Opinie: De Grondwet is dood, leve de Grondwet?

“De Europese Grondwet is dood”, verklaarde staatssecretaris Timmermans enkele weken geleden. Een late, maar gerechtvaardigde conclusie na het massieve NEE van de Nederlandse kiezer. Het overgrote deel van de zittende politiek was er tot kort voor het referendum vast van overtuigd dat er een full swing overwinning zou komen. Maar de mening van 62% van de kiezers stond lijnrecht tegenover die van 85% van de politiek.

De kiezer wilde niets weten van de Europese grondwet. Ook niet toen er gedreigd werd met een ontwrichting van de samenleving, met mogelijke oorlog zelfs als de Grondwet zou worden afgewezen. Ook niet na een grote, door de kiezer zelf gefinancierde promotiecampagne van de overheid om JA te zeggen. Ook niet toen de Nederlandse overheid de tegenstanders ging verwijten fabeltjes te vertellen. En ook niet toen de Grondwet opeens geen grondwet bleek te mogen worden genoemd maar slechts een ‘grondwettelijk verdrag’ heette.

Wie denkt dat de politiek hier lering uit heeft getrokken, heeft het mis. Na een bezinningsperiode van bijna 2 jaar, en een vermanende tik op de vingers van de voorzitter van de Europese Commissie Barroso, heeft het kabinet vorige week eindelijk aan de Kamer laten weten welke positie zij in zal nemen bij de onderhandelingen: Nederland zou zich inzetten voor een nieuw verdrag, dat substantieel moest verschillen van de oorspronkelijke Grondwet. Op het verjaardagsfeestje van de Europese Unie, afgelopen weekend in Berlijn, heeft EU-voorzitter Merkel echter onomwonden te kennen gegeven dat voor nieuwe onderhandelingen geen ruimte en geen tijd zal zijn. En in tegenstelling tot wat hij de Kamer heeft voorgespiegeld, is premier Balkenende bereid dit te accepteren.

De Europese Grondwet was en is voor veel Nederlanders onacceptabel. Mensen vinden het bijvoorbeeld een schande dat vormen van dierenmishandeling een grondwettelijke verankering zouden krijgen in de Europese grondwet. Het stierenvechten, het rapen van kievitseieren, het houden van kistkalveren, het dwangvoederen van eenden en ganzen, het castreren van varkens, het harpoeneren van walvissen, het onverdoofd ritueel slachten, het zou allemaal gelegitimeerd worden in een grondwet die de rechten van dieren ondergeschikt maakt aan de tradities en religieuze gewoontes en gebruiken van mensen. Voor het landbouwbeleid –het belangrijkste agendapunt van de EU- is productieverhoging expliciet als enig uitgangspunt geformuleerd, waarmee andere uitgangspunten zoals dierenwelzijn en milieu worden uitgesloten. Nota bene in een Europa waarin jaarlijks miljarden dieren lijden en sterven in de bio-industrie, en dat symbool staat voor het eindeloze gesleep met levende dieren in langeafstandsveetransporten. De uitkomsten van een enquête naar de mening van burgers over het welzijn van dieren in Europa (Europese Commissie, 2005) waren glashelder: de Europese bevolking eist in meerderheid drastische verbeteringen van de leefomstandigheden van dieren. Een grondwet die dieren tot productiemiddelen degradeert en religieuze gebruiken, tradities en gewoonten van mensen verankert ten koste van het welzijn en de integriteit van dieren is voor al deze mensen letterlijk onverteerbaar.

Maar het NEE van de kiezer wordt schaamteloos aan de kant geschoven. Een meerderheid van de Nederlandse bevolking wil opnieuw worden geraadpleegd over een gewijzigd verdrag, maar het kabinet zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat het nieuwe verdrag niet de ‘schijn zal wekken van een grondwet’. Anders zou de Raad van State immers concluderen dat er voor de ratificatie een zware procedure nodig is: referendum of ontbinding van de Kamer. Intussen mag ‘ex-dierenbeschermer van het jaar’ Harm-Evert Waalkens, die overigens goed kan leven met het uiterst dieronvriendelijke karakter van de Grondwet, een aantal kleinschalige alibidebatjes gaan leiden in het land om te kijken hoe het publiek erover denkt. Het beproefde Willy Alfredo concept, waarin het “roept u maar” van het kabinet zal uitmonden in een wonderbaarlijke bekering van de Nederlandse burgers, die tijdens de Waalkens debatjes verrassend mild zullen oordelen op wat ze twee jaar geleden met kracht afwezen.

Opnieuw lijkt een meerderheid van de zittende politiek te denken dat de weerzin onder de bevolking kan worden weggemasseerd door het ‘Europa-verhaal’ nog één keertje uit te leggen. In haar Euro-euforie lijkt de Nederlandse politiek ervan uit te gaan dat een bevolking die NEE zegt, eigenlijk best wil. Een opvatting die in bepaalde kringen ook lang in zwang is geweest als het over meisjes ging.

"Het nieuwe verdrag zal zowel qua vorm, inhoud en benaming anders zijn dan de oude Europese Grondwet", jokte Timmermans. De praktijk is dat volgens Merkel de tekst van het te ratificeren ‘grondwettelijk verdrag’ dit jaar nog gereed moet zijn en vrijwel niet zal afwijken van het oude voorstel.

Nederland gaat om, en de zittende politiek staat erbij en kijkt ernaar. Zelfs de SP, die in 2005 de winnende campagne tegen de grondwet aanvoerde, lijkt nauwelijks in verzet te komen. En de burgers reageren gelaten. Ze zien een nieuwe bevestiging van het feit dat de politiek nauwelijks interesse toont voor hun mening.

Esther Ouwehand, lid tweede kamer voor de Partij voor de Dieren