Schrif­te­lijke inbreng over de natuur­com­pen­sa­tiebank

36 076 Wijziging van de Wet natuurbescherming en de Omgevingswet in verband met het opnemen van regels over het registreren, reserveren en toedelen van maatregelen ter compensatie van de gevolgen voor Natura 2000-gebieden van stikstofdepositie veroorzaakt door projecten van groot openbaar belang (natuurcompensatiebank)

Inbreng verslag: vrijdag 20 mei 2022, 14.00 uur

Fractie: Partij voor de Dieren

Algemeen deel

1. Inleiding

De leden van de fractie van de Partij voor de Dieren hebben kennisgenomen van de wetswijziging en hebben hier nog enkele kritische vragen over. De leden willen hierbij ten eerste opmerken dat het vernietigen van natuur onomkeerbaar is. En dat natuurcompensatie alleen maar kan geschieden wanneer er geen sprake is van bedreigde florasoorten. Het verstoren dieren en het vernietigen van hun leefgebied is voor de Partij voor de Dieren altijd onacceptabel. Mocht compensatie na natuurvernietiging plaatsvinden, dan worden kansen om die vernietiging te compenseren daarmee ook verkleind. Hiermee benadrukken de leden het belang van een goede staat van de natuur. Ook merken de leden op dat meerdere rapporten van verschillende Rekenkamers laten zien dat natuurcompensatie tot op heden meestal niet volledig en goed wordt uitgevoerd[1]. Recent nog bleek dat de natuurcompensatie voor Maasvlakte II 14 jaar na dato niet is uitgevoerd. Als gevolg hiervan zijn meerdere natuurorganisaties onlangs naar de rechter gestapt. Dit toont aan dat natuurcompensatie in de eerste plaats vermeden dient te worden om te voorkomen dat natuurvernietiging plaats vindt.

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie hebben kennisgenomen van het huidige wetsvoorstel met het doel een natuurcompensatiebank op te stellen zodat zogenaamde adc-projecten versneld doorgang kunnen vinden. De leden merken op dat het oprichten van een natuurcompensatiebank komt in een tijd dat Nederland vanwege de slechte staat van instandhouding van de natuur op slot zit en als doel heeft projecten, die de natuur aantasten, door te laten gaan. Dit rijmt niet met elkaar. Juist vanwege de slechte staat van instandhouding moet er niet ingezet worden op compenseren van toekomstig verlies. In tegendeel, de inzet zou juist moeten zijn om huidige vernietiging te voorkomen en de bestaande natuur te beschermen en versterken. Hiervoor zou het gewenst zijn om de drukfactoren, zoals de industriële landbouw en de intensieve veehouderij, van de natuurvernietiging als eerste aan te pakken. Is de regering het ermee eens dat drukfactoren significant moeten worden gereduceerd? Is de regering het ermee eens dat er nog genoeg te compenseren natuur en achterstallig aan te leggen ecologische verbindingen liggen te wachten? Wanneer wordt deze achterstand bijgewerkt?

Daarnaast vragen de leden van de Partij voor de Dieren-fractie zich af waarom een natuurcompensatiebank moet worden opgesteld voor adc-projecten, aangezien deze projecten reeds moeten worden gecompenseerd. Kan de regering aangeven waarom de huidige adc-toets en wetgeving niet afdoende is voor het beschermen en compenseren van natuur? Hoeveel projecten hebben via de adc-route een vergunning verkregen? Wat is de oorzaak dat een vergunningverlening benodigd was? Was het stikstof of ging het om andere uiteenlopende redenen? Hoeveel hectare natuur moest er gecompenseerd worden? Is er toezicht op en evaluatie van de natuurcompensatie geweest? Wat zijn de resultaten? Wat is de staat en de functionaliteit van de natuurcompensatie voor deze adc-projecten en waar heeft deze compensatie plaatsgevonden? Was er achteraf nog extra compensatie nodig? Klopt het dat een adc-project momenteel alleen gerealiseerd kan worden wanneer natuurcompensatie eerst wordt gerealiseerd en als effectief wordt beschouwd? Klopt het dat projecten ook bij wijze van uitzondering van start mochten gaan, wanneer de effectiviteit van natuurcompensatie later optreedt en of de maatregelen later worden genomen? Zo ja, hoeveel van de projecten die via de adc-toets zijn verlopen, hebben bij wijze van uitzondering gebruikt gemaakt van realiseren van compensatiemaatregelen die wel later werden gerealiseerd, dan wel later effectief werden? Hoeveel van deze compensatienatuur is effectief gebleken en hoeveel niet?

