Inbreng schrif­telijk overleg - Derde inci­dentele supple­toire begroting inzake aande­len­emissie Air France-KLM

Inbreng Partij voor de Dieren bij Inbreng schriftelijk overleg - Derde incidentele suppletoire begroting inzake aandelenemissie Air France-KLM

De leden van de fractie van de Partij voor de Dieren hebben met afkeuring kennis genomen van de stukken omtrent de aankoop van aandelen van Air France-KLM. Zij wijzen er allereerst op dat de inhoud van de bijgevoegde stukken van een absoluut onvoldoende niveau is. Daar schiet de informatievoorziening aan de Kamer tekort. Verder is voor de leden onbegrijpelijk dat er, ten tijde van een escalerende klimaatcrisis, 220 miljoen aan belastinggeld gestoken wordt in een fossiele grootverbruiker. De leden kunnen zich niet aan de indruk onttrekken dat het belang van deze buitenlandse private onderneming heilig lijkt voor het Nederlandse kabinet en tot peperdure en inmiddels volstrekt irrationele besluiten leidt.

De leden van de fractie van de Partij voor de Dieren willen de minister erop wijzen dat artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet bewindspersonen verplicht aan te geven wat het doel is van een voorstel en de doelmatigheid en doeltreffendheid voldoende te beargumenteren. De inhoud van de brief, alsmede de apart bijgevoegde onderbouwing van de beleidskeuze, schieten schromelijk tekort op een aantal belangrijke punten zoals noodzaak, publiek belang, effectiviteit van het middel, efficiëntie, consistentie en secundaire effecten. Het gaat hier om belangrijke lacunes in de onderbouwing van de beleidskeuze waartoe bewindspersonen op grond van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet zijn verplicht.

Basale vragen blijven onbeantwoord en dat is onacceptabel. De leden vragen zich af:
Kan de minister beter onderbouwen waarom Air France-KLM ineens de noodzaak voelt om zo veel extra kapitaal aan te trekken? Waaruit bestaat het kapitaaltekort? Hoe is men tot dit bedrag gekomen? Waardoor is het kapitaaltekort ontstaan? Waarom moet extern geld aangetrokken worden als de minister in dezelfde brief stelt dat Air France-KLM juist een ‘sterk herstel’ ervaart? Kan de onderneming dan niet de komende tijd zelf kapitaal opbouwen? Air France-KLM plaatste recent een order voor 160 nieuwe vliegtuigen. Kan de minister aangeven of dit invloed heeft gehad op de kapitaalpositie van het bedrijf? Zijn er gespreksverslagen van de gesprekken over herkapitalisatie die gevoerd zijn met de Europese Commissie, Air France – KLM, KLM en de Franse Staat? Kan de Kamer daar inzage in krijgen? Uit welke handelingen of gedragingen blijkt dat de Nederlandse Staat ook maar een begin van invloed heeft op de besluitvorming binnen AirFrance-KLM?

De onderbouwing van de beleidskeuze heeft als vertrekpunt dat het bestaande aandeelhouderschap in het publiek belang is, waardoor de onderbouwen conform artikel 3.1 CW biased is. Uitgaven in het verleden zijn geen rechtvaardiging voor uitgaven in de toekomst (sunk cost fallacy). Beleggersvereniging VEB heeft gezegd dat er geen boekhoudkundige redenen ten grondslag liggen aan het besluit om meer aandelen te kopen. Juist dat maakt het nóg belangrijker om te onderbouwen waarom deze keuze niet rationeel, maar wél in het publiek belang zou zijn. Kan de minister beter onderbouwen welk publiek belang gediend wordt met deze 220 miljoen? Wat is het publieke belang? Het hebben van invloed binnen een holding is niet ‘het publiek belang’. ‘Zeggenschap over KLM’ is niet hetzelfde als ‘publiek belang’. Is de minister het hiermee eens? De doelen die bereikt zouden moeten worden met het aandelenbelang (gelijkwaardige hub-ontwikkeling en verduurzaming) dienen ook geen publiek belang (een verdere ontwikkeling van de hub leidt namelijk tot welvaartsverlies[1]) of vereisen geen invloed van de Nederlandse staat (Air France-KLM zal ook zonder de aansporing van Nederland als aandeelhouder ingrijpend moeten verduurzamen).
Kan de minister beter onderbouwen waarom dit middel (van aandelen kopen) een doelmatig en doeltreffend instrument zou zijn om het publiek belang te dienen? Indien hier een logische onderbouwing uitkomt houdt deze onderbouwing dan ook stand in de context van het voornemen om 880 miljoen uit het Klimaatfonds te bezuinigen, en 660 miljoen op het stikstoffonds? En in de context van de rechtszaak die nu dreigt tegen KLM wegens misleidende reclames over duurzaam vliegen? De leden zijn er allang van overtuigd dat dit een stranded asset is. Welke redenen ziet de minister te denken dat dit niet zo is?

