Opinie: Een betere wereld regel je met je pinpas

Gepubliceerd in NRC en nrc.next van 21 april 2016

Zonder vitaal ecologisch systeem is leven op aarde onmogelijk. Dat is de basis. Al het andere is luxe, menen Marianne Thieme en Ewald Engelen.

Volgens menig bewindspersoon leven wij op de best mogelijke plek in de best mogelijke tijd en moeten burgers daarom niet zo zeuren. Inderdaad is onze welvaart groot, heeft de huizenmarkt zijn dieptepunt bereikt, groeit de economie weer, ligt het wegennet er glanzend bij, is Nederland voor kinderen een van de beste plekken om op te groeien en is voor de meeste Nederlanders de ellende van natuurrampen, hongersnood, ziekte, oorlog en vervolging een ver-van-hun-bedshow.

Dat laat onverlet dat niet alles oké is in de wereld en dat ook ons dat op allerlei manieren raakt. Ofwel doordat wat elders gebeurt - natuurrampen, vluchtelingen, klimaatopwarming, oorlog - niet bij onze grenzen stopt. Ofwel doordat wij medeverantwoordelijk zijn voor wat elders gebeurt. De smog in de straten van Beijing komt van fabrieken die onze mobieltjes maken. Ofwel doordat niet iedereen profiteert van de welvaartsstijgingen die de wereld sinds het begin van de 19e eeuw heeft gekend; overal neemt de ongelijkheid toe en groeit het electorale ongenoegen over de ongegeneerde hebzucht van de rijken. Zie de Panama Papers. Ofwel doordat politici niets geleerd lijken te hebben van de crisis van 2008 en onze schuldverslaving verder aanwakkeren. Daarmee een onverantwoord voorschot nemend op de toch al zo sombere toekomst van onze kinderen en kleinkinderen.

Voor wie bereid is verder te kijken dan de eigen neus, is dit niet de best mogelijke tijd en de best mogelijke plek om in te leven. Dit is een kritieke tijd die vraagt om diepgravendere analyses en verder reikende oplossingen dan momenteel politiek mogelijk zijn. Als we niets doen, gaan we vrolijk etend en drinkend ten onder. Terecht kijken burgers daarvoor naar hun volksvertegenwoordigers. Helaas wordt ons parlement bevolkt door single-issue partijen die opkomen voor de belangen van een bepaalde groep: arbeiders of kapitalisten, gereformeerden of katholieken, liberalen of socialisten, kosmopolieten of nationalisten. Altijd vanuit een zuil die gebaseerd is op de kortetermijnbelangen van een specifieke groep mensen met als centraal thema hun inkomen.

Hoeveel verdienen ze, hoeveel rente en aflossing moeten ze betalen op hun hypotheek, hoeveel kost hun studie, hoeveel kost hun zorgverzekering, hoeveel kinderbijslag krijgen ze, hoe veilig is hun pensioen, op hoeveel geld hebben ze recht bij arbeidsongeschiktheid of werkloosheid. Vrij naar Willem Schinkel: de politieke verbeelding legt het af tegen de bonentellers van het CPB.

De traditionele politieke partijen gaan ervan uit dat er eerst geld verdiend moet worden voordat immateriële zaken zoals zorg, onderwijs, een gezonde natuur, milieu, klimaat en dierenwelzijn aan de beurt zijn. De kernvoorwaarden voor ons bestaan worden gezien als luxe; meer geld zijn we gaan zien als noodzaak.

Daar verzetten wij ons tegen. Wie groei, marktwerking of uitkeringen belangrijker vindt dan het ecologische draagvermogen heeft iets niet begrepen. Al die andere doelen vooronderstellen namelijk een vitaal ecologisch systeem. Zonder schone lucht, bossen, soortenrijkdom, drinkwater en eerlijk voedsel is leven op aarde onmogelijk. Dieren zijn als kwetsbaarsten op deze aardkloot de spreekwoordelijke kanarie waaraan de kwaliteit van onze mijn (lees: planeet) kan worden afgelezen.

Het gaat niet goed met die mijn. En dus gaat het niet goed met ons. Radicale verandering is nodig. Politiek zou weer moeten gaan over hoe wij onze verbeelding kunnen vormgeven in plaats van over koopkrachtplaatjes. Hoe? Door ongemakkelijke vragen te stellen bij de grootschaligheidsziekte in landbouw, veeteelt, publieke sector en politiek. Wordt het niet eens tijd om de bewegingsvrijheid van het grootbedrijf en grootbanken aan banden te leggen? Zijn megastallen echt wat we willen? Zijn TTIP en CETA werkelijk wat burgers, democratie en milieu nodig hebben? Is het niet tijd om te onderkennen dat de euro hoogmoed was?

Door kritische kanttekeningen te plaatsen bij onze schuldverslaving. Door te pleiten voor onafhankelijke wetenschap en pers. Door uiteen te zetten hoe de samenstelling van ons groeicijfer een economisch stelsel reproduceert dat onverenigbaar is met sociale, politieke en ecologische duurzaamheid. Door te pleiten voor verregaande vergroening van ons belastingstelsel; niet arbeid moet worden belast maar iedere menselijke handeling die waarde aan het ecosysteem onttrekt.

En ten slotte door lezers op te roepen met een bredere politieke bril naar hun eigen rollen te kijken. Volgens de arbeidseconoom Robert Reich huizen er vier zielen in onze borst: burger, belegger, werknemer en consument. Hoe verstopt onze democratie ook is, ieder van ons maakt dag in dag uit politieke keuzes die, opgeschaald en geaggregeerd, immense gevolgen voor onze planetaire toekomst hebben. Neem eens wat vaker de fiets in plaats van de auto. Koop een duurzaam mobieltje in plaats van een hippe smartphone. Vraag gemeente en werkgever om niet met belastingontwijkers in zee te gaan. En vooral, doe eens wat vaker een vleesloze dag. Dat staat gelijk aan een miljoen auto's van de weg. Of nog beter: word vegetariër.

Marianne Thieme & Ewald Engelen