Woor­den­lijst

Klik op het woord voor meer uitleg.

In deze woordenlijst vind je woorden die wij vaak gebruiken in ons verkiezingsprogramma of op onze website. De betekenis van deze woorden is misschien niet altijd bekent. Met deze lijst leggen we de betekenis uit

Agro-ecologieEen manier waarop we voedsel produceren, verwerken en consumeren. Er goed voor dieren, de natuur en mensen gezorgd wordt. Agro-ecologische boeren werken samen met de natuur.

Agro-industrieDe agro-industrie zijn de bedrijven die zich bezighoudt met het maken, verwerken en vervoeren van landbouwproducten. Voorbeelden: vee-industrie, visserij, tuinders, sierteelt, slachterijen. Maar ook bedrijven die landbouwmachines en landbouwgif maken, of bedrijven die mest verwerken.

AIAI staat voor ‘artificiële intelligentie’ en betekent kunstmatige intelligentie. Het is een computersysteem dat computers helpt om taken uit te voeren die normaal gesproken door mensen uitgevoerd worden. AI-systemen kunnen leren van ervaringen en informatie verwerken om problemen op te lossen. Voorbeeld van AI is spraakherkenning.

Basisinkomen Een inkomen dat voldoende is om te voorzien in de basisbehoeften van een werknemer en zijn of haar gezin, zoals voedsel, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs, transport, enz. Zodat je een goed leven kan leiden.

BestaanszekerheidDit gaat over de zekerheid dat je genoeg middelen hebt om te kunnen leven. Bijvoorbeeld voldoende inkomen. Maar ook schoon drinkwater. Een huis om in te wonen. En een gezonde leefomgeving. Bestaanszekerheid kan bedreigd worden door klimaatrampen. Zoals mislukte oogsten, stijgend zeewater, hitte of infectieziektes.

BiodiversiteitAlle verschillende soorten planten, dieren en andere organismen (bacteriën en schimmels) die in een bepaald gebied leven. Hoe meer verschillende soorten er voorkomen, hoe beter de natuur werk en hoe gezonder het is

BroeikasgassenBroeikasgassen zijn stoffen, zoals CO2, die in de atmosfeer (lucht rondom de Aarde) worden vastgehouden en warmte van de zon opvangen. Hierdoor warmt de Aarde op. Te veel broeikasgassen kunnen leiden tot klimaatverandering en problemen veroorzaken voor het milieu.

Bruto Binnenlands Product (BBP)Dit geeft de waarde aan van alle goederen en diensten die in een land worden geproduceerd. Het wordt gebruikt om aan te tonen hoe rijk een land is.

Bruto Nationaal Product (BNP)Het BNP geeft de waarde aan van alle goederen en diensten die door inwoners van een land worden geproduceerd.

BurgerparticipatieOver veel onderwerpen beslist de overheid. Mensen laten meedenken bij het maken van deze beslissingen heet burgerparticipatie. Burgers hebben spreekrecht. Je mag je mening geven over een onderwerp tijdens een vergadering. Een andere manier van burgerparticipatie is een burgerinitiatief. Vindt een grote groep inwoners bijvoorbeeld een bepaald onderwerp erg belangrijk. Dan kunnen ze er met een burgerinitiatief voor zorgen dat de provincie over dat onderwerp moet beslissen.

BureaucratieEen ingewikkeld administratief systeem of een manier van werken waarvoor de regels vast staan.

Circulaire economieEen economie waarin geen afval is. Maar waarin we grondstoffen en producten steeds opnieuw kunnen gebruiken. Zo verspillen en vervuilen we minder.

CisgenderCisgender (cis) betekent dat iemand zich identificeert met het geslacht dat diegene bij de geboorte is toegewezen. Bijvoorbeeld een geboren vrouw die zich identificeert als vrouw.

Constitutioneel HofEen constitutioneel hof is een speciale rechtbank die controleert of de regels van een land passen bij de belangrijkste wetten van dat land.

DierenrechtenDierenrechten zijn de beschermende regels die zorgen voor het welzijn. En de juiste behandeling van dieren door mensen.