Is de minister bereid te reflecteren op haar invulling van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet? En is zij bereid om hierin de lessen mee te nemen die getrokken kunnen worden uit de externe wetenschappelijke invulling van artikel 3.1. door prof. dr. De Coninck en prof. dr. Kramer (de ‘wetenschapstoets klimaatverantwoording’, Kamerstuk 2021D19280)? Welke lessen trekt de minister hieruit? Hoe kan de minister haar eigen onderbouwing conform artikel 3.1 CW aanpassen naar aanleiding van deze lessen? De leden lezen dat in de wetenschapstoets klimaatverantwoording: “Een overkoepelende theory of change voor de transitie als geheel (ook wel: beleidstheorie) ontbreekt. Daardoor is de verantwoording niet meer dan de optelsom der delen zonder verdere synergie of samenhang.” Dat er zelfs helemaal niet wordt gesproken over de luchtvaart en het klimaat in de invulling van artikel 3.1 CW van de minister voor de keuze om voor 220 miljoen extra aandelen in te kopen, bevordert de samenhang helemaal niet. Juist de minister van Financiën zou een sleutelrol kunnen spelen in de samenhang van het klimaatbeleid. Waarom kiest de minister er dan juist voor om het klimaat weg te laten in een dossier waar dat zo belangrijk is? De leden vinden dit erg kwalijk.

Uit de voorjaarsnota blijkt dat het kabinet de staatsschuld laat oplopen. Aangezien de rente aan het stijgen is, is dit risicovol. Is de minister het ermee eens dat kosten die vermeden kunnen worden, vermeden moeten worden, zeker in deze context? Kan de minister aangeven wat de dekking is voor deze 220 miljoen? Aangezien in de brief van 24 mei staat dat hierdoor de overheidsschuld toeneemt en in de brief van 17 mei staat dat ”om de staatsschuld niet te verzwaren zal het kabinet een eventuele beslissing tot deelname voorzien van (een voorstel tot) budgettaire dekking”. De leden moet concluderen dat het het kabinet niet gelukt is om daaraan te voldoen. Hoe kan dit? In de invulling van artikel 3.1 CW staat dat, omdat de uitgave wordt gezien als ‘financiële transactie’ het EMU-saldo niet belast wordt, maar de overheidsschuld wel toeneemt. De leden maken uit dit alles op dat er geen specifiek dekkingsvoorstel is, en dat dit, net als andere voorstellen die worden gedaan in het kader van de voorjaarsnota, de staatsschuld inloopt. Hoe is dat nu in het publiek belang? Is de minister het ermee eens dat ze hier eigenlijk een voorstel doet om kosten te maken die zij kan vermijden?

