Opinie: Opdracht Opstelten eindigt in Eerste Kamer

“ De spoedige vorming van een stabiel kabinet van CDA en VVD dat met steun van de PVV kan rekenen op een vruchtbare samenwerking met de Staten Generaal.” Zo luidde de opdracht van Hare Majesteit aan informateur Opstelten. Van Opstelten is bekend dat hij over vele talenten beschikt, variërend van het besturen van steden, via het voorzitten van een politieke partij tot het presenteren van televisieprogramma’s. Maar de nu aangenomen opdracht lijkt een innerlijke tegenstrijdigheid te bevatten die nauwelijks te overbruggen valt.
De woorden “stabiel” en “rekenen” verdragen zich niet met elkaar in combinatie met de genoemde partijen, in het bijzonder waar het gaat om de positie van de PVV.

De PVV is zeker tot juni 2011 niet vertegenwoordigd in de Eerste Kamer, waarmee een vruchtbare samenwerking met de Staten Generaal ernstig betwijfeld moet worden als het gaat om de voorgestelde combinatie.

Te makkelijk wordt vaak aangenomen dat de opstelling van de Eerste Kamer een zoveel minder politieke kleuring zou kennen, dat bij het onderzoeken van een vruchtbare samenwerking met de Staten Generaal een onderzoek naar de verhoudingen in de senaat achterwege kan blijven.

De laatste politieke crisis die daar ontstond was in 1999 tijdens de nacht van Wiegel, en dan nog over een wetsvoorstel waarvoor een 2/3 meerderheid noodzakelijk was. De Eerste Kamer maakt doorgaans inhoudelijke afwegingen en zou als chambre de reflection geen gevaar hoeven vormen voor een stabiel kabinet.

De huidige situatie ligt echter gecompliceerder dan ooit tevoren het geval was binnen de Staten Generaal. In een situatie waarin twee politieke machtsblokken elkaar getalsmatig in wisselende verhoudingen nipt in evenwicht houden (35 zetels voor VVD en CDA, 40 zetels voor de overige partijen), liggen de ‘balancing votes’ bij SGP,CU,OSF, Yildirim en de Partij voor de Dieren.

Omdat tijdens het laatste kabinet Balkenende de CU onderdeel uitmaakte van de coalitie en die partij in nauwe samenwerking met de SGP opereerde en ervoor koos loyaliteit aan de coalitie zwaar te laten wegen, drukte de doorslaggevende stem in de Eerste Kamer in de afgelopen periode niet heel zwaar op kabinetsbesluiten. Het overgrote deel van alle wetten vormt een gelopen race in de Eerste Kamer voor een stabiele coalitie.

Waar de SGP heeft laten weten ‘onder voorwaarden’ de aanvullende gedoogsteun te willen overwegen voor een coalitie van CDA en VVD ‘powered by Geert Wilders’, maakt de CU een geheel andere afweging.

Fractievoorzitter Schuurman waarschuwt voor de ‘gewelddadige gevolgen’ die een kabinet dat afhankelijk is van de gedoogsteun van Geert Wilders zal kunnen hebben en ziet dat als een keerpunt in de politieke geschiedenis van ons land. Hij sluit uit dat de CU wetsvoorstellen die afkomstig zijn van de PVV in de Eerste Kamer aan een meerderheid zal helpen. De stem van de nestor van de Eerste Kamer met een anciënniteit van 27 jaar mag niet onderschat worden.

Door de stellingname van Schuurman komt het aantal senatoren waarop de beoogde coalitie in principe kan rekenen op maximaal 37, ervan uitgaande dat de SGP haar ‘gedoogsteun onder voorwaarden’ ook in de Eerste Kamer door zet.

Dat is te weinig om te kunnen spreken van een vruchtbare samenwerking waarop de coalitie zou kunnen bogen.

Een coalitie die in de Eerste Kamer over niet meer dan 35 zekere zetels beschikt is geen stabiel kabinet, en afhankelijkheid van de steun van OSF, Yildirim en Partij voor de Dieren zal voor Hare Majesteit ook niet gelden als de in de opdracht gewenste stabiliteit.

De veelgehoorde angst dat blokkades in de Eerste Kamer Wilders groot zouden kunnen maken bij de verkiezingen voor Provinciale Staten en daarvan afgeleid voor die van de nieuwe senaat, is niet reëel.

De PVV zal als partij met slechts één lid moeite genoeg hebben om de rijen gesloten te houden en serieus kader te vinden voor de kandidatenlijsten voor komende Statenverkiezingen en Eerste Kamer.

Zelfs nu het CDA in de Eerste Kamer in verhouding tweemaal zo groot is als in de Tweede Kamer het geval is, zal een CDA/VVD plus PVV coalitie het zo zwaar krijgen in de Eerste Kamer, dat niet mag worden aangenomen dat een dergelijk kabinet het tot juni volgend jaar zou kunnen uitzingen. Zelfs een 100 dagen oriëntatietoer door Nederland waarin het vorige kabinet proef draaide zonder wetsvoorstellen en zonder confrontaties in de Eerste Kamer, zou een tekort uitstel van executie vormen.

Een proeftijd van 9 maanden zonder meerderheid in de senaat is niet het kenmerk van een stabiele coalitie noch van een uitzicht op vruchtbare samenwerking met de Staten Generaal.

Om die reden zal informateur Opstelten niet zonder gesprekken met de fractievoorzitters in de Eerste Kamer kunnen, alvorens verslag uit te brengen.

Zonder zo’n consultatie zal de tegenwind in de senaat voor de nieuwe coalitie zo mogelijk nog zwaarder zijn, en zonder zal Hare Majesteit ook niet gemakkelijk kunnen besluiten een eventueel positief advies voor een CDA/VVD coalitie met gedoogsteun, over te nemen. Het sterk toegenomen belang van de verhoudingen in de Eerste Kamer kan in de huidige informatie-opdracht onmogelijk onbesproken blijven.

Niko Koffeman, lid van de Eerste Kamer voor de Partij voor de Dieren