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie lezen bovendien dat het niet vereist is dat de effecten zich al in hun volle omvang voordoen wil een maatregel voor compensatie bruikbaar zijn. Klopt het dat dit volgens de adc-toets niet zou kunnen? Hoe verschillen de huidige vereisten van de adc-toets tot natuurcompensatiebank? Kan de regering toelichten hoe bij de natuurcompensatiebank voldaan zal worden aan de criteria[2] die de Europese Commissie heeft opgesteld voor compensatiemaatregelen?

Vooropgesteld wordt dat de natuurcompensatiebank primair openstaat voor projecten van het Rijk of waterschappen van groot openbaar belang, zoals veiligheid van infrastructuur en beperken van overstromingen, de zogenaamde adc-projecten. Hierbij wordt vermeld dat ook bij andere dwingende reden van groot openbaar belang een beroep kan worden gedaan op de bank en dat desgewenst de bank opengesteld kan worden voor andere overheden.

Wat verstaat de regering onder projecten van groot openbaar belang? Kan de regering voorbeelden geven van projecten die, om andere dwingende redenen van groot openbaar belang dan het voorkomen of beperken van overstromingen, de veiligheid van infrastructuur of de nationale veiligheid, een beroep op de natuurcompensatiebank rechtvaardigen? Wordt hierbij ook getoetst of er geen alternatief is? Kan de regering bevestigen dat geen enkel ander project in aanmerking komt voor de natuurcompensatiebank, dan projecten van groot openbaar belang waar geen alternatief voor bestaat? Kan de regering bevestigen dat projecten, zoals Lelystad Airport nooit in aanmerking zullen kunnen komen voor de natuurcompensatiebank? Kan de regering bevestigen dat projecten, zoals de wegverbreding bij Amelisweerd, nooit in aanmerking zullen kunnen komen voor de natuurcompensatiebank? Kan een uitvoerder van natuurcompensatiemaatregelen aangeven de maatregelen niet te willen uitvoeren wanneer de uitvoerder de compensatie onwenselijk acht? Kan de regering voorbeelden geven van andere bestuursorganen die bij ministeriële regeling of algemene maatregel van bestuur de bevoegdheid zouden kunnen krijgen tot reservering van maatregelen in de natuurcompensatiebank?

Tot slot wijzen de leden van de Partij voor de Dieren-fractie erop dat het mogelijk nemen van compensatiemaatregelen in een Natura 2000-gebied nooit in strijd mag zijn met de verplichtingen op de grond van artikel 6, lid 1 en 2 van de Habitatrichtlijn. Deze laatsten hebben immers voorrang. Dit betekent ook dat een compensatiemaatregel alleen juridisch houdbaar is wanneer zeker is dat deze niet nodig is om invulling te geven aan de verplichtingen op grond van artikel 6, lid 1 en 2 van de Habitatrichtlijn. Hoe sluit de regering dit uit? Hoe gaat de regering voorkomen dat er mogelijke dubbeltelling plaatsvindt voor de verplichte (herstel)maatregelen vanwege de staat van instandhouding en de te realiseren natuur voor de natuurcompensatiebank? Is de regering het eens dat compensatiemaatregelen genomen dienen te worden buiten of direct rondom Natura 2000-gebieden opdat additionaliteit van maatregelen beter wordt geborgd? Zo nee, waarom niet? Kan de regering aangeven waar de beoogde compensatie natuur zal plaatsvinden? Wat voor soort compensatie voorziet de regering dat plaats kan vinden binnen N2000? Zal het hierbij gaan om de omzetting van landbouwgrond naar natuur? Welke andere compensatiemaatregelen zijn mogelijk (die dus niet al verplicht zijn onder art 6 lid 1 en 2) binnen N2000? Hoe gaat de regering voorkomen dat compensatiemaatregelen genomen worden binnen /in een Natura 2000-gebied? Beaamt de regering dat er in wezen geen sprake is van overschotten van natuurwaarden, maar een gebrek aan natuur, mede gezien de staat van de natuur?

2. Doelen van de natuurcompensatiebank

2.1 Versnelling van projecten

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie lezen dat de precieze behoefte aan natuurcompensatie pas definitief wordt wanneer een passende beoordeling per project is opgesteld. Hiermee kan het zijn dat de compensatiemaatregelen die in de bank zitten niet afdoende zijn. De Raad van State waarschuwt ervoor dat deze onzekerheid mogelijk ook versnelling in de weg kan zitten. Daarnaast wijst de Raad van State op een opmerking van de Europese Commissie dat ‘habitat-banking’ als compensatiemaatregel nauwelijks zinvol wordt geacht. Kan de regering ingaan op de twijfels van de Europese Commissie aan het nut van ‘habitat-banking’? Zijn er voorbeelden uit andere lidstaten waarin gewerkt wordt met een voorraad aan natuurcompensatiemaatregelen? Kan de regering bevestigen dat op basis van een passende beoordeling vastgesteld moet worden welke maatregel uit de natuurcompensatiebank kan worden ingezet en dat de stap van passende beoordeling niet kan worden overgeslagen? Zo nee, waarom niet? Kan de regering de inventarisatie van projecten die in aanmerking komen voor een vergunning via de adc-route en de inschatting van de verwachte compensatiebehoefte met de Kamer delen?

2.2 Versnippering voorkomen

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie lezen dat de behoefte aan een natuurcompensatiebank ook voortkomt uit de behoefte van een gecoördineerde aanpak. De leden onderschrijven deze behoefte en merken op dat er hoe dan ook een gecoördineerde aanpak moet zijn, gezien de huidige achterstanden van natuurcompensatie, als ook de staat van de natuur. Is de regering bereid om in elk geval een landelijk register voor alle natuurcompensatie-plichten, inclusief die van de provincie, op te stellen, waar aangegeven wordt welke delen van welke natuurgebieden, gecompenseerd worden en om welke reden en hoe de compensatie dient plaats te vinden? Ook voor natuurcompensatie als onderdeel van het NatuurNetwerk Nederland? Is de regering het ermee eens dat er visie en strategie op natuurcompensatie moet zijn voor alle wettelijke verplichtingen en niet slechts voor adc-projecten die een negatief effect hebben vanwege stikstof, omdat dit een gecoördineerde aanpak versterkt? Is de regering het ermee eens om dit register ook vanuit een landelijke visie en strategie op natuurherstel en het behalen van landelijke doelen te bestieren, waarin ook wordt gekeken naar kansen voor klimaatadaptatie en het versterken van verbindingen en spreiding met het oog op klimaatverandering? Zo nee, waarom niet?

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie lezen verder dat de regering stelt dat een gecoördineerde aanpak het mogelijk zou moeten maken om verschillende projecten van eenzelfde type habitat of leefgebied te combineren, waardoor compensatienatuur kan worden gerealiseerd die bij losse projecten niet in beeld komt omdat deze te duur is of te lange afstemming vereist. Kan de regering aangeven hoeveel natuur als onderdeel van een project die een vergunning verleend heeft gekregen via de adc-toets niet is gecompenseerd vanwege bovenstaande? Klopt het dat dit een inbreuk is op de adc-toetst, zowel vanwege het feit dat compensatie verplicht is en plaats dient te vinden voordat het project is uitgevoerd? Daarbij willen de leden erop wijzen dat het niet alleen gaat om het type natuur dat gecompenseerd wordt, maar ook de staat van die natuur, zoals leeftijd, functie en kwaliteit en de samenhang in het geheel. Het kan hiermee dus goed zijn dat samenvoegen van compensatienatuur het geheel niet ten goede komt. Kan de regering bevestigen dat compensatienatuur meer is dan alleen type natuur compenseren? Hoe wil de regering hier rekening mee houden?

3. Werking van de natuurcompensatiebank

3.1 Het ‘vullen’ van de bank

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie merken op dat een natuurcompensatiebank voor die adc-projecten alleen kan werken wanneer niet alleen de basiskwaliteit van de natuur in goede staat van instandhouding is, maar ook wanneer compensatie ruim van tevoren plaatsvindt en bewezen natuurwaarden toevoegt aan het Nederlandse natuurareaal. Dit betekent dat de natuurcompensatiebank al gerealiseerd en bewezen effectief moet zijn ruim voordat adc-project gestart wordt. Kan de regering aangeven wat er bedoeld wordt met het doel om op een zo kort mogelijk termijn te starten met het realiseren van natuurcompensatie? Hoe lang duurt het minimaal voordat natuur bewezen kwalitatief en kwantitatief is gerealiseerd, graag uitgesplitst naar die habitats die het makkelijkst en het moeilijkst te realiseren zijn? Hoe verhoudt het opzetten van de natuurcompensatiebank zich tot de wens tot versnellen? Hoe worden verschillende leeftijden, functies en kwaliteit van habitats gecompenseerd? Hoe lang na inwerkingtreding zullen naar verwachting de eerste natuurcompensatiemaatregelen kunnen worden toegedeeld aan adc-projecten? In welk stadium van ontwikkeling moet de compensatie natuur volgens de regering minimaal zijn om ingezet te kunnen worden als compensatiemaatregel? Beaamt de regering dat het juridisch niet gaat om de compensatiemaatregel, maar om het resultaat en de effectiviteit, dus om de uiteindelijke natuurwaarden? Hoe verschilt dit van de huidige werkwijze via de adc-toets? Kan de regering toelichten op grond van welke overwegingen zij verwacht dat de Europese Commissie uitzonderingen zal toestaan op het uitgangspunt dat het resultaat van een natuurcompensatiemaatregel gerealiseerd moet zijn op het moment waarop een Natura 2000-gebied schade ondervindt van een project? Verwacht de regering vaak een beroep te moeten doen op deze uitzonderingsgrond? Is de regering het eens dat natuurcompensatie ruim van tevoren en bewezen dient plaats te vinden voordat het überhaupt in een bank wordt meegerekend? Zo nee, waarom niet?

