Bijdrage Wassenberg AO Statiegeld

Voorzitter, ik begin met een citaat, een briefje in een flesje dat wij vorige week kregen van kinderen die zwerfafval hadden verzameld. De wens van Tim W. is: geen zwerfafval meer op aarde dan kunnen de dieren beter leven. Voorzitter ik sluit me daar helemaal bij aan. Zwerfafval is een steeds grotere bedreiging.

En voorzitter, statiegeld is de enige echte manier om zwerfafval effectief te bestrijden. Dat staat vast. “Statiegeld helpt, dat weten we”, aldus de staatssecretaris [1]. Statiegeld op blikjes en kleine flesjes reduceert de aanwezigheid ervan op straat en in de natuur met 70 tot 90% [2]. Om die reden is de uitbreiding van statiegeld erg gewenst. Meer dan 400 organisaties waarvan 230 gemeenten sloten zich aan bij de Statiegeldalliantie, met de vraag om statiegeld dit jaar nog uit te breiden. 23 hoogleraren hielden vorige week een warm pleidooi in de krant voor uitbreiding statiegeld blikjes en flesjes [3]. En uit een steekproef van marktonderzoeksbureau GfK bleek dat 80% [4] van de Nederlanders vóór statiegeld op blikjes en flesjes is.

Voorzitter, het leek een uitgemaakte zaak toen in december afgelopen jaar ondubbelzinnig werd aangetoond dat de laatste strohalm van het bedrijfsleven, het laatste uitstelproject “SchoonBelonen” onvoldoende succes had geboekt in de strijd tegen zwerfafval.
Vol verwachting keken we daarom uit naar de brief van de staatssecretaris over haar besluit omtrent statiegeld, die zaterdag kwam. Tot onze verbazing wordt de uitbreiding van het statiegeld opnieuw drie jaar uitgesteld. OPNIEUW vraagt en krijgt het bedrijfsleven uitstel van de invoering van statiegeld.

Dat gebeurt nu al 18 jaar. In het jaar 2000 stelde toenmalig minister Pronk voor om statiegeld op kleine flesjes in te voeren als de hoeveelheid kleine flesjes in 2004 niet meer tweederde zou zijn verminderd [5]. Vanaf dat moment gaat de industrie meestribbelen: allerlei initiatieven bedenken die als doel hebben om uitstel te kopen. En dat uitstel komt er. Keer op keer. Telkens opnieuw. En ook nu dus weer.

Terwijl, voorzitter, juist in de aanpak van zwerfafval het bedrijfsleven heeft laten zien dat zelfregulering kansloos is. Jarenlange beloftes zijn loze beloftes gebleken. Al in 2002 beloofde het bedrijfsleven de flesjes en blikjes in het zwerfafval met 80% te verminderen in 3 jaar tijd. Dat is niet gelukt.

Voorzitter, de inzet van de Partij voor de Dieren is duidelijk: we willen geen uitstel, maar nog uitbreiding van statiegeld. We hebben gezamenlijk, dus met het CDA, VVD, PvdA, GL, SP, 50Plus én D66 beloofd om binnen 3 jaar de hoeveelheid zwervende plastic flesjes met 90% te verminderen [6]. Dat was op 16 februari 2017. Dat betekent dat we nog slechts 2 jaar de tijd hebben en dat we al een jaar verspild hebben.
Voorzitter, met zo’n harde afspraak kunnen we het ons niet permitteren om opnieuw te vertrouwen op loze beloftes. Er ligt nog niet één concreet voorstel van het bedrijfsleven. Ze hebben tot op heden niet één enkele effectieve maatregel kunnen bedenken.
Waarom spreekt de staatssecretaris dan toch van een doorbraak? Waarom zegt ze, ik citeer: “je kunt zeggen dat ik nu de regie naar me heb toegetrokken”? [7] Sorry, maar ik zie opnieuw een bewindspersoon die zich voor het karretje van de supermarkten laat spannen. Maar voorzitter, we voeren dit debat in de commissie I&W en niet in de commissie Ahold.

Voorzitter, naast uitstel, wat mogelijk leidt tot afstel, zijn er meer punten waarop het milieu het verliest tegenover lobby van het bedrijfsleven. Zo is de gezamenlijk afgesproken reductie van 90% bijgesteld naar 70% - 90%? Voorzitter, ik weet wat dat betekent en u weet wat dat betekent. 70% tot 90% betekent 70%. Op welke gronden heeft de staatssecretaris dit gedaan?

Voorzitter, nog belangrijker; waar zijn de blikjes gebleven in het verhaal van de staatssecretaris? Waarom is blik buiten de afspraken gebleven? We hebben het – als het over statiegeld ging - altijd over flesjes én blikjes gehad. En dat is met een reden: er liggen twee keer zoveel blikjes als flesjes op straat. Niet alleen schadelijk voor het milieu, maar ook een gevaar voor dieren. In een rapportage van EenVandaag [8] bleek dat er elk jaar duizenden landbouwdieren dood gaan door het eten van zwerfafval. Beeld je het leed in dat veroorzaakt wordt door het eten van voer met daarin scherpe metaaldelen. Of beeld je dat niet in, want geperforeerde darmen en inwendige bloedingen leveren geen prettige beelden op. ‘Scherp-in’-letsel heet dat. Dat gaat niet alleen de Partij voor de Dieren aan het hart, maar gelukkig ook het CDA en de CU. Ik hoop dat we ook deze partijen aan onze zijde hebben in onze oproep óók blik nú aan te pakken. De keuze van de staatssecretaris om blik buiten de gemaakte afspraken te houden is niet te verkopen. Op welke manier heeft zij wél de regie naar zich toegetrokken, zoals ze dat zelf zegt? Hoe heeft zij hierin leiderschap getoond?

