Bijdrage Wassenberg aan debat over onderwijs en corona, mbo en ho

Dank u wel, voorzitter. Volgens mij is dit het eerste debat dat ik met de minister heb dat niet over het BPRC gaat. Voor degenen die niet weten wat het BPRC is, zeg ik dat dat een primatencentrum in Rijswijk is. Nu gaat het over corona en het hoger onderwijs.

De coronacrisis heeft heel veel bestaande problemen op scherp gezet. Ik kijk bijvoorbeeld naar de schuldenlast als gevolg van het leenstelsel. Daarmee worden studenten in een heel nieuwe en onzekere periode opgezadeld met het opbouwen van schulden vanaf dag één. Dat leenstelsel heeft echt diepe wonden geslagen. Het Nibud laat zien dat de kansenongelijkheid is gegroeid door het leenstelsel. Studenten met rijke ouders kunnen veel makkelijker een studie volgen dan studenten met minder rijke ouders. Door het wegvallen van bijbaantjes tijdens de lockdown kwamen heel veel studenten echt in financiële problemen. Ik begrijp dat GroenLinks, PvdA en ook D66 inmiddels kanttekeningen plaatsen bij het leenstelsel. Dat is goed nieuws. Die partijen zitten straks waarschijnlijk ook aan de formatietafel, D66 sowieso. Mijn oproep aan die partijen zou zijn: schaf het leenstelsel zo snel mogelijk af en blaas de basisbeurs nieuw leven in.

Dat brengt me op de noodzaak van structurele investeringen. Van eenmalig geld kun je geen mensen structureel aannemen. Van onderwijs tot onderzoek, overal is langjarig perspectief nodig, zeker ook financieel. Maar er is ook een langetermijnvisie voor nodig. Juist die visie ontbreekt bij het kabinet. Om structurele problemen en structurele tekortkomingen structureel op te lossen, zijn structurele middelen nodig. Daarvoor is visie broodnodig. Dan kom ik toch weer bij die formatietafel. In het debat over basisscholen en middelbare scholen dat we vier weken geleden met minister Slob voerden, sprak ik al de vrees uit dat met het Nationaal Programma Onderwijs het gevaar op de loer ligt dat onderwijs straks buiten de boot valt, omdat bij de formatie wordt gezegd: jullie hebben net 8,5 miljard gehad, nou moet je maar een beetje dimmen. Dat kan en mag niet zo zijn. Ik herhaal dus mijn oproep om over de brug te komen met de middelen die nodig zijn om zaken als lerarentekort, werkdruk, onderzoeksbudgetten, studentenwelzijn en begeleiding van kwetsbare jongeren structureel te verbeteren.

Voorzitter. Dan heb ik nog een paar vragen over de terugkeer naar fysiek onderwijs. We hebben het er al eerder over gehad vandaag. De behoefte aan fysiek onderwijs wordt breed gedeeld, maar om dat daadwerkelijk mogelijk te maken moet er nog het een en ander gebeuren. Dan blijf ik toch zeggen dat het heel onhandig is dat het kabinet pas op 13 augustus duidelijkheid wil verschaffen over het loslaten van de anderhalvemeterregel. Het kan toch niet zo zijn dat mensen in het onderwijs straks weer hun vakantie moeten opofferen om last minute allerlei praktische wijzigingen aan het onderwijsprogramma aan te brengen? Op 16 augustus moeten die wijzigingen namelijk van kracht zijn. In het laatste plenaire coronadebat hebben collega Van Esch en ik een motie ingediend om de beslissing van 13 augustus naar voren te halen. Daar was helaas net geen meerderheid voor, maar de volledige oppositie — de demissionaire oppositie zou ik dan bijna zeggen — stemde ervoor. Dat is toch ook een belangrijk signaal. Daarom wil ik de minister ook nu vragen om haar uiterste best te doen om de onderwijsinstellingen zo snel mogelijk duidelijkheid te geven over het wel of niet loslaten van de anderhalvemeterregel, want het is geen doen om twee gedetailleerde scenario's te ontwikkelen en dan eigenlijk drie dagen de tijd te hebben om het definitief te maken. Dat heeft toch ook weer te maken met prioriteiten. De Partij voor de Dieren vindt dat eerst het onderwijs volledig open zou moeten en daarna al het andere. Doorslaggevend in onze afweging was daarbij het belang van kinderen, jongeren en studenten om fysiek onderwijs te volgen, zowel vanwege het sociaal-emotionele aspect als vanwege de onderwijskwaliteit. De Kinderombudsvrouw, Kalverboer, wijst ons erop dat de komende tijd aandacht nodig blijft voor het herstel van het sociaal-emotionele en mentale welzijn van jongeren, met name voor de groep die in de coronacrisis extra belast is vanwege problemen in de thuissituatie of psychische problemen, die alleen nog versterkt zijn door corona.

Voorzitter. Ik wil ook pleiten voor meer ondersteuning voor studenten met psychische problemen en voor het in kaart brengen van de systemische factoren die bijdragen aan die psychische problemen bij studenten. De mogelijkheid om dadelijk weer fysiek bij elkaar te komen, op school en daarbuiten, is echt een cruciaal onderdeel van het herstel van de sociaal-emotionele en mentale gezondheid van jongeren en studenten, maar ook van het onderwijspersoneel.