DuurzaamheidDuurzaamheid betekent op een verstandige manier omgaan met de Aarde, zodat we genoeg hebben voor nu en ook voor de toekomstige generaties. Het gaat om het beschermen van de natuur en slimme keuzes maken voor het milieu.

EcocentraalBetekent nadenken over keuzes en handelingen op een manier die goed is voor de natuur, het milieu en het klimaat. En rekening houden met het evenwicht tussen mens en milieu. Het draait om beseffen wat ons eigen gedrag voor impact heeft op het milieu.

EcocideEen grote vernietiging of beschadiging van ecosystemen. Dat bedreigt of schaadt het leven van mensen, dieren en planten.

EcosysteemIs een gemeenschap van planten, dieren en hun omgeving die samenwerken en afhankelijk zijn van elkaar. Het zijn zowel levende als niet-levende onderdelen die in evenwicht zijn met elkaar en met elkaar verbonden zijn.

Ecologische voetafdrukDe ecologische voetafdruk gaat over hoeveel land en water een bepaalde groep nodig heeft om te leven. En over hoeveel afval ze produceren. Je kunt jouw ecologische voetafdruk verkleinen door bijvoorbeeld al je afval te scheiden. Duurzame energiebronnen te gebruiken, zoals zonne-energie of windenergie. Door minder vlees en zuivel te eten. Of door te fietsen in plaats van auto te rijden.

EmissierechtenDit zijn toestemmingen die bedrijven nodig hebben om een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen uit te stoten. Ze worden gebruikt als onderdeel van maatregelen om de uitstoot te verminderen en klimaatverandering tegen te gaan.

EnergiearmoedeDe situatie waarin mensen te weinig toegang hebben tot betaalbare, betrouwbare en duurzame energie. Dit is slecht voor hun gezondheid, welzijn en levenskwaliteit. Energiearmoede kan worden veroorzaakt door een laag inkomen, hoge energiekosten, slechte isolatie, apparaten die te veel energie verbruiken (oude apparaten).

EnergieneutraalEen gebouw of gemeenschap is energieneutraal als het evenveel energie opwekt als het verbruikt. Hierdoor stoten ze niets uit en dat is milieuvriendelijker.

EnergietransitieDe overgang van een energiesysteem dat afhankelijk is van fossiele brandstoffen (aardgas/, aardolie en kolen) naar een systeem dat draait op hernieuwbare energiebronnen, zoals zon, wind, water en biomassa. De energietransitie is nodig om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en klimaatverandering te beperken.

Ethisch consumeren

EtniciteitDit verwijst naar de culturele kenmerken, tradities en achtergronden die een groep mensen met elkaar delen, zoals taal, religie en afkomst. Het is een manier om mensen te identificeren op basis van gemeenschappelijke culturele elementen.

Etnisch profilerenEtnisch profileren is wanneer mensen worden behandeld op basis van hun uiterlijke kenmerken, zoals huidskleur of afkomst, in plaats van op hun gedrag of individuele kenmerken.

EurocentrismeEurocentrisme is de neiging om de Europese cultuur te beschouwen als de beste cultuur en de wereld en de geschiedenis te bekijken vanuit Europees oogpunt. Hierdoor worden, al dan niet onbewust, andere culturen en perspectieven als minder gezien of genegeerd. Het is een vorm van denken waarbij Europa als het centrum van de wereld wordt gezien.

Europees ParlementHet Europees Parlement is een instelling van de Europese Unie waarin gekozen vertegenwoordigers (parlementariërs) van de lidstaten (Europese landen die lid zijn van de Europese Unie zitten.

Europese CommissieHet onderdeel van de Europese Unie die die verantwoordelijk is voor het voorstellen, uitvoeren en handhaven van Europese wetten.

Europese UnieDe Europese Unie (EU) is een politieke en economische samenwerking tussen verschillende Europese landen.

ExploitatieDit betekent het oneerlijk gebruikmaken van mensen, middelen of situaties voor eigen voordeel, vaak zonder eerlijke behandeling of compensatie. Het gaat om het benadelen van anderen om zelf winst te behalen.

FijnstofEen verzamelnaam voor kleine deeltjes die in de lucht zweven, zoals roet, stof, zand, pollen, enz. Deze kleine deeltjes in de lucht ademen we in en kunnen schadelijk zijn voor onze gezondheid en de natuur. Ze komen vrij bij verbrandingsprocessen, zoals auto's, vliegtuigen en industrie.