Voorzitter, de staatssecretaris zegt zelf, ik citeer haar in de krant Trouw: “de discussie loopt al tientallen jaren. Dat is eigenlijk ongelooflijk. Het is niet dat we iemand op de maan moeten zetten.” [9] En voorzitter, toch is het helaas nodig dat we hier wéér een groot deel van een belangrijk overleg moeten wijden aan statiegeld en dat dit zeker nog niet de laatste keer gaat zijn. In een andere context, namelijk die van giftige lozingen door chemische bedrijven, schreef de staatssecretaris in haar brief van 8 maart dat we veelal achteraf constateren dat we het vooraf nog beter hadden kunnen doen. Met andere woorden: vaak kunnen we van te voren al weten dat we achteraf moeten concluderen het niet goed te hebben gedaan. Ik geef u op een briefje mee, dat dat ook in het geval van zwerfafval zal gaan gelden.

Voorzitter, ook de evaluatie van de Raamovereenkomst kwam zaterdag binnen, onder andere gericht op de verduurzaming van verpakkingen en recycle-doelstellingen. De staatssecretaris merkt in de begeleidende brief op dat de circulaire economie in volle gang is. Ik zie echter juist veel producten steeds ingewikkelder en steeds minder circulair worden. Dat is zorgelijk. Uit een omvangrijke en onafhankelijke evaluatie blijkt, niet verrassend, dat zowel de Raamovereenkomst als het Verpakkingenbesluit hebben gefaald. Afspraken gericht op afvalpreventie en hergebruik blijken onvoldoende werkbaar en onvoldoende bindend. Er zijn op grote schaal wanprestaties en er is amper handhaving. Dat is de conclusie in een notendop. De voorzitter van de branchevereniging uitte onlangs zijn zorgen dat de betrokken partijen vooral bezig zijn met hoe ze of zowel zo weinig mogelijk hoeven te betalen, ofwel zoveel mogelijk kunnen ontvangen. [10]

Voorzitter, ik vraag de staatssecretaris om een fundamentele herziening van het verpakkingenbeleid, met bindende regels voor beperkt gebruik van verpakkingsmateriaal, echte kunststofrecyling tot plastics van goede kwaliteit en statiegeld op zowel blikjes als flesjes.

[1] https://www.metronieuws.nl/nieuws/binnenland/2018/03/statiegeld-op-flesjes-moet-zwerfafval-verminderen
[2] https://www.ce.nl/assets/upload/file/Presentaties/2017/E_Delft_t.b.v._hoorzitting_rondetafelgesprek_Kunststofketen_en_zwerfafval_d.d._30_november_2017.pdf
[3] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/03/06/milieuhoogleraren-pleidooi-voor-statiegeld-pet-flesjes-en-blikjes-a1594551
[4] http://www.gfk.com/nl/insights/news/meerderheid-kiezers-van-de-vier-regeringspartijen-is-voor-uitbreiding-statiegeld/
[5] https://www.trouw.nl/home/pronk-wil-statiegeld-op-kleine-flesjes~a1172990/
[6] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2017/05/23/uitvoering-petitiemotie-plastic-soup-surfer
[7] https://www.trouw.nl/groen/overheid-geeft-bedrijfsleven-twee-jaar-de-tijd-om-te-recyclen-anders-komt-er-statiegeld-op-plastic-flesjes~a5caf3a8/
[8] EenVandaag 26-2-18
[9] https://www.trouw.nl/groen/-linksom-of-rechtsom-deze-aanpak-van-zwerfafval-gaat-lukken-~a2e06126/
[10] https://www.afvalonline.nl/bericht?id=26096

TWEEDE TERMIJN

Voorzitter,

Na de eerste termijn van het AO had ik toch een wat onbevredigend gevoel.

Allereerst: per jaar worden twee keer zo veel blikjes verkocht als flesjes – 1,8 miljard versus 900 miljoen. En er eindigen ook veel meer blikjes dan flesjes als zwerfafval. De plastic-soup-surfermotie gaat alleen over flesjes. De staatssecretaris zegt: 'ik voer gewoon de motie uit en blikjes staan niet in de motie'. Voorzitter, ik wil dan graag kijken of we Kamersteun kunnen vinden voor een statiegeldregeling die ook voor blikjes geldt. Want zo kunnen we de staatssecretaris helpen, maak ik uit haar woorden op. Ik vraag dus hierbij een VAO aan, om zo’n motie te kunnen indienen.

Dan de getallen: in de breed aangenomen plastic-soup-surfermotie wordt gesproken van een reductie van 90% van het aantal plastic flesjes in het zwerfafval. CE Delft concludeert dat statiegeld een reductie van 70-90% met zich meebrengt en daarom zijn die getallen door de staatssecretaris gebruikt als richtlijn voor de reductie. Maar aan die 90% moeten we niet tornen, die staat. En als dat niet alleen met statiegeld kan worden gerealiseerd, moeten er meer maatregelen komen. Daar kan het bedrijfsleven mee helpen. Het is niet of/of, het is en/en. Dus EN statiegeld EN opruimacties. 90% is 90%. Waarom heeft de staatssecretaris de motie niet gewoon uitgevoerd zoals deze is geformuleerd?

Dan voorzitter, gisteren kregen wij een brief over de monitoring van zwerfafval. Daarover bestaat bij ons, maar ook bij Natuur en Milieu, Plastic Soup Foundation, de Plastic Soup Surfer en Recycling Network Benelux onduidelijkheid. Zij zijn niet betrokken bij afspraken over de monitoring en hun medewerking en expertise zijn essentieel in het aanpakken van de problemen. Graag een reactie van de staatssecretaris en liefst een toezegging dat deze organisaties bij de monitoring worden betrokken.