Opinie: Psst, minister Schouten: aard­beigate is groter dan u denkt

Hier kan een mens echt giftig om worden. Ons zomerkoninkje blijkt zes keer zoveel pesticiden te bevatten als ander fruit, vanwege de combinatie van bestrijdingsmiddelen die over het vruchtje wordt uitgestort. Uiterlijk gezond, van binnen giftig. Botanisten deelden de aardbei ooit in bij de familie der schijnvruchten. Maar zo letterlijk was nou ook weer niet de bedoeling.

Is het eten van een bakje aardbeien nu dodelijk? Nee. Maar er is wel een groot probleem.

De gifstoffen die de gangbare landbouw gebruikt doen precies waar ze voor bedoeld zijn: organismen doden of ontregelen. Insecten en onwelgevallige planten - klein en kwetsbaar - gaan doorgaans meteen dood. Mensen – groot, maar niet immuun - worden langzaam maar langdurig ziek. Pesticiden worden door wetenschappers in verband gebracht met verschillende vormen van kanker, ADHD, Parkinson, geboorteafwijkingen, verstoorde ontwikkeling bij jonge kinderen, Alzheimer. Daar hoeft u zich volgens de regering volstrekt geen zorgen over te maken, want alle bestrijdingsmiddelen zijn keurig getoetst. En de gifresten in uw voedsel blijven stuk voor stuk allemaal onder de norm.

De gifbeker is tevens maatbeker. Alle toetsingsprocedures zijn netjes doorlopen, alle normen worden nageleefd. En toch worden mensen ziek en sterven insecten, vogels, water- en bodemorganismen op grote schaal. Hoe zou dat komen?

Dat van die procedures klopt. Voordat een bestrijdingsmiddel in Europa mag worden gebruikt, moet de Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA in kaart brengen wat de risico’s daarvan zijn. Op zichzelf nuttig, zo’n analyse, maar niet om je handen te wassen in onschuld, zoals de Nederlandse regering doet. Er is namelijk nogal wat aan te merken op die beoordelingen.

Om te beginnen baseert EFSA zich op studies die door de gifproducenten zelf zijn aangeleverd. Die studies zijn niet openbaar, want bedrijfsgeheimen. En dus niet te controleren door onafhankelijk wetenschappers. Waar EFSA zegt: dit spul is veilig, gaan gerenommeerde wetenschappers uit van het tegendeel. De neonicotinoïden, de nieuwe systemische giffen zijn daar het meest schrijnende voorbeeld van. EFSA zag alleen maar voordelen in het supergif, onafhankelijk wetenschappers waarschuwden voor grootscheepse bijensterfte. Twintig jaar later is de bij op sterven na dood en het gif nog steeds niet van de markt.

De toetsing van de directe effecten van pesticiden laat al veel te wensen over. Daar komt bij dat het Europese toetsingsorgaan factoren buiten beschouwing laat die wel degelijk moeten worden meegewogen wil je zinnige uitspraken wilt kunnen doen over de risico’s van landbouwgif. Als EFSA bestrijdingsmiddelen veilig noemt, heeft ze zich niet afgevraagd wat het doet met de gezondheid van mensen die naast een veld wonen waar het gif regelmatig wordt rondgesproeid. Ook vraagt EFSA zich niet af wat de effecten zijn van het gebruik van al die middelen door elkaar heen, als giftige verrassingscocktail. Iedere toxicoloog weet dat je bepaalde stoffen maar beter niet kunt combineren, omdat de giftigheid in zo’n geval exponentieel toeneemt, maar onze toetsingsautoriteit blijft doen alsof 1+1+1+1 nog steeds 1 is.

En dat geldt dus ook voor de gifrestanten op onze levensmiddelen – niet alleen maar op de aardbei. De Gezondheidsraad schreef al in 2004 dat de stapel- en cocktaileffecten moeten worden meegenomen in de risicobeoordelingen. Begin 2014 volgde een waarschuwing voor de effecten op omwonenden van veelbespoten akkers – vooral jonge kinderen lopen gevaar op gezondheidsschade door de voortdurende blootstelling aan (kleine hoeveelheden) landbouwgif. Tel de uitstervingsgolf onder insecten daarbij op en er blijft maar een conclusie over: die toetsing en die normen beschermen niks of niemand. Of nou ja: de gifindustrie en de fabriekslandbouw.

Brussel is altijd al een prachtige schuilplek geweest voor lidstaten die zelf niet in actie willen komen om publieke belangen te beschermen. Nederland – in de top 3 van landen met het hoogste gifgebruik ter wereld - verschool zich tot nu toe steevast achter de Europese normen en procedures, zelfs als die aantoonbaar de bescherming van volksgezondheid, natuur en milieu aan hun laars lapten. Achterhaalde landbouwpolitiek, waar we nu al veel te lang de schijnvruchten van hebben geplukt.

Esther Ouwehand