Opinie: Voed­s­el­frau­deurs moeten eindelijk worden aangepakt

Van dit artikel is een korte versie gepubliceerd onder de titel 'Falende voedselcontrole' in het Nederlands Dagblad op 5 maart 2013

Wat in november 2012 begon als een Iers onderzoek naar verdachte vleespartijen uit polen, is uitgegroeid tot een voedselschandaal van ongekende omvang.

Het begon met paardenvlees verwerkt in rundvleeshamburgers, gevolgd door de aanwezigheid van paardenvlees in kant-en-kant-maaltijden en Zweedse gehaktballetjes van Ikea. De Europese Unie startte meteen een grootschalig onderzoek naar het paardenvlees en terwijl dit gaande was stapelden de andere schandalen rond voedsel zich op. In Duitsland bleken legbatterij-eieren en scharreleieren te worden verkocht als vrije-uitloop of biologische eieren. Ook Nederlandse bedrijven waren betrokken. In de V.S. kwam aan het licht dat er grootschalig wordt gefraudeerd met vis. Uit onderzoek bleek dat één op de drie vissen wordt verkocht onder een andere naam. Bovendien wordt er gesjoemeld met keurmerken. Interpol is een onderzoek gestart en experts zijn het erover eens dat er wereldwijd wordt gefraudeerd met vis.

Terwijl de discussies over de voedselfraude gaande is hebben de belangenbehartigers van de vleesindustrie het over de voordelen van paardenvlees. Het zou het ultieme stukje scharrelvlees zijn dat bovendien erg gezond is. Niets is minder waar. De paarden die verwerkt zijn in tal van producten zijn afkomstig uit landen als Roemenië. Daar leven zij onder erbarmelijke omstandigheden als werkpaard, worden ze mishandeld en uitgebuit of worden ze als zwerfpaard van de straat geplukt en geslacht. Dat het om scharrelvlees zou gaan waarbij sprake is van een hoog niveau van dierenwelzijn én certificering is louter misleiding.

De risico’s die zijn verbonden aan het eten van paarden afkomstig uit de paardensport zijn aanzienlijk omdat paarden niet apart worden geregistreerd voor consumptie en onduidelijk is wat de veterinaire geschiedenis van het paard is. Er kunnen sporen van medicijnen in zitten, zoals fenylbutazon dat gebruikt wordt voor het bestrijden van koliek en gewrichtsaandoeningen. Dat kan bij mensen zorgen voor bloedarmoede of zelfs leukemie. In het geval van fraude met paardenvlees zeggen hoe geweldig paardenvlees is en hoe lekker het smaakt is vergelijkbaar met tijdens een zwartgeldschandaal zeggen dat je met het geld wel leuke dingen kunt doen. Maar het gaat erom dat er sprake is van fraude en dat moet niet worden goedgekeurd, maar worden aangepakt.

Voedselfraude is van alle tijden. In 1992 waren hamburgers besmet met EHEC en werden tientallen mensen ziek, in 1996 was er de gekke koeienziekte en in 2012 speelde al eerder de affaire rond met Salmonella besmette zalm. Wakker Dier ontdekte in 2008 al dat legbatterij-eieren in Nederland gewoon werden verkocht als scharrelei. De reden van de fraudes? Geld. De druk om zo goedkoop mogelijk te produceren leidt tot opportunistisch gedrag. De fraudes die nu aan de gang zijn vormen volgens experts slechts het topje van de ijsberg. Als alleen bij de huidige gebrekkige opsporingscapaciteit zo veel misstanden aan het licht komen, doet dat het ergste vrezen.

Overheden laten alles onder hun neus gebeuren en grijpen pas in zodra er signalen komen vanuit de sector zelf. De slager keurt zijn eigen vlees. Werken op basis van vertrouwen heet dit bij de NVWA in het kader van het nieuwe werken. De zelfregulering is het gevolg van bezuinigingen op de NVWA die door het vierde kabinet-Balkenende zijn ingezet. De NVWA moest in de periode van 2008 tot 2011 krimpen met 500 fte. In de periodes daarna is er ook steeds weer bezuinigd en ook het huidige kabinet bezuinigt op de NVWA. Iedereen is het er over eens: er is te weinig capaciteit.

Een ander probleem is het gebrek aan kunde en daadkracht. Wanneer misstanden al worden opgemerkt zijn uitgedeelde straffen of boetes te laag. Fraudeurs maken vaak zoveel winst met hun praktijken dat de boete die zij krijgen wanneer ze worden gepakt weinig voorstelt. De eigenaar van het steakhouse dat al ruim 60 jaar paardenbiefstuk opdiende in plaats van runderbiefstuk heeft openlijk toegegeven dat hij werknemers opdroeg hierover te liegen of te zwijgen en gaat vooralsnog vrij uit. De NVWA heeft geen tijd voor vervolging.

Door het gesleep met grondstoffen, dieren en dierlijke producten over de hele wereld valt er nauwelijks meer te controleren en het is ook niet verwonderlijk dat Nederland als melkboer en slager van Europa betrokken is bij veel schandalen. Voedselproductie moet transparant en controleerbaar worden zodat voedselfraudeurs geen kans meer krijgen. Consumenten moeten weer zekerheid hebben over de herkomst en samenstelling van producten die ze kopen. Voedselproductie moet kleinschaliger en regionaal worden. Uiteindelijk leidt dit tot een verbetering voor mens, dier, natuur en milieu en is dit de enige weg naar een betere en veiligere toekomst voor volgende generaties.

De commotie rond de aanwezigheid van paardenvlees is een eerste stap in het groeiende besef van mensen dat ze een dier eten wanneer er vlees op hun bord ligt. Dat is de enige winst van de voedselschandalen van dit moment, afgezien van de winst die de sjoemelaars maken met nietsontziend handelen.

Marianne Thieme