Vragen Teunissen over dat één van de belang­rijkste thema's van de klimaat­cam­pagne "Iedereen doet wat" is geschrapt omdat het advies om minder vlees te eten gevoelig zou liggen bij de vlees­sector

Indiendatum: 14 sep. 2021
Antwoorddatum: 14 sep. 2021

Mondelinge vragen van het lid Teunissen (PvdD) over het bericht dat het ministerie van Landbouw één van de belangrijkste thema's van de klimaatcampagne "Iedereen doet wat" heeft geschrapt omdat het advies om minder vlees te eten gevoelig zou liggen bij de vleessector

De voorzitter: Ik heet de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat van harte welkom. We gaan even schoonmaken en daarna geef ik het woord aan mevrouw Teunissen van de Partij voor de Dieren. Zij heeft een vraag over het bericht dat het ministerie van Landbouw een van de belangrijkste thema's van de klimaatcampagne "Iedereen doet wat" heeft geschrapt omdat het advies om minder vlees te eten gevoelig zou liggen bij de vleessector. Het woord is aan mevrouw Teunissen van de Partij voor de Dieren.

Mevrouw Teunissen (PvdD): Voorzitter, dank u wel. Het kabinet startte in 2019 de campagne Iedereen doet wat, de campagne over wat je zelf kunt doen voor het klimaat. Met "iedereen" werd de burger bedoeld, dus niet de grote uitstoters van Nederland zoals Tata Steel en Shell en de landbouwsector of de overheid zelf, die de fossiele industrie met miljardensubsidies in de benen houdt, maar de burger. Onder "wat doen" stonden tips als je afval scheiden, je huis isoleren en je auto delen, maar "twee dagen minder vlees eten" schitterde door afwezigheid. Maar met twee dagen minder vlees eten in de week bespaar je hetzelfde als wel 2 miljoen auto's van de weg. Volgens een oud-topman van Unilever zouden we één graad opwarming kunnen voorkomen als we de transitie naar een meer plantaardig voedselpatroon nu eindelijk in gang zetten. Alleen maar winst dus, met een heel simpele gratis maatregel. Maar de ministeries van Landbouw en EZK spraken van een politiek erg gevoelig onderwerp en schrapten minder vlees eten uit de campagne. Zodoende werd de oproep om minder vlees te eten — want daar ging het allemaal om, vlak voor de lancering — uit de campagne geschrapt. In plaats van het te schrappen van het menu, werd het dus uit het beleid geschrapt. Voorzitter. Erkent de staatssecretaris dat het zeer zorgelijk is dat wetenschappelijke feiten als politiek gevoelig worden bestempeld, om vervolgens uit de plannen te worden weggelakt? Erkent zij ook dat minder vlees eten een gratis maatregel is en een enorme klimaatwinst oplevert? We weten dat deze staatssecretaris niet bang is. Is zij bereid het tij te keren en het anders te gaan doen dan haar voorgangers? Dat kan ze doen door geen deelbelangen zoals die van de landbouwsector, maar het algemeen belang voorop te stellen in het beleid, door minder dieren eten uit de taboesfeer te halen, en door minder vlees eten een stevigere plek te geven in haar klimaatbeleid. Is zij bereid een andere afslag te maken dan haar voorgangers? En is zij ook bereid om spotjes te organiseren over de klimaatwinst van minder vlees eten?

De voorzitter: Dank u wel. Het woord is aan de staatssecretaris.

Yeşilgöz-Zegerius: Dank u wel, voorzitter. Het is heel bijzonder om hier nu voor de eerste keer in deze zaal te staan. Willen we ons land en de planeet op een goede manier doorgeven aan de generaties na ons, dan is het van belang dat we onze best doen om de opwarming van de aarde zo veel mogelijk te beperken. Daarvoor voeren we klimaatbeleid. We hebben een Klimaatwet en een Klimaatakkoord waarin we met elkaar hebben afgesproken dat er een CO2 -heffing voor de industrie komt, dat de kolencentrales op den duur dichtgaan, dat het gebruik van kolen nu wordt beperkt, en dat we stap voor stap overgaan op schone energie. Er zijn heel veel mensen thuis die daar ook aan willen bijdragen. Juist om deze mensen meer zicht te geven op wat ze zelf kunnen doen, is in 2019 inderdaad de campagne "Iedereen doet wat" gestart. Het doel van de campagne was, en is nog steeds, om mensen te enthousiasmeren voor het nemen van maatregelen die hun leefomgeving verduurzamen. Voor heel veel mensen stond in 2019 de klimaattransitie en de vraag wat je er zelf aan kunt doen, een heel stuk verder van hen af dan nu. Dat lijkt me nog niet zo heel lang geleden. Daarom richtte de campagne zich ook op kleine, laagdrempelige bewegingen zoals op de vraag: wat kan je zelf doen? Voorzitter. Onderzoek laat zien dat je, na het succesvol zetten van kleine stappen, eerder overgaat tot het doorvoeren van grotere stappen, zeker als het gaat om een verandering in je leefgewoonte. Het succes van de campagne "Iedereen doet wat" valt en staat dus met het enthousiasmeren van mensen voor dit soort positieve bewegingen. Bij aanvang van de campagne in 2019 is bewust gekozen voor een set van laagdrempelige maatregelen die een brede groep mensen aanspreekt. We merkten — daar werd net op gewezen en dat is ook de reden waarom we hier staan — dat het oproepen tot het eten van minder vlees in die periode heel veel discussie opriep. Dat herinner ik me overigens zelf ook van die periode. Volgens mij is discussiëren heel gezond. Dat doen we hier ook vaak, maar je moet je afvragen of zo'n discussie vervolgens past in een campagne die echt gericht is op het enthousiasmeren van mensen om stappen te nemen in hun eigen leefomgeving, in een positieve sfeer. De klimaatcampagne "Iedereen doet wat" is een meerjarige campagne waaraan met regelmaat nieuwe onderwerpen worden toegevoegd. Iets later is het onderwerp vlees eten ook toegevoegd aan die campagne, vanuit een positieve beweging. We willen niet tegen mensen zeggen "je mag geen vlees meer eten", maar juist alternatieven aanbieden, zoals het eten van noten en peulvruchten of het op een andere manier voor vervanging zorgen. Door het juist op die manier in te richten, laat je zien dat je mensen via een positieve boodschap mee kunt nemen. Dat is de reden geweest. Het staat er nu op die manier ook in. Ik heb vanochtend nog even gekeken. Het gaat juist om een goede balans tussen dierlijke en plantaardige eiwitten. Wat betreft de vragen die expliciet zijn gesteld: het is juist bedoeld om mensen positief mee te nemen. Het is er later — niet heel veel later overigens — ook aan toegevoegd. Er staat heel duidelijk wat voor alternatieven je hebt. Het is echt ingericht om mensen te laten zien welke stappen je zelf kan nemen. Ik denk dat we daarmee echt een gebalanceerd verhaal hebben. Als ik kijk naar hoe de campagne, die al een paar jaar gaande is, eruitziet, dan is dat een goed verhaal.

Mevrouw Teunissen (PvdD): De staatssecretaris zegt dat het onderwerp minder vlees eten in 2019 wat politieke discussie opbracht. Dat is natuurlijk niet gek, maar daar gaat het helemaal niet om. Het gaat erom dat de overheid zich in campagnes baseert op wetenschappelijke kennis, de wetenschappelijke kennis over klimaatverandering. De best beschikbare kennis die we hebben en waar talloze rapporten over zijn verschenen, gaat over de vraag: wat is het meest effectieve wat we kunnen doen om de klimaatcrisis te beteugelen? Het antwoord is onder andere het verminderen van de vleesconsumptie. Dat was in 2019 bekend. Bij mijn weten was dat zelfs al in 2008 bekend en misschien nog wel daarvoor. Het was dus geen nieuw feit. Ik constateer hier dat het ministerie zich niet door wetenschappelijke feiten heeft laten leiden in de bewustwordingscampagne, maar door deelbelangen van de agrarische industrie. Dat weten we uit de Wob-verzoeken van Wakker Dier. Is de staatssecretaris het met mij eens dat dat zorgelijk is en dat we nu de volgende stap moeten gaan zetten? Ik nodig de staatssecretaris daartoe uit. Volgens mij staan de camera's aan. Zij heeft nu de kans om een boodschap gebaseerd op feiten te verkondigen, namelijk dat minder vlees eten enorme klimaatwinst oplevert. Ik zou haar willen vragen of zij dat alsnog wil opnemen in haar bewustwordingscampagne.

Yeşilgöz-Zegerius: Ik noemde de maatschappelijke discussie uit 2019. Die was zo levendig — dat kan en die discussie moet ook plaatsvinden — dat uiteindelijk is gezegd: past dat wel in een campagne die ingericht is om mensen te enthousiasmeren om een positieve stap te nemen in hun leefomgeving? Mevrouw Teunissen zegt terecht: de wetenschappelijke feiten en kennis zijn duidelijk, dus waarom maakte je daar toen geen gebruik van? Naast het feit dat vervangingsalternatieven voor vlees een paar maanden later zijn toegevoegd aan de campagne, wil ik mevrouw Teunissen ook wijzen op een andere vorm van wetenschap: de gedragswetenschap. Die leert ons dat boos worden of beuken op mensen die opzien tegen een verandering niet helpt. Het helpt wel als je mensen met kleine stappen, op een positieve manier kunt laten zien: op deze manier kun je je leven inrichten en dit zijn veranderingen die je zelf kunt doorvoeren. De gedragswetenschap laat ons juist zien dat het makkelijker is om dat met elkaar op te pakken als je dat op deze manier inricht. Ik denk dat dat heel erg belangrijk is. Mevrouw Teunissen en ik voeren veel debatten met elkaar over de klimaatopgave en we hebben misschien ook met enige regelmaat verschil van mening over hoe we tot de doelen komen, maar ik hoop dat ze inmiddels van mij weet dat de doelen niet ter discussie staan voor mij. Die doelen gaan we ook met elkaar halen. Ik doe dat heel graag — en volgens mij mevrouw Teunissen ook — op zo'n manier dat ik iedereen erbij kan betrekken en dat iedereen daaraan ook een bijdrage kan leveren, maar ook het gevoel heeft hier echt onderdeel van uit te maken. Op deze manier is het ook ingericht. Het is nu ook echt een onderdeel van de campagne dat je vlees door bijvoorbeeld noten en peulvruchten kunt vervangen. Ik moet zeggen dat ik geen goede kok ben, dus ik zou daarvoor nu geen recepten kunnen geven, maar degenen die dat willen kunnen dat vervangen. Ik ken veel mensen in mijn omgeving die dat een paar dagen in de week doen vanwege gezondheidsaspecten of vanwege het idee dat zij daarbij hebben over klimaatverandering. Ik ken ook mensen die een andere afweging maken. Voor mij is het belangrijk dat mensen inzicht hebben in de mogelijkheden en dan zelf een afweging kunnen maken. Alleen zo denk ik dat we dit met een goede balans met elkaar kunnen realiseren.

De voorzitter: Dank u wel. Tot slot, mevrouw Teunissen.

Mevrouw Teunissen (PvdD): Ik hoor hier toch wel weer het "haalbaar en betaalbaar"- verhaal van de VVD een beetje doorschemeren, namelijk: we moeten met z'n allen kleine stapjes zetten voor het klimaat. Dat is gewoon een verhaal van 40 jaar geleden. Toen konden we ons dat nog veroorloven, maar we hebben te maken met een klimaatcrisis. We hebben het rapport van het IPCC ontvangen waaruit blijkt dat het code rood is voor de mensheid. We moeten nu grote stappen zetten voor het klimaat en ik vind dit verhaal echt zorgelijk. Ik had het ook niet verwacht van deze staatssecretaris, want zij staat bekend als een dappere bewindspersoon die wel eens even een stapje vooruit durft te zetten. Dus ik daag haar alsnog uit om dit rapport serieus te nemen. We zijn klaar met de kleine stapjes. Het is tijd voor enorme stappen. We kunnen niet weg blijven kijken van de klimaatwinst van minder vlees eten.

…

De voorzitter: Dank u wel. Tot slot een interruptie van mevrouw Teunissen van de Partij voor de Dieren.

Mevrouw Teunissen (PvdD): Excuus, voorzitter, ik moest even naar een andere microfoon. Wat we hier zien, is natuurlijk heel kwalijk. Want de maatregel om minder vlees te eten is geschrapt onder druk van de landbouwlobby. Dat geldt overigens ook voor de luchtvaartlobby. We zien dat minder vliegen ook niet is opgenomen in de campagne. De staatssecretaris laat zich dus leiden door de deelbelangen van de lobby. Mijn vraag is of de staatssecretaris vanaf nu haar rug recht gaat houden tegenover de ministeries die andere belangen steevast vooropstellen. Gaat zij haar rug écht rechthouden voor het klimaatbeleid?

Yeşilgöz-Zegerius: Volgens mij probeer ik al acht minuten lang, als de tijd hier klopt, juist uit te leggen hoe we dat inrichten. Ik wil juist graag dat mensen zelf die afwegingen kunnen maken. Het is niet aan mij om aan mensen te vertellen wat ze allemaal niet mogen. Ik wil de mensen juist de middelen geven om zelf de afweging te maken. Misschien is de vraag of EZK door de vleessector is belobbyd is. Nee, dat zijn wij niet. Op dat moment is gewoon gezegd: hierover is zo veel discussie dat het nu niet de beste meerwaarde toevoegt om mensen te enthousiasmeren. Een paar maanden later dacht men: nu kan dat. Zo zie je ook dat er stap voor stap iets wordt toegevoegd, zodat mensen weten: oké, dit kan ik zelf bijdragen.

Mevrouw Teunissen (PvdD): De staatssecretaris spreekt steeds over mensen iets opleggen, maar daar is natuurlijk helemaal geen sprake van. We gaan toch ook niet mensen opleggen om ledlampen te installeren? Dat is toch niet het doel van deze campagne? Het doel is bewustwording. Het is doel is informeren. Zo kunnen we mensen ook informeren over de klimaatwinst die het oplevert als ze twee dagen minder vlees eten. Dat is wat we nu missen. Is de staatssecretaris het met me eens dat er geen sprake is van iets opleggen, ook niet als we die maatregel in de campagne opnemen, maar dat het gaat om informeren?

Yeşilgöz-Zegerius: Ik denk dat we het daarover helemaal eens zijn met elkaar. Daarom staat de informatie over alternatieven voor vlees ook al enige tijd in de campagne. Ik geloof juist heel erg in de positieve benadering. Ik denk dat je zo veel meer mensen aan de doelstelling van je beleid kunt binden dan wanneer we het andersom doen. Dus ik denk dat we alleen een andere invalshoek hebben. Ik nodig mevrouw Teunissen uit om ook deze kant van het verhaal te zien, waarbij je gewoon alternatieven aanbiedt.