Regelmatig wees mijn fractie op de discutabele prioriteit van het kabinet, dat wel alvast vliegvakanties wil stimuleren, terwijl het hoger onderwijs nog steeds niet weet of het straks weer fysiek open mag, en zo ja, onder welke condities. We gaan toch niet meemaken dat studenten straks weer veroordeeld worden tot online onderwijs, omdat ze met het aanjagen van vakanties naar het buitenland de komende weken de deur openzetten voor de deltavariant? Dat is echt iets wat we coûte que coûte moeten vermijden.

Een mooie start van een studiejaar met fysiek onderwijs zou gemaakt kunnen worden met het organiseren van goede ... Ik krijg nu commentaar van de meeuwen hierboven. Wij zijn de Partij voor de dieren, uiteraard, dus de vogels zijn het met mij eens ... Ik zou willen weten wat de minister kan doen voor het organiseren van goede en veilige introductieweken voor de eerste- en tweedejaarsstudenten. Met name die laatste groep, van de tweedejaarsstudenten, heeft immers destijds wel eindexamen gedaan, maar niet goed: het moest allemaal online. Ze hebben nauwelijks fatsoenlijk afscheid kunnen nemen van de middelbare school. Ze hebben vorig jaar het hele jaar online onderwijs gevolgd en ze hebben helemaal geen kans gehad om nieuwe mensen te leren kennen. Ik zei het al: ik heb het thuis gezien. Mijn zoon deed vorig jaar eindexamen. Hij is echt in een vacuüm terechtgekomen. Wel studeren, wel tentamens, maar: geen mensen zien, de stad niet leren kennen, online onderwijs. Je kunt met je medestudenten de stof niet bediscussiëren. Dus je staat echt heel erg op achterstand. Isolatie dreigt ook en ik vraag de minister om daar aandacht voor te hebben. Dus niet alleen voor de eerstejaars, maar ook voor de tweedejaars. Is zij bereid om, samen met de minister van JenV, een oproep te doen aan gemeentebesturen en veiligheidsregio's om zich constructief op te stellen ten aanzien van het organiseren van activiteiten om studenten op weg te helpen? Ik zie de minister non-verbaal al zeggen dat daaraan gewerkt wordt. Nou goed, dan kan zij dadelijk een wat meer uitgebreide reactie geven. Ik vind het wel heel belangrijk.

Dan nog een vraag over de stages in het mbo. In de brief van 22 juni schrijft de minister dat het tekort aan stageplaatsen in het mbo al flink is teruggelopen, onder andere doordat verschillende sectoren weer open zijn, maar ook doordat een deel van de stages is doorgeschoven naar volgend jaar. Maar als we volgend jaar een extra grote vraag naar stageplekken hebben, maar geen extra aanbod, dan schuiven we de problemen natuurlijk gewoon vooruit. Ik vraag de minister om dit echt scherp in de gaten te houden en de Kamer hierover te informeren. Graag een reactie hierop van de minister.

Bij de terugkeer naar fysiek onderwijs denk ik ook aan het organiseren van tentamens. In het coronajaar regende het klachten over de inzet van online meekijksoftware: proctoring. Collega Kwint had het er ook al over. Wat ons betreft stoppen onderwijsinstellingen daar zo snel mogelijk mee. Als er straks weer gewoon fysieke tentamens kunnen worden georganiseerd, is het ook niet meer nodig. Ook op dit punt zou ik graag een reactie van de minister willen hebben.

Als laatste nog een punt over de klimaatcrisis en het ABP. Vorige week was het 50 graden in Canada en 52 graden in Pakistan. Dat zijn echt levensbedreigende omstandigheden voor mens en dier. We zitten midden in een klimaatcrisis, die ons hele bestaan bedreigt en de aarde bedreigt. Maar het pensioenfonds voor overheid en onderwijs stopt doodleuk miljarden in ontwrichtende sectoren als fossiele industrie en de Braziliaanse vleessector. Dat is echt om van te kotsen, voorzitter. Daar betalen ambtenaren en docenten aan mee. De klimaatresolutie van activistische Shell-aandeelhouders tijdens het laatste jaarcongres van Shell werd ook dit jaar keihard verworpen door het ABP. Het ABP wil kennelijk niet snappen dat een leefbare aarde eigenlijk het allerbelangrijkste onderdeel is van ieders pensioen, of dat in ieder geval zou moeten zijn. Is de minister het met mij eens dat een leefbare aarde een expliciet en belangrijk aandachtspunt zou moeten zijn van het ABP? Uit onderzoek van de NOS bleek dat het ABP in 2020 zijn belang in Shell heeft verdubbeld. Onze beleggers handelen als zij een kans zien, zegt het ABP. Ik vraag mij dan af: een kans waarop? Op een onleefbare aarde? Wat kan de minister doen om het ABP weer op het juiste pad te brengen? Op diverse hogeronderwijsinstellingen gingen en gaan daarom petities rond om dit onderwerp aan te kaarten. Vorige week waren er demonstraties in Heerlen en Amsterdam. De actiegroep ABP Fossielvrij overweegt op dit moment een gang naar de rechter. Welke mogelijkheden heeft de minister om dit destructieve beleid van het ABP te corrigeren? Ik vraag dat omdat ambtenaren geen keus hebben. Ze kunnen niet naar een ander pensioenfonds. Ze zitten gedwongen bij dit destructieve pensioenfonds. Is de minister bereid om er bij het ABP op aan te dringen dat het zo snel mogelijk stop met het investeren van pensioengeld van werknemers bij overheid en onderwijs in de vernietiging van de aarde?

Dank u wel, voorzitter.