Fossiele brandstoffenDit zijn energiebronnen die ontstaan uit de verwerkte resten van planten en dieren die miljoenen jaren geleden leefden, zoals steenkool, aardolie en aardgas. Ze worden gebruikt voor het opwekken van energie, maar hun verbranding zorgt voor luchtvervuiling en klimaatverandering.

Fossiele-industrie Dit zijn bedrijven en activiteiten die betrokken zijn bij het winnen, verwerken en vervoeren van fossiele brandstoffen.

Genetische modificatieHet kunstmatig veranderen van het erfelijk materiaal (DNA) van een organisme (plant of dier), om bepaalde eigenschappen beter te maken, toe te voegen of te verwijderen.

GeopolitiekGeopolitiek gaat over hoe de locatie, grenzen en natuurlijke hulpbronnen van landen invloed hebben op hun politieke situatie en relaties met andere landen. Het kijkt naar hoe geografie de wereldpolitiek vormgeeft.

GlobaliseringGlobalisering betekent dat landen meer met elkaar te maken hebben op wereldwijd niveau. Het maakt het makkelijker voor spullen, informatie en mensen om over de hele wereld te vervoeren.

GrondstoffenrooftochtDit verwijst naar situaties waarin landen of bedrijven natuurlijke hulpbronnen: mineralen of landbouwproducten weghalen uit andere regio's. Zonder dat ze hier recht op hebben. En zonder eerlijke vergoeding aan de lokale bevolking. Het kan leiden tot uitbuiting van hulpbronnen in bepaalde gebieden ten koste van de lokale bevolking en het milieu.

HandelsverdragenHandelsverdragen zijn afspraken tussen landen over hoe ze goederen en diensten met elkaar zullen ruilen. Ze regelen de voorwaarden, zoals tarieven en regels, om de handel tussen landen gemakkelijker en eerlijker te maken.

InclusiviteitInclusiviteit betekent dat iedereen, ongeacht verschillen zoals achtergrond, geslacht of mogelijkheden, wordt betrokken en gewaardeerd, zodat niemand wordt buitengesloten. Het gaat om gelijkheid en respect voor diversiteit.

Industriële landbouwIndustriële landbouw is een manier van boeren waarbij moderne machines en technologie worden gebruikt om op grote schaal voedsel te produceren. Het draait hierbij om winst. En het is gericht op gemakkelijk en snel produceren, maar hierbij wordt geen rekening gehouden met dierenwelzijn en het milieu.

InflatieInflatie betekent eigenlijk dat geld minder waard wordt. 50 euro blijft natuurlijk 50 euro. Maar je kunt dan voor dat bedrag bijvoorbeeld minder kopen dan een jaar eerder. Dat komt omdat de prijzen van spullen en diensten stijgen.

Intensieve veehouderijEen vorm van het houden van dieren die gericht is op het produceren van grote hoeveelheden dierlijke producten, zoals vlees, eieren, melk, enz. Door het houden van grote aantallen dieren in kleine, kunstmatige en onnatuurlijke omstandigheden. Intensieve veehouderij heeft negatieve gevolgen voor het milieu, de dieren, de volksgezondheid en het klimaat.

IntersekseIntersekse betekent dat sommige mensen kenmerken hebben die zowel als mannelijk als vrouwelijk kunnen worden beschouwd. Het gaat om variaties in geslachtskenmerken die niet altijd passen bij de traditionele ideeën van man of vrouw.

KapitalismeOns huidige economische systeem waarin het behalen van winst en het opbouwen van kapitaal het belangrijkst zijn. De vrije markt met de bijbehorende voortdurende groei moet daarvoor zorgen. Dit gebeurt door middel van uitbuiting en kolonialisme en gaat ten koste van onder andere arbeidsrechten, eerlijke verdeling van macht en welvaart, dierenwelzijn en het klimaat.

KlimaatadaptatieBetekent dat we ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat. Het omvat maatregelen nemen om ons te beschermen tegen extremere weersomstandigheden, zoals hittegolven of zware regenval. Door bijvoorbeeld water op te vangen en de biodiversiteit te verhogen, kunnen we ervoor zorgen dat we veilig en gezond blijven.

