Tweede termijn Thieme Algemene Politieke Beschou­wingen 2019

Voorzitter,

Tien jaar lang hebben de Algemene Politieke Beschouwingen in het teken gestaan van bezuinigingen en lastenverzwaringen. Die hebben grote gaten geslagen in onze samenleving. Tien jaar lang gingen de debatten in dit Huis voornamelijk over kosten, baten en de verdeling ervan. De toekomst konden we ons simpelweg niet permitteren. Eerst moest het geld worden verdiend. Dan pas kon je het uitgeven.
Zo luidde steevast het antwoord van de Minister-President als de oppositie wees op de wanhoop in de zorg, de tekorten bij politie, het onderwijs, op de onverantwoorde bezuinigingen bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit waar het ene na het andere voedselschandaal voorbij kwam.
Vorig jaar september keerde het tij. Niet alleen boekte het kabinet voor de tweede keer een begrotingsoverschot en zakte de staatsschuld onder de 60 procent die Brussel eist. Ook was er voor het eerst ruimte voor nieuw beleid. En hoefde er volgens het kabinet niet uitsluitend meer te worden gesneden in de overheidsuitgaven.

Het was veelzeggend waar het kabinet de vrijgekomen bestedingsruimte aan wilde spenderen: Afschaffen van de dividendbelasting en verlagen van de vennootschapsbelasting. Bijna zes miljard had het kabinet daarvoor over. En versneld aflossen van de staatsschuld uiteraard.
Voor de groene agenda die het kabinet beweerde te hebben, was veel minder over. Ik heb dit in mijn eerste termijn een gebrek aan realiteitszin genoemd. Te weinig aandacht voor de echte problemen. Maar met de ogen van een koopman naar de wereld kijken. Die zich uitsluitend bekommert om rendement, vrijhandel en economische groei.

Voorzitter, ook dit jaar gaat het merendeel van het overschot naar aflossing van de staatsschuld: 3,4 miljard euro maar liefst. En komen de extra investeringen voor het klimaat er maar bekaaid af: een schamele 200 miljoen euro extra. Alsof onze ecologische schuld – de uitbuiting van dieren, de slechte staat van onze natuur, de klimaat- en biodiversiteitscrisis waarmee we toekomstige generaties opzadelen -- niet veel groter en veel belangrijker is dan de staatsschuld die zij zullen erven. Zeker nu we geld toe krijgen als we staatsobligaties uitgeven om te kunnen investeren, en de staatsschuld nog nooit zo laag was.

Het gebrek aan realiteitszin blijkt ook uit de wijze waarop het kabinet over zijn groeifonds spreekt: Dat fonds is beschikbaar voor “verstandige” investeringen ten bate van ons “verdienvermogen van Nederland op de lange termijn”. En het klinkt door in het gemak waarmee de Minister-President ook vandaag weer heenstapt over de mogelijke gevolgen van ratificatie van het Canadees-Europees vrijhandelsverdrag CETA voor het dichtdraaien van de gaskraan in Noord-Nederland: miljoenenclaims aangespannen door gaswinningsbedrijven of hun Canadese dochterbedrijven die dankzij de investeringsbescherming van CETA, compensatie voor de gederfde inkomsten kunnen eisen.

Het klinkt ook door in het gemak waarmee de minister-president de veroordeling van de rechter over het overtreden van de stikstof- en natuurbeschermingsregels door de overheid wegwuift met de woorden: “we zullen maximaal creatief moeten worden”. Het zijn de woorden die bankiers tot 2008 gebruikten om de toezichthouder op een dwaalspoor te zetten. Het zijn de woorden die fiscalisten gebruiken om multinationals te helpen belasting te ontwijken.

Voorzitter, het verbaast me eigenlijk niets dat de minister-President zo achteloos de schouders ophaalt over de miljoenenverliezen die het kabinet gaat lijden op de belegging in KLM Air France. Minister-President heeft de afgelopen jaren de reputatie opgebouwd dat hij graag strooit met belastinggeld als het om multinationals gaat. Collega Sneller van D66 heeft het gisteren uitgerekend: 194 miljoen verlies. En dat is ironischerwijs bijna evenveel als het kabinet dit jaar na veel hangen en wurgen boven op het budget voor het klimaatakkoord doet.

Veel mensen zijn het zat. Dat korte termijn economische denken ten koste van mens, dier en planeet. En gisteren en vandaag merkte ik dat dat gelukkig ook voor veel van mijn collega’s geldt. Kapitalisme-kritiek is trending geworden. Niet alleen bij de Financial Times, ook bij “bekeerling” Dijkhoff. En het neoliberalisme – ooit een scheldwoord van links voor rechts beleid – werd door maar liefst vier partijen expliciet gehekeld voor de kaalslag in de publieke sector. Weg van het denken dat mensen, dieren en planeet reduceren tot productiemiddelen. En hun welzijn offert op het altaar van een klein beetje meer economische groei. En op naar een planeetcentrale blik waarin wij ons verantwoordelijk weten voor het wel en wee van heel de planeet, met al zijn inwoners, groot en klein.

Voorzitter, ik heb nog 3 moties voor dit Kabinet: