Opinie: Boot lek, kapitein liegt

Gepubliceerd in Het Parool van 21 april 2016

Duurzame samenleving: Opheffingsuitverkoop in de publieke sector
Je geld of je leven, dat is de keuze. Een voorpublicatie uit het boek De kanarie in de kolenmijn van Ewald Engelen en Marianne Thieme, dat vandaag verschijnt.

Leonard Cohen zong het in 1988 al in zijn onvergetelijke Everybody knows. De traditionele politiek houdt opheffingsuitverkoop in de publieke sector en het geradicaliseerde midden bouwt met de opbrengst daarvan een afscheidsfeestje van de welvaartsstaat. We weten dat het zo is, maar we kunnen niet wennen aan het idee, omdat het een zeer onaangenaam vooruitzicht biedt.

Het bruto binnenlands product (bbp) meet alles behalve dat wat het leven de moeite waard maakt. Wij klampen ons vast aan twee procent groei als indicator voor de stand van de Nederlandse economie. We moeten groeien om economische stabiliteit te handhaven, krimp betekent aanwakkerende werkloosheid, dalende huizenprijzen, wankelende financiële instellingen en politieke instabiliteit. En dus pompt de Europese Centrale Bank maandelijks tachtig miljard euro in de economie, als ongedekte cheque die de illusie van welvaartsherstel moet voeden. Tegelijkertijd weten we dat blijvende groei een onmogelijk scenario vormt bij een sterk toenemende wereldbevolking en een dramatische prognose voor onze grondstofvoorraad in de komende decennia. Het belangrijkste roesmiddel van onze generatie, aardgas, is bijna op en de verzorgingsstaat die gebouwd is op deze gasbel, staat op omvallen.

Onhoudbare schuldverslaving
Het aanjagen van de consumptie en bedrijfsinvesteringen kan hooguit de symptomen van structurele economische terugval maskeren, omdat het is gebaseerd op de onhoudbare groei- en schuldverslaving van overheden, bedrijfsleven en burgers en die niet gedekt kan worden uit bestaande of verwachte voorraden reële goederen. Dat geeft politieke besluitvorming het aanzien van een piramidespel dat slechts kan blijven bestaan bij de gratie van nieuwe inleg. De vraag wat we ons kunnen veroorloven, beantwoorden we met de stand van de staatsfinanciën, in plaats van met wat moreel acceptabel is.

Dat heeft ertoe geleid dat hoeveel werk er ook gedaan moet worden, we anno 2016 toch 663.000 mensen geen baan kunnen bieden en dat een groeiend leger zzp'ers onder de armoedegrens zakt. Dat we overvloedig aanwezige menskrachten zwaar belasten, maar tegelijk eindige en schaarse grondstoffen nog steeds vrijwel onbelast voor een grijpstuiver aanbieden. Dat we geen structurele oplossingen bedenken om de kap van het tropisch regenwoud en de uitstoot van broeikasgassen te stoppen, terwijl we weten dat door ons handelen een ijsvrije Noordpool ophanden is. De twee tot drie graden temperatuurstijging waartoe de klimaatverandering zelfs alleen via uiterste inspanning beperkt zou kunnen blijven, zal nog steeds leiden tot het uitsterven van een kwart van alle dier- en plantensoorten op aarde.

Met compromissen in de sfeer van greenwashing van zaken die in de kern niet groen zijn of graduele veranderingen in de koers, proberen traditionele politici de groeiende onrust te sussen. Studentenprotesten als Occupy en nu Nuit Debout, gaan van de weeromstuit uit van totale anarchie, maar lopen ook daarin vast. Martin Luther King had geen Plan, maar een Droom. Rosa Parks, die niet opstond voor een blanke in de bus, had genoeg aan één woord om een revolutie in gang te zetten: "No." Dat vormde in hun geval het kenmerkende verschil om de tijdgeest te benutten en fundamentele verandering in gang te zetten. Wanneer de benzinemeter op reserve staat, zal het harder zetten van de radio er niet toe leiden dat de auto ons veel verder zal brengen.

Sperziebonen
Er zijn oplossingen te over. Volgens de University of Minnesota kunnen we vier miljard mensen extra voeden wanneer we het huidige akkerbouwland niet gebruiken voor de productie van veevoer en biobrandstof, maar voor humane consumptie . Wanneer we geen rozen meer kweken in Ethiopië of sperziebonen in Kenia, maar groenten van het seizoen eten, verspillen we de schaarse watervoorraden van de Afrikaanse bevolking niet langer aan onze decadentie. Wanneer we onze gebouwen benutten om energie op te wekken in plaats van energie te verspillen, kan dat een wereld van verschil maken. Wanneer we onze glastuinbouw niet tegen bodemprijzen van aardgas voorzien, kunnen zonbeschenen akkers elders met succes de concurrentie aangaan. Wanneer we geldcreatie niet meer overlaten aan handelsbanken, kan de reële economie een kans krijgen.

In Nederland blijft de politieke discussie steken in symptoombestrijding. We staren ons blind op kortetermijnbelangen, waardoor we als mensdom geen moment lering trekken uit duurzame voorbeelden uit het dierenrijk. Geen dier zal meer voorraden aanleggen dan nodig voor de komende winter, geen dier zal meer eten dan om z'n honger te stillen, geen dier zal zijn eigen leefomgeving welbewust onomkeerbaar verwoesten, geen dier zal het zijn nazaten onmogelijk maken een goed leven te hebben.

Je geld of je leven is een keuze die we werkelijk zullen moeten maken. Wanneer we aandacht voor relaties, milieu, dierenwelzijn, onderwijs, en gezondheid als belangrijker indicatoren gaan zien dan de dode letter van het bbp, kunnen we het tij keren. Het zou naïef zijn daar nog langer mee te wachten, en door te rijden op tanende reserves zonder structureel en stabiel plan voor een volhoudbare samenleving.

Marianne Thieme