De leden van de fractie van de Partij voor de Dieren concluderen ook dat sinds de vorige aankoop, à raison van 744 miljoen, de Nederlandse staat effectief niet meer invloed heeft gekregen. Nederland probeerde, na aansporing via de motie van Raan van de Partij voor de Dieren[2], te voorkomen dat er bonussen werden uitgekeerd. Dat is mislukt. De topman van Air France-KLM ontvangt een bonus van dik 3 miljoen.[3] Nederland vroeg Air France-KLM rekening te houden in de timing van deze uitgifte met het parlementaire proces. Ook dat is niet gebeurd. Welke reden heeft de minister om te geloven dat een nieuwe aankoop van aandelen wel effectieve invloed oplevert? Kan de minister ook aangeven wanneer zij voor het eerst werd geïnformeerd over het voornemen van Air France-KLM om nieuwe aandelen uit te geven? Wanneer heeft zij voor het eerst de Kamer daarover geïnformeerd? Kan de minister laten weten welke reactie zij kreeg op de mededeling op de aandeelhoudersvergadering dat Nederland voornemens is aandelen aan te kopen? Kan de minister aangeven wat het haar zegt dat het aandeel Air France-KLM de afgelopen dagen gekelderd is naar [op moment van schrijven] 1,78?
Kan de minister beter onderbouwen wat de consistentie in het beleid is ten opzichte van eerdere momenten dat wel/niet besloten werd aandelen te kopen? Waarom werd bij de vorige aandelenuitgifte (toen het Nederlandse belang verwaterde van 14% naar 9,3%) niet besloten om mee te doen terwijl het behouden van het bestaande belang nu wel het uitgangspunt is? Was het dat toen niet? Waarom? Waarom werd er in 2019 niet besloten om maar 9,3% aandelen te kopen als dat nu wel voldoende wordt geacht? Was destijds niet ook het voornemen om het aandeel gelijk te trekken met dat van de Fransen? Kan de minister nu aangeven welk belang de Fransen hebben? Is het gelijktrekken nu nog een argument voor het ministerie en zo nee waarom niet?

Dan gaan de leden van de fractie van de Partij voor de Dieren over op het punt van klimaat. Is de minister ervan op de hoogte dat het CO2-budget waarmee de luchtvaartnota rekent, absoluut niet in lijn is met de verplichtingen die Nederland heeft als partij in het Verdrag van Parijs?
Indien het ministerie vasthoudt aan de luchtvaart in zijn huidige omvang (of zelfs fantaseert over groei) dan moet onderbouwd worden hoe tegelijk de CO2 uitstoot drastisch kan worden verminderd. Daar is in ieder geval de komende 10 tot 15 jaar geen realistische en grootschalig beschikbare oplossing voor. De Partij voor de Dieren vraagt het kabinet hoe deze investering in een holding die inzet op groei van de luchtvaart zich verhoudt tot de eigen klimaatdoelstellingen?

Kan de minister zich herinneren dat zij in haar H.J. Schoo-lezing zeer klare taal sprak over het klimaat?

• “De alarmbellen kunnen niet luid genoeg klinken”
• “Het is nu of nooit. Do or die. Als u mij dan een alarmist noemt, zal ik dat als een erespeld op mijn jasje dragen.”
• “U zult begrijpen dat ik geen geloofwaardig onderdeel kan zijn van een kabinet dat geen dramatische en ultieme versnelling inzet in de Nederlandse klimaatpolitiek.”

Hoe zijn deze uitspraken te rijmen met het besluit om 220 miljoen te steken in een fossiele grootverbruiker? En hoe is dit beleid te rijmen met de inzet van haar partijgenoot en collega-minister Jetten die strak wil sturen op het klimaatbeleid?[4] Is de minister voor Klimaat en Energie geconsulteerd? Wat waren zijn op- en aanmerkingen? Indien de minister voor Klimaat en Energie niet geconsulteerd is kan de minister dit dan alsnog doen voor het Wetgevingsoverleg?

Dan vragen de leden van de fractie van de Partij voor de Dieren de minister om breder in te gaan op de effecten voor de leefomgeving, omwonenden en het milieu. Kan de minister duiden wat haar doel (een hub-ontwikkeling) zou betekenen voor omwonenden? Kan de minister ingaan op het risico dat deze aandelenaankoop met zich meebrengt aangezien Schiphol (de thuishaven voor KLM) geen geldige natuurvergunning heeft? Wat zou het effect zijn, bijvoorbeeld op de beurswaarde, wanneer zo’n vergunning niet wordt afgegeven?