KlimaatneutraalIs het bereiken van een goede balans tussen de uitstoot en de opname van schadelijke stoffen. Als je evenveel opneemt als uitstoot dan draag je niet bij aan klimaatverandering en de schade aan het milieu. Klimaatneutraal worden kan bijvoorbeeld door het verminderen van je uitstoot, het verhogen van de opname, en/of het compenseren van de resterende uitstoot.

KlimaatrechtvaardigheidEen goed leven op een gezonde Aarde voor iedereen. Alle generaties, landen en groepen mensen moeten gelijk behandeld worden. Mensen die het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering, hebben recht op bescherming, deelname en vergoeding.

KolonialismeWanneer landen andere landen, gebieden of volken overnemen en de (politieke) macht over hen krijgen. Dit gebeurt vaak met geweld en heeft invloed op mensen, de cultuur en de grondstoffen van die landen, gebieden en volken. Het is heel erg oneerlijk en het doel is om de economie te beïnvloeden.

KoolstofbelastingBetekent dat bedrijven of mensen moeten betalen voor de hoeveelheid vervuilende stoffen, zoals koolstofdioxide, die ze uitstoten. Het is bedoeld om mensen aan te moedigen minder vervuiling te veroorzaken en meer milieuvriendelijke keuzes te maken. De opbrengst van de koolstofbelasting kan worden gebruikt om de energietransitie te betalen, ongelijkheid te verminderen.

KringlooplandbouwDat boeren proberen slimmer met hun spullen om te gaan. Ze willen minder afval maken en ervoor zorgen dat alles wat ze gebruiken, zoals mest of voedsel, op een goede manier wordt hergebruikt. Het doel is om op een vriendelijke manier voor de aarde te zorgen en ervoor te zorgen dat boeren langdurig kunnen blijven werken zonder veel schade te veroorzaken.

Leefbare AardeEen leefbare Aarde is een wereld waarin iedereen veilig, goed en gezond kan leven. Mensen en dieren en de natuur. Waar je ook woont, wie je ook bent. Met schoon water om te drinken. Schone lucht om in te ademen. En een bodem die vruchtbaar is. Een fijne plek voor vandaag en morgen. Maar ook over 50 of 100 jaar. Een leefbare Aarde zorgt voor een leefbare toekomst.

MegastallenDit zijn grote, industriële boerderijen waar veel dieren worden gehouden in kleine, kunstmatige en onnatuurlijke omstandigheden. Megastallen hebben negatieve gevolgen voor het milieu, de dieren, de volksgezondheid en het klimaat. Ze veroorzaken overlast en dragen bij aan schade aan de natuur en het milieu.

MilieuschadeDe vervuiling of vernietiging van het milieu door de mens. Waaronder de lucht, het water, de bodem, de biodiversiteit, het klimaat. Het heeft negatieve gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van mensen, dieren en planten.

MonoculturenDe teelt van één enkel gewas (bijvoorbeeld mais) op een groot stuk land, zonder afwisseling. Monoculturen zijn kwetsbaar voor plagen, ziekten, en klimaatverandering. Ze hebben veel kunstmest en landbouwgif nodig om te kunnen groeien. Monoculturen hebben negatieve gevolgen voor de gezondheid van de bodem, en voor de biodiversiteit, de voedselzekerheid, en de sociale rechtvaardigheid.

NatuurinclusiefDit betekent dat we proberen rekening te houden met de natuur in alles wat we doen. Menselijke activiteiten moeten niet alleen gericht zijn op ons eigen gemak, maar ook op het beschermen van de natuur. Natuurinclusief draagt bij aan de verbetering van de leefomgeving, de biodiversiteit, en het welzijn van mensen, dieren en planten.

Neurodiversiteit/NeurodivergentSommige mensen hebben hersenen die anders werken dan anderen. Mensen die neurodivers zijn, hebben verschillende manieren van denken, begrijpen en communiceren. Dit omvat bijvoorbeeld mensen met autisme, ADHD of dyslexie. Neurodiversiteit erkent dat diversiteit in de manier waarop onze hersenen werken een normaal en waardevol onderdeel is van de samenleving.

NGOAfkorting voor ‘niet-gouvernementele organisatie’. Dit is een groep of vereniging die onafhankelijk is van de overheid en zich inzet voor verschillende doelen. Ze streven naar positieve veranderingen in de samenleving.

Non-binairEen non-binair persoon is iemand die geen man of vrouw is.

OntbossingHet kappen, verbranden van bossen. Voor bijvoorbeeld landbouw, veeteelt, mijnbouw of wegen. Het heeft negatieve gevolgen voor het milieu en het klimaat. Ontbossing is een van de belangrijkste oorzaken van de klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit.

OverbevissingBetekent dat er te veel vissen uit de zeeën en oceanen worden gehaald, waardoor er te weinig vissen overblijven. Hierdoor wordt het moeilijk voor de vissen om zich voort te planten en kan er in de toekomst minder vis zijn. Dit heeft niet alleen invloed op de vissen, maar ook op de mensen die afhankelijk zijn van vis voor voedsel.

OverconsumptieTe veel spullen kopen of te veel dingen doen dan eigenlijk nodig is, wordt overconsumptie genoemd. Hierdoor raken de natuurlijke hulpbronnen op. Beschadigen we het milieu. Reclame, mode, sociale druk en andere dingen zorgen ervoor dat mensen soms meer kopen dan goed voor ze is. Het zorgt voor verspilling, vervuiling, schulden, stress en maakt mensen vaak niet gelukkig.

PlofkippenKippen die in de intensieve veehouderij worden gehouden en gefokt voor een snelle en goedkope vleesproductie. Plofkippen worden in grote aantallen opgesloten in kleine, donkere en onhygiënische ruimtes. Ze moeten in korte tijd heel hard groeien, waardoor ze vaak ziek en gewond raken.

PreventieakkoordDit is een afspraak tussen de overheid, organisaties, bedrijven en anderen om samen te werken aan het voorkomen of verminderen van gezondheidsproblemen zoals roken, overgewicht en te veel alcohol drinken. In het preventieakkoord staan duidelijke doelen, maatregelen en acties om de gezondheid en het welzijn van mensen te verbeteren en de kosten voor gezondheidszorg te verlagen.

QueerHet is een parapluterm die diverse seksuele en genderidentiteiten omvat, zoals homoseksueel, lesbisch, biseksueel, transgender en meer. Het kan ook dienen als een positieve zelfaanduiding voor mensen die zich niet willen vastklampen aan strikte labels.

Regeneratieve landbouwIs een manier van boeren die zich richt op het beter maken van de bodem, het water, de planten en dieren, het klimaat, en de mensen in de buurt. Het gebruikt slimme en vriendelijke methoden om de natuur te helpen en goede, duurzame voeding te produceren.

RestitutieBetekent dat als iets oneerlijk is afgenomen, beschadigd of vernietigd, het wordt teruggegeven of vergoed. Dit kan gaan over eigendommen, land, culturele zaken, mensenrechten, enzovoort. Restitutie helpt om dingen te herstellen, erkenning te geven en relaties te verbeteren. Het draagt bij aan het herstellen van de waardigheid, identiteit en relaties van de mensen die benadeeld zijn.

Sociale cohesieDe mate van verbondenheid, vertrouwen, en samenwerking tussen mensen. Ongeacht hun achtergrond, identiteit, kenmerken, overtuigingen, enz. Sociale cohesie versterkt het gevoel van gemeenschap, solidariteit, en gedeelde verantwoordelijkheid, en vermindert het risico van ruzies, polarisatie, en uitsluiting.

SolidariteitHet idee of de manier waarop we anderen helpen die in een vergelijkbare of moeilijkere situatie zitten, of die dezelfde doelen of belangen delen, wordt solidariteit genoemd. Solidariteit komt voort uit het begrip dat we allemaal met elkaar verbonden zijn en gelijkwaardig zijn, en het streven naar een eerlijke en duurzame wereld.

Soortisme(specisisme)De discriminatie of onderdrukking van dieren op basis van hun soort, waarbij de belangen van de menselijke soort waarbij de mens als belangrijker wordt gezien en boven de niet-menselijke soorten staat. Soortisme is vergelijkbaar met racisme, seksisme, en andere vormen van onrechtvaardigheid.