3.2 Reservering en toedeling van maatregelen uit de bank

Onderschrijft de regering de opmerking van de Raad van State dat compensatiemaatregelen steeds ter beoordeling moeten worden voorgelegd aan de Europese Commissie, of kan naar haar oordeel volstaan worden met het achteraf informeren van de Europese Commissie? Is de regering voornemens om de compensatieopgave standaard hoger vast te stellen dan strikt noodzakelijk is op grond van de passende beoordeling? Kan de regering aangeven aan welk termijn gedacht wordt om mogelijke ‘overschotten’ aan bepaalde natuurwaarden uit de natuurcompensatiebank te halen en onderdeel te laten worden van het NatuurNetwerk Nederland wanneer deze ‘overschotten’ niet zijn gebruikt?

4. Bescherming en status van compensatienatuur

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie lezen dat wanneer compensatienatuur niet de aanwijzing krijgt als (onderdeel van een) Natura 2000-gebied, dezelfde bescherming als bijzondere nationale natuurgebieden zou gaan gelden. Dit betekent dat er geen specifieke vergunningplicht komt te gelden. De leden merken op dat hiermee de compensatienatuur minder beschermd is dan de natuur waarvoor wordt gecompenseerd (Natura 2000-gebied). Dit kan mogelijk leiden tot verdere verarming van de natuur in Nederland. Is de regering het ermee eens dat deze verdere verarming van de natuur onwenselijk is? Kan de regering inschatten hoe vaak het zal voorkomen dat compensatienatuur als zelfstandig Natura 2000-gebied zal worden aangewezen in het kader van dit wetsvoorstel? Is de regering voornemens om het zelfstandig Natura-2000 gebied aan te wijzen bij de Europese Commissie volgens de huidige Natura-2000 procedure? Zo nee, hoe moet de “volle bescherming” van Natura 2000-gebied worden geïnterpreteerd? Is de regering het eens dat alle compensatienatuur op zijn minst voor een bepaalde periode in elk geval altijd dezelfde beschermde status als een Natura 2000-gebied zou moeten krijgen, omdat we anders voor niets aan het compenseren zijn? Zo nee, waarom niet?

5. Gevolgen

5.1 Regeldruk burgers, ondernemers en overheid

5.2 Milieueffecten

De leden van de Partij voor de Dieren-fractie menen dat niet zonder meer gesteld kan worden dat het milieueffect van de natuurcompensatiebank positief is. In de eerste plaats niet omdat er al compenserende maatregelen en vooral positieve natuureffecten nodig zijn om de huidige staat van de natuur te herstellen, maar bovendien niet omdat niet onomstotelijk kan gesteld worden dat compenseren werkt, additioneel is, nodig had moeten zijn, de juiste bescherming en uitvoering krijgt, etc. Ziet de regering deze beperkingen ook? Zo nee, waarom niet?

5.3 Uitvoering

5.4 Financiële gevolgen

Kan de regering een nadere onderbouwing geven van de 125 miljoen euro die beschikbaar is gesteld voor de natuurcompensatiebank? Hoeveel van de compensatiebehoefte die op dit moment bekend is zou hiermee gerealiseerd kunnen worden? Kunnen er al uitkomsten gedeeld worden van de pilot die Staatsbosbeheer heeft uitgevoerd?

[1] Onderzoek onder andere uitgevoerd door Rekenkamer Oost-Nederland (2019), Algemene Rekenkamer (2014) en Zuidelijke Rekenkamer (2009)

[2] https://www.google.com/url?sa=...