkt dat er niet veel geleerd is.

Iedereen kan zien dat de bedragen (voor de basisbeurs, aanvullende beurs en de compensatie voor de pechgeneratie) waar het kabinet nu mee komt over de hele linie te laag zijn. Hoe zijn die bedragen dan toch tot stand gekomen?

En: waarom wordt het nieuwe systeem pas ingevoerd in studiejaar 2023/2024, want dat betekent dat er nóg een generatie met extra schulden wordt opgezadeld? Ook al is het maar voor één jaar: die studenten bouwen komend studiejaar hoe dan ook duizenden euro’s extra schuld op. Waarom neemt deze minister genoegen met zo’n krap budget voor zo’n enorm probleem?

Eerdere woordvoerders hebben ook al een en ander gezegd over welke kant het op zou moeten met de bedragen. De Partij voor de Dieren zal de moties steunen die vragen om de bedragen te verhogen voor de basisbeurs, aanvullende beurs en compensatie voor de pechgeneratie.

De Landelijke Studentenvakbond (LSVb), FNV Young en het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO) hebben hun wensen heel concreet op tafel gelegd. Wat is daarop de reactie van de minister? En erkent de minister dat de studenten in deze fase niet geholpen zijn met een “goed gesprek” zonder dat er financiële ruimte mogelijk is? Hier ligt ook een rapport van het SER Jongerenplatform aan ten grondslag: ‘Studeren zonder druk’, dat is toch een zeer redelijke eis, vraag ik de minister? Hoe kijkt hij naar dit advies?

De stress over de langdurige impact van schulden staat de ontplooiing van nieuwe generaties stevig in de weg, maar deze stress wordt door dit kabinet voor een deel, maar zeker niet helemaal weggenomen. De richting is goed, maar de stappen stellen teleur. Wat de Partij voor de Dieren betreft gaat de minister terug naar de ministerraad om daar met de vuist op tafel slaan en een hoger budget te eisen, zodat we recht kunnen doen aan de geleden schade door de pechgeneratie en we kunnen bouwen aan een systeem dat zich richt op de intrinsieke waarde van het onderwijs. Graag een reactie.

Dan voorzitter, een laatste punt. De studentenorganisaties wijzen ons op de positie van studenten met een functiebeperking. Die hebben het extra zwaar. Een van de suggesties is om een centraal punt te creëren waar studenten met een beperking terecht kunnen voor het hele plaatje omtrent financiële ondersteuning. Dit zou de aanvraagdruk kunnen verlagen. Wat is daarop de reactie van de minister? Voorzitter, dank u wel.