Dan hebben de leden nog enige vragen over Air France-KLM als partner. Air France-KLM weigerde om, ten tijde van miljardenverliezen, de bonussen niet uit te keren. Wat heeft dit gedaan met het vertrouwen van de minister in de leiding van Air France-KLM?

De leden van de fractie van de Partij voor de Dieren vragen de minister wat het oordeel van Nederland was over het voorstel van Air France-KLM om te besluiten tot deze nieuwe aandelenuitgifte waarmee het aandeel van de Nederlandse Staat verder zou verwateren?
Heeft Nederland zijn invloed aangewend om deze aandelenuitgifte tegen te houden? Waren er andere aandeelhouders die zich verzet hebben?
Kan de minister ingaan op het feit dat het opgehaalde kapitaal voor 75% zal worden ingezet om Franse schulden af te lossen? Heeft Nederland zijn invloed als aandeelhouder aangewend om dat te voorkomen? Zo ja, waarom is dit mislukt? Zo nee, waarom niet?
Deelt de minister de mening dat met deze transactie eigenlijk 220 miljoen van de Nederlandse belastingbetaler naar de Franse staat gaat? En deelt zij de mening dat dit alleen maar gebeurt omdat de Franse staat stevigere rentepercentages vroeg op zijn leningen? Had Nederland dan niet ook hogere rentepercentages moeten vragen?

Kan de minister aangeven hoeveel miljoen KLM en Air France-KLM de afgelopen 4 jaar hebben gehad? In alle verschillende vormen (NOW-steun, aandelenaankoop, directe staatssteun, subsidies, etc.) Hoeveel invloed heeft Nederland, als ze niet deelneemt aan de komende aandelenuitgifte, daar uiteindelijk voor teruggekregen?

Tot slot vragen de leden de minister te stoppen om telkens te schrijven dat ‘het kabinet het van belang vind dat een ordentelijk proces met het parlement wordt doorlopen’. Het is namelijk de plicht van het kabinet om dit ordentelijk te doen. Of ze dat nou belangrijk vindt of niet, het kabinet kan, vanwege het budgetrecht van de Kamer, niet zelf besluiten om 220 miljoen te lenen en beschikbaar te stellen aan een luchtvaartmaatschappij.
En over die positie van de Kamer; in de brief valt te lezen dat ‘op zeer korte termijn een besluit van beide Kamers nodig’ is en ‘indien het parlement een dergelijk besluit op korte termijn niet kan nemen dan zal het kabinet bij Air France-KLM aangeven niet deel te nemen aan de aandelenemissie’.
Maar in het wetsvoorstel staat geen tijdsbeperking voor de inwerkingtreding van de wet. Voor welke datum moet er een besluit zijn genomen en waarom? De minister schrijft dat vanaf 29 juni Air France-KLM geen nieuwe aandelenuitgifte meer kan aankondigen. Klopt het dat de wet dus nooit in werking kan treden ná 29 juni? Waarom is dat dan niet opgenomen in de wetstekst? Waarom is daar de datum van 16 juni als datum voor inwerkingtreding genoemd?

Afsluitend vragen de leden de minister wanneer dit stopt? Zijn er momenten waarop het zogenaamde belang van de hub in Nederland niet meer opweegt tegen de extra miljoenen die er telkens weer ingepompt moeten worden om die hub in stand te houden? Waarom wil de minister miljoenen blijven bijdragen aan een systeem dat structureel de grenzen van klimaat, leefomgeving en veiligheid overschrijd?

[1] https://ce.nl/nieuwsbericht/ve...
[2] https://www.tweedekamer.nl/kam...
[3] https://www.rtlnieuws.nl/econo...
[4] https://www.nrc.nl/nieuws/2022...