Opinie: Vluchten kan niet meer

Gepubliceerd op NRC.nl op 26 maart 2015 en in het NRC Handelsblad op 4 april 2015

De VVD wil geen vluchtelingen zonder Europees paspoort, als we Malik Azmani mogen geloven. Mogelijk om het VVD-vliedende sentiment onder kiezers in te dammen, mogelijk als schot voor de boeg van de verzwakte coalitiepartner, maar duidelijk is dat de VVD geen oog heeft voor de voedingsbodem van de vluchtelingenstroom.

We weten dat conflicten steeds vaker ontstaan door voedselschaarste, voortvloeiend uit klimaat- en waterproblemen. De NAVO waarschuwt voor ‘wateroorlogen’ en onderzoekers van Columbia University wijzen erop dat de Syrische burgeroorlog - één van de oorzaken van de huidige vluchtelingestroom – feitelijk een ‘klimaatoorlog’ is.

Het noordoosten van Syrië - sinds mensenheugenis bekend als zeer vruchtbaar gebied - is door mismanagement van president Assad sr. volledig uitgedroogd. Uitputting van de waterreserves om ‘voedselonafhankelijk’ te worden zorgden voor ernstige voedselschaarste. Vele honderdduizenden mensen trokken naar grote Syrische steden, in de periode dat juist in Irak sprake was van oplaaiend geweld - eveneens oorzaak van enorme vluchtelingenstromen. Een paar opeenvolgende droge jaren zijn, in een wereld met beperkte voedselvoorraden en een gemankeerd verdelingssysteem, directe aanleiding tot conflicten die in het westen vaak ten onrechte geduid worden als etnisch of religieus.

De VN waarschuwt dat door waterschaarste oogsten mislukken, ecosystemen instorten en gewelddadige conflicten over waterbronnen toenemen. Nu al hebben 750 miljoen mensen geen toegang tot schoon drinkwater. Volgens de VN zullen in 2025 bijna twee miljard mensen leven in landen of regio's met absolute waterschaarste en zal twee derde van de wereldbevolking te maken hebben met watertekorten.

Klimaatverandering doet gletsjers smelten in hoog tempo. Een groot deel van de wereldbevolking is van dat smeltwater afhankelijk. Gletsjers zijn in feite de voorraadtanks voor onze zoetwatervoorziening. En die voorraadtanks zijn lek.

Onze zoetwaterreserves stromen naar zee, waar ze onbruikbaar worden.

Ons grondwater heeft zich in vele duizenden jaren verzameld als ‘fossiele grondstof’. Maar de grondwaterreserves raken in een angstwekkend tempo uitgeput. Water kost vrijwel niks, het is van niemand, dus waarom zou je er zuinig mee zijn? Wij spoelen het nog steeds door het toilet en gebruiken voor ons consumptiepatroon schaamteloos zoet water uit gebieden waar droogte heerst. Via aardbeien uit Spanje, rozen uit Ethiopië, spijkerbroeken uit India en veevoer uit het Amazonegebied. De productie van zo’n spijkerbroek kost 8000 liter water, een kilo biefstuk minstens 15.000 liter.

Nu al zijn er grote spanningen tussen landen en bevolkingsgroepen over water. Tussen Egypte en Ethiopië over dammen in de Blauwe Nijl. Tussen Pakistan en Bangladesh tegen Indiase ingrepen in de Indus en de Ganges.

Honger lijkt een ver-van-ons-bord-probleem, maar komt snel dichterbij. Wetenschappers verwachten dat er rond 2020 tientallen miljoenen klimaatvluchtelingen naar het Noordelijk halfrond zullen vluchten vanwege gebrek aan water en voedsel. Anders dan onze volle supermarkten doen vermoeden verkeert onze voedselvoorziening in een zeer wankel evenwicht. In 2050 hebben we volgens de VN-landbouworganisatie FAO 60 procent meer voedsel nodig om de groeiende wereldbevolking te voeden. Voedsel dat tegelijk fors duurder wordt dan we nu gewend zijn. Met onze manier van leven hebben we natuurlijke kringloopprocessen laten ontsporen.

Het is wrang dat juist partijen als de VVD, die het klimaatprobleem ontkennen en de consumptie willen aanwakkeren om onze korte-termijn-problemen op te lossen, met hun beleid de voedingsbodem scheppen voor groeiende vluchtelingenstromen. Waar ze vervolgens niets van moeten hebben.

Als het de VVD ernst is dat ze vluchtelingen in hun eigen regio wil opvangen - wat nu al in de meeste gevallen gebeurt - zal ze tegelijk een grootmoedig gebaar moeten maken in de financiering daarvan. Zullen we het ontwikkelingsbudget om die reden verhogen tot 1% van het BNP? De Partij voor de Dieren is tot dusver de enige die daarvoor pleit, misschien vinden we in de VVD op dit punt eindelijk een bondgenoot.

Marianne Thieme, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in de Tweede kamer