Stikstof(crisis)Stikstof is een kleurloos en reukloos gas. Het is overal om ons heen. De lucht bestaat namelijk voor het grootste deel uit stikstof. Het is niet schadelijk voor mensen, dieren en de natuur. Maar bepaalde stikstofverbindingen zijn dat wel: stikstofoxiden (uitlaatgassen van auto’s en fabrieken) en ammoniak (mest van dieren). Door te veel schadelijke stikstofverbindingen groeien sommige planten extra hard. Bramen, brandnetels en gras bijvoorbeeld. Of algen in het water. Andere, kwetsbare (water)planten verdwijnen dan. Net als de insecten, dieren en vissen die van deze planten leven. Het aantal verschillende soorten planten en dieren (de biodiversiteit) wordt hierdoor minder.

SysteemveranderingBetekent dat we grote verbeteringen willen maken in hoe dingen in de wereld werken. Het gaat om het veranderen van de basisregels en manieren waarop we met elkaar omgaan, bijvoorbeeld in de economie, politiek, samenleving en het milieu. We willen dit doen om de diepere problemen aan te pakken en een betere, eerlijke en vriendelijke samenleving te creëren.

ToegankelijkheidBetekent dat iets gemakkelijk kan worden gebruikt of bereikt door veel verschillende mensen. Het gaat erom dat iedereen zonder problemen gebruik kan maken van bijvoorbeeld gebouwen, websites of diensten. Het doel is ervoor te zorgen dat niemand wordt buitengesloten en dat alles voor iedereen begrijpelijk en bruikbaar is.

TransitieEen beeld voor de toekomst en een aanpak om een verandering te bereiken. Zoals de energietransitie (minder energie gebruiken en duurzame energie gebruiken), de voedseltransitie (meer plantaardig), de mobiliteitstransitie (beter openbaar vervoer), enz.

VeganismeDe levensstijl of de filosofie die het gebruik of het gebruik van dieren voor voedsel, kleding, entertainment, of andere doeleinden afwijst of vermijdt. Veganisme is gebaseerd op het respect voor de rechten en het welzijn van dieren, en op het streven naar een duurzame, gezonde, en vreedzame wereld.

VerduurzamingDit betekent dat we proberen dingen zo te doen dat het goed is voor het milieu en voor de toekomst. Er wordt rekening gehouden met de natuur en het milieu. Het gaat erom dat we zuinig omgaan met energie, minder afval maken en op een manier leven die de aarde niet te veel schaadt. Bijvoorbeeld door over te stappen naar duurzame energie, minder spullen te kopen en vaker het OV of de fiets te gebruiken. Het doel is om ervoor te zorgen dat we langdurig kunnen blijven genieten van onze planeet.

VergroeningHet proces van het vergroten of verbeteren van de aanwezigheid, de kwaliteit, en de diversiteit van de natuur. De planten en de dieren in een gebied. Zowel in de stad als op het platteland. Vergroening draagt bij aan de een beter milieu, klimaat. Het is goed voor de biodiversiteit, de gezondheid van mensen en dieren en zorgt voor schonere lucht en schoon water.

VoedselverspillingHet verlies of de verspilling van voedsel dat nog geschikt is voor menselijke consumptie, maar dat om verschillende redenen wordt weggegooid of vernietigd, in elke fase van de voedselketen, van de productie tot de consumptie. Voedselverspilling heeft negatieve gevolgen voor het milieu, het klimaat, de voedselzekerheid, en de economie, en kan worden voorkomen of verminderd door verschillende maatregelen, zoals het verbeteren van de opslag, het transport, de verpakking, de houdbaarheid, de etikettering, de educatie, de donatie, de compostering, enz.

WaterschappenIn Nederland regelen 21 waterschappen het waterbeheer. Ze moeten bijvoorbeeld zorgen voor voldoende water in een regio. Voor schoon water. En ons land beschermen tegen overstromingen. Nu hebben vooral boeren en bedrijven invloed op de waterschappen. Maar dat moet anders. Voortaan kiezen de burgers alle leden van het algemeen bestuur van een waterschap. Zodat iedereen invloed kan uitoefenen op het werk van